ФОРМИРОВАНИЕ КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНЦИИ СТУДЕНТОВ
НЕЯЗЫКОВОГО ВУЗА (ПРЕЗЕНТАЦИЯ УЧЕБНО-МЕТОДИЧЕСКОГО ПОСОБИЯ
«ПРОФЕССИОНАЛЬНЫЙ РУССКИЙ ЯЗЫК»)
В статье презентуется учебно-методическое пособие «Профессиональный русский язык», предназначенное для обучающихся специальности «Почвоведение и агрохимия». Цель пособия — сформировать у студентов коммуникативную компетентность (речевую и языковую), необходимую для реализации их коммуникативных потребностей в учебной деятельности и во всех видах занятий на втором курсе Аграрно-экономического института им. С. Садвокасова. Пособие соответствует типовым образовательным стандартам и учитывает современные достижения коммуникативной методики в сфере преподавания русского языка как профессионального.
Ключевые слова: профессиональный русский язык, образовательный процесс, коммуникативная компетенция, языковая компетенция, речевая компетенция, профессионально-ориентированное обучение, интерактивные задания.
ВВЕДЕНИЕ
Преподавание русского языка в казахстанском вузе на неязыковых специальностях направлено как на повышение общего уровня владения русским языком студентов, так и на освоение языка изучаемой специальности.
Поэтому профессионально-ориентированное обучение русскому языку является актуальным и востребованным в процессе подготовки бакалавра. Профессиональноориентированное обучение требует отбора языкового материала, в частности, профессионально направленных учебных текстов. Презентуемое учебно-методическое пособие профессионально-ориентированной направленности построено на системе работы с текстами, которая имеет своей целью формирование коммуникативной компетенции студентов.
Вслед за И. А. Зимней под коммуникативной компетенцией понимаем «определенную цель-результат обучения языку», «способность субъекта осуществлять речевую деятельность, реализуя речевое поведение, адекватное по различным задачам и ситуациям общения» [1,2].
Как само определение термина имеет различные толкования у авторов[3, 4], так и составляющие компоненты данного понятия интерпретируются по-разному. Нам наиболее близка классификация, предложенная В. В. Сафоновой, которая выделяет в составе коммуникативной компетенции речевую (прагматическую, стратегическую, дискурсивную) и языковую (грамматическую, лингвистическую) компетенции [5].
На развитие речевой компетенции направлено использование в процессе подготовки будущих специалистов текстов по специальности научно-популярного характера. Система предтекстовых и послетекстовых заданий способствует развитию и совершенствованию навыков чтения, говорения, аудирования и письма.
При обучении чтению особое внимание уделяется на формирование у студентов навыков и умений изучающего чтения. Обучающиеся должны ориентироваться в языковом материале учебно-научного текста, понимать его содержательную сторону, структурную организацию текста, а также извлекать необходимую информацию в различных объемах (полную, основную).
Обучение говорению, формирование и развитие навыков монологической и диалогической осуществляется на основе таблиц, самостоятельного составления вопросных реплик, вопросного и назывного планов, конспекта.
Обучение аудированию ориентировано на формирование и совершенствование умения воспринимать на слух предъявляемую информацию. В данном пособии задания по аудированию представлены упражнениями на развитие оперативной памяти.
Обучение письму производится путем развития навыков конспектирования прочитанного текста с элементами компрессии текста, составление вторичных научных текстов.
Формирование языковой компетентности реализуется на основе речевых образцов с использованием схем и таблиц, направлено на уяснение стилистических особенностей, характерных для научной речи.
ОСНОВНАЯ ЧАСТЬ
Пособие состоит из двух частей. Первая часть – теоретическая. В соответствии с типовой учебной программой дисциплины рассматриваются следующие темы: «Научный стиль и его жанровое разнообразие», «Общение. Деловое и профессиональное общение», «Текст как особая речевая единица», «Научный текст как источник профессионально ориентированной информации», «Научные методы исследования», «Компрессия научной информации», «Тезирование научного текста по специальности», «Аннотирование научных текстов по специальности», «Рецензирование научных текстов по специальности», «Отзыв о научной работе по специальности», «Особенности речевого поведения в профессиональной сфере».
Практический раздел содержит тексты, на базе которых организуется вся лингвистическая работа и система заданий к ним. Имеется глоссарий, который содержит описание основных понятий, используемых в учебно-профессиональной деятельности. Студентам предлагается не только работа с грамматическими упражнениями и текстами, но представлены и контрольные тестовые задания, предназначенные для проверки усвоения учебного материала.
Основой изучения лексических единиц и грамматических конструкций, формирования речевых и языковых навыков студентов в пособии, как указывалось выше, выступают научно-популярные тексты на тематику изучаемой специальности.
На примере одного текста проиллюстрируем систему работы, представленную в учебно-методическом пособии.
Переведите данные слова и выражения на казахский язык:
Почвообразование, почвенный профиль, факторы, состав, порода, поверхность, железо, марганец, процесс, перегной, влажность, структура, лопата, явление, цвет, элемент.
Факторы почвообразования
Формирование и развитие почвенного покрова тесно связано с конкретным сочетанием природных факторов почвообразования и влиянием хозяйственной деятельности человека. В. В. Докучаев считал, что следует выделять пять почвообразующих факторов: материнская порода, климат, растительный и животный мир, рельеф местности и прошедшее время. Но это не все основные факторы почвообразования. Сегодня ученые считают, что к этому перечню необходимо добавить еще две позиции: действие воды (атмосферных осадков) и деятельность человека.
Химический и минералогический состав породы играет огромную роль в свойствах почвенного слоя. Так, если минерал карбонатный, обладает щелочной реакцией (или близок к нейтральной), то образовавшийся на его основе грунт быстро начинает накапливать гумус и приобретает высокую плодородность. Если порода кислая, то все эти процессы идут в несколько раз медленнее. В случае, когда в минерале содержится большое количество водорастворимых солей, почва «получается» излишне засоленной.
Рельеф оказывает влияние на распределение солнечной радиации, осадков и других факторов по поверхности пород. Радикальнее всего это проявляется в горной местности с существующими там перепадами давления, освещенности и кардинально разнящимся температурным режимом. Влажность воздуха также различна, причем после
«переваливания» через горные гряды она резко уменьшается. В результате горная порода в различной степени выветривается, осаливается, разрушается с образованием фракций различного размера.
Биологический фактор в образовании каждой почвы является ведущим.
Основной «поставщик» огромных объемов биомассы для всего грунта – именно растения. Автотрофы извлекают из материнской породы все необходимые себе минеральные вещества, а после этого переводят его в состав сложнейших органических соединений, из которых впоследствии получается гумус.
Животные в образовании плодородной почвы также играют далеко не последнюю роль. На них лежит «обязанность» размельчения и переработки растительной массы и ее последующее перемешивание с нижележащими почвенными горизонтами. Кроты, слепыши, суслики и прочие норные существа выносят нижние части породы наверх. Именно в тех районах, где этих животных много (степи), имеются насыщенные черноземы. Дождевые черви и личинки также выполняют большой объем работы по преобразованию органической составляющей почвы в гумус. От географических и климатических условий зависит очень многое: достаточно посмотреть на Казахстан и пустыню Гоби. От месторасположения зависит также суммарный объем лучистой энергии, поступающей на поверхность земли. Соответственно, максимален он на экваторе, минимален – на полюсе. Наибольшее участие в образовании почвы принимают ветер и различные виды атмосферных осадков. Чем разнообразнее климат, тем более «пестрым» получается грунт на выходе.
(Источник: http://www.geo-site.ru/index.php)
1. Выпишите из данного предложения имена существительные, определите их род, число, падеж. Кроты, слепыши, суслики и прочие норные существа выносят нижние части породы наверх.
2. Перепишите последний абзац текста, расставьте ударения в словах.
3. Выберите предложение из текста и прочитайте его с логическим ударением. 4. Прочитайте текст и составьте к нему 5 вопросов
Кроме обозначенных грамматических заданий на основе данного текста может быть организована интерактивная работа студентов. На начальном этапе работы с текстом, необходимо провести работу с новыми словами и терминами, для снятия возможных трудностей при чтении и понимании текста. Поэтому предтекстовые упражнения направлены на семантизацию новой лексики и терминологии. На данном этапе проводится анализ значений отдельных слов и фраз, фонетическая работа с терминами. При работе с данным текстом используются групповая или парная работа с флеш-картами, фрагментами текста. После работы с новыми словами и терминами, знакомства с их дефинициями организуется работа в парах. Студенты задают друг другу вопросы по значениям новых слов и терминов: «Как вы понимаете значение выражения почвенный покров?», «Что такое порода», «Объясните значение выражения засоленность почвы?», «Объясните значение термина пестрота почвы?» и т.д. Такая интерактивная форма работа, организованная на предтекстовом этапе, способствует развитию и совершенствованию навыков говорения, учит формулировать вопросы, объяснять значения слов и терминам, подбирать синонимы и др.
Наиболее продуктивным этапом работы является послетекстовый. Интерактивные задания направлены на создание новых учебных текстов на основе данного. Так, на основе текста «Факторы почвообразования» проводится работа в группах по созданию текстаописания (1 группа), текста-рассуждения (2 группа), текста-повествования (группа 3). Еще одним вариантом интерактивной работы может быть организация пресс-конференции (журналисты – ученые).
На послетекстовом этапе работы с текстом важно выявить понимание студентами содержания текста, для этого выполняются задания на воспроизведение текста в устной или письменной формах. Работа может быть организована в парах: пересказ текста по частям / абзацам, воспроизведение окончания предложений на основе материала текста и т.д. Развитие навыков письменной речи осуществляется путем составления вторичных научных текстов различной степени сжатия: план, конспект; осуществление трансформации текста, при написании реферата и аннотации.
ВЫВОДЫ
Таким образом, в процессе обучения студентов профессионально ориентированному русскому языку для достижения уровня коммуникативной насыщенности и профессиональной достаточности эффективным средством является их системная работа с учебными, научно-популярными текстами.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ
1. Зимняя И. А. Ключевые компетенции — новая парадигма результата образования
[Электронный ресурс] И. А. Зимняя. — Режим доступа: http://www.rsuh.ru/article.html?id=50758
2. Зимняя И. А. Психология обучения иностранным языкам в школе. — М.: Просвещение, 1991. — 221с.
3. Хуторский А. В. Ключевые компетенции и образовательные стандарты // Интернетжурнал «Эйдос». [Электронный ресурс] — Режим доступа: http://eidos.ru/journal/2002/0423.htm
4. Теория обучения иностранным языкам. Лингводидактика и методика: учебное пособие для студ. линг. ун-тов и фак. ин. яз. высш. пед. учеб. заведений / Н. Д. Гальскова, Н. И. Гез. — 5 –е изд., стереоп. — М.: Издательский центр «Академия», 2008. — 336 с.
5. Сафонова В. В. Социокультурный подход к обучению иностранному языку как специальности: дис. д-ра пед. наук / В. В. Сафонова. — М, 1992–528с.
Sh.B. Ilyasova2, G.K. Buzhenova1
Formation of communicative competence of students of a non-language university
(presentation of educational-methodical tool «professional russian language»)
1,2 Sh. Ualikhanov Kokshetau State University Kokshetau, Kazakhstan The article presents an educational guide “Professional Russian Language”, intended for students of the specialty “Soil Science and Agrochemistry”. The purpose of the manual is to form students’ communicative competence (speech and language) necessary for the realization of their communicative needs in learning activities and in all types of classes in the second year of the Agrarian-Economic Institute. S. Sadvokasova. The manual complies with typical educational standards and takes into account modern achievements of the communicative methodology in the field of teaching Russian as a professional language.
Ш.Б. Ильясова1, Г.К. Буженова2
Тілдік емес университет студенттерінің коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру («кәсіби орыс тілі» оқу-әдістемелік құралын ұсыну)
1,2 Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті Көкшетау қ., Қазақстан
Мақалада «Топырақтану және агрохимия» мамандығының студенттеріне арналған «Кәсіби орыс тілі» оқу-әдістемелік құралы ұсынылған. Оқу-әдістемелік құралы С.Садвокасов атындағы Аграрлық-экономикалық институттың екінші курс студенттеріне арналған. Мақсаты — оқытудың барлық түрлерінде коммуникативтік қажеттіліктерін жүзеге асыру үшін қажетті коммуникативтік құзыреттілікті (сөйлеу және тілдік) қалыптастыру.
Нұсқау типтік білім беру стандарттарына сәйкес келеді және орыс тілін кәсіби тіл ретінде оқыту саласында коммуникативтік әдіснаманың заманауи жетістіктерін ескереді.
ӘОЖ 37.013.43:811.512.122
Қ. Қадашева1, Ұ.О. Асанова2
1п.ғ.д., профессор, Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, Астана қ.,
Қазақстан Республикасы е-mail: karlygash-54@mail.ru
2п.ғ.к., профессор м.а., Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана
қ., Қазақстан Республикасы, е-mail: assanova_62@mail.ru
ҚАЗАҚ ТІЛІН МӘДЕНИЕТТАНЫМДЫҚ АСПЕКТІДЕ ОҚЫТУДАҒЫ
«МӘҢГІЛІК ЕЛ» ИДЕЯСЫ
Тілдерді оқыту үдерісінде ұлттық мәдениеттің өзара байланысын есепке алу – тілді оқытудың заманауи сипаттамасын анықтайды. Қазақ тілін мәдениеттанымдық аспектіде оқыту барысында тіл үйренушілердің мәдениет-таным сұхбатын құру арқылы субъекті мен субъектінің өзара дамуына, рухани жаңаруы мен ішкі дүниесінің баюына мүмкіндік туады. Мәдениеттанымдық аспекті бағытындағы іріктелген тақырыптар ел мәдениетінің әлемдік мәдениетке қосқан үлесін, әдебиет пен тарих сахнасындағы жетістіктерімен бірге ғылымы мен техникасының дамуынан ақпарат береді.
Тіл үйренушінің мәдениеттанымдық аспекті бағытындағы материалдарды өз ана тіліндегі материалдарымен салыстыруы тілді тез үйренуіне септігін тигізері анық. Қазақ тілін екінші тіл, шет тілі және туыс тіл ретінде үйренуші жастар «Мәңгілік ел» идеясын біздің мәдениетіміз арқылы тани алады.
Кілт сөздер: оқыту үдерісі, тіл үйренуші, мәдениеттанымдық аспект, мәдениеттаным сұхбаты, ұлттық идея
КІРІСПЕ
Елбасының кезекті Жолдауында қазақ елінің ұлттық идеясы – «Мәңгілік ел» атабабамыздың сан мыңдаған жылдар бойғы арманы екені баршамызға мәлім деген болатын. Ол осы Жолдауында «Мәңгілік ел» идеясын былайша түсіндіреді: «Біз үшін болашағымызға бағдар ететін, ұлтты ұйыстырып ұлы мақсаттарға жетелейтін идея бар. Ол – «Мәңгілік ел» идеясы. «Мәңгілік ел» ұлттық идеяның негізгі мәні – мәңгілік мақсат-мұраттарымыз бен мәдени-рухани құндылықтарымызға апарар жол»[1].
Біздіңше, осы идеяның астарында қазақ елінің кең даласы, оның қастерлі де құдіретті тілі, фольклоры, бай мәдениеті, салты мен дәстүрі, әдеті мен ғұрпы, сөйлеу әдебі, ұлттық болмысы, ділі-тәрбиесі жатса керек. Ал бұл ой-толғам бізге ХХІ ғасырдың басындағы қоғамдағы үлкен өзгерістер мен оқиғалар, геосаяси жағдайларды ел мәдениетінен хабардар ету міндетін алға қойып отыр. Мұның негізі әрбір жастың тұлға ретінде жеке өзінің қалыптасуына және өзгенің мәдениетін сыйлауға, қарым-қатынасқа түсу кезеңінде өзгені түсінуге, жалпы-адамзаттық құндылықтарды терең сезінуге, сондай-ақ басқа халықтардың мәдениетін тануға, оның ерекшелігі мен айырмашылығын білумен байланысты.
Президент Н.Ә.Назарбаевтың: «Ана тіліміз мәңгілік елімізбен бірге Мәңгілік тіл болады. Оны даудың тақырыбы емес, ұлттың ұйтқысы ете білгеніміз жөн» [1],-деп айтқан сөзін бүгінгі күні ең басты құндылықтарымыздың негізгі қазығы – оның тілінің дамуына, нығаюна кез келген қазақстандық азаматтардың еркін сөйлеуіне жағдай туғызу мақсатында Мәңгілік елдің Мәңгілік тілін оқыту әдістемесін мейлінше жетілдіре түсу оқытушы мен әдіскер-ғалымдардың жаңа технологияларды оқу үдерісіне енгізуі арқылы жүзеге асуы тиіс.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Тіл – ұлттық құндылық. Ал «Ел, мәдениет және тіл» үш тағаны бөлінбейтін ұғым. Олай болса, «Мәңгілік ел» идеясымен өзектес ана тілі біздің баға жетпес асыл қазынамыз. Әр халықтың ұлттық дамуын, оның тыныс-тіршілігін тіл ғана айшықты көрсете алады. Әрбір тіл – ұлт мәдениетінің қазынасы және ұлттық құндылықтарды тасушы әрі сақтаушы. Ендеше тіл мен мәдениеттің осындай тығыз байланыстылығы арқылы сол ұлттың ділі мен адамдарға қарым-қатынасының көрінісін тануға болады.
Сол себепті қазақ тілін мәдениеттанымдық аспектіде оқыту үдерісінде тіл үйренушілердің мәдениет-таным сұхбатын құру арқылы субъекті мен субъектінің өзара дамуы, рухани жаңаруы мен ішкі және сыртқы дүниесінің баюына, шындықты үйретуге мүмкіндік туады, сондай-ақ мәдениеттанымдық аспекті бағытындағы іріктелген тақырыптар ел мәдениетінің әлемдік мәдениетке қосқан үлесін, әдбеиет пен тарих сахнасындағы жетістіктерімен бірге ғылымы мен техникасының дамуынан ақпарат береді.
«Мәңгілік ел» идеясын бағыт-бағдар етіп алудың басты өзегі ретінде Тәуелсіз Қазақстанның 25 жылда жүріп өткен жетістіктерін жүйелі түрде жинақтап негізге алу – алдағы уақытта жазылатын оқу кешендерін даярлауды міндеттеп отыр.
Бұл мәселе қазіргі заманғы дидактикада әдістемелер мен технологиялар арқылы жүзеге асады. Бүгінгі күні білім берудің, тілімізді үйретудің мазмұны мен оқыту әдістемесі мүлдем жаңаша сипатта өзгерген. Сол әдістемелердің бірі – тілімізді мәдени-коммуникативтік және диалогтік-коммуникативтік технологиялар арқылы оқыту. Педагог тілді оқыту үдерісінде осы технологияларды ұтымды қолдана білуі тиіс. Осы орайда И.Я. Лернердің мына пікірін еске алуға болады: «Мәдениет кеңістігіндегі тақырыптарды игерген тілдік тұлға оны бойына сіңіре отырып, сөйлеуге еркін қатысып, белгілі бір рөлдерге еніп, іс-әрекетке түсіп, білікті, құзіреті, ең бастысы рухы биік, адамгершілігі мол, тәрбиелі болып қалыптасады» [2, 45-47].
Бұл ойды жүзеге асыру үшін қазақ тілін үйрететін оқытушы еліміздің шынайы бейнесін, тыныс-тіршілігін және ұлтымыздың өз тарихындағы өткен жолындағы мәдениетіне арналған оқулықтар арқылы мәңгілік елдің мәңгілік тілінің бүгінгі жарқын көрінісі ретінде үйрету қажет.
Қазақ тілін екінші тіл ретінде, шет тілі және туыс тіл ретінде үйренуші жастар «Мәңгілік ел» идеясын біздің мәдениетіміз арқылы тани алады. Мәдениеттанымдық мазмұн оқу үдерісінде тіл үйренушінің қазақ елінің мәдениеті туралы жүйелі білім алып, сол алған білімі негізінде тілді тұтынушылармен қарым-қатынас құруда сөздің ұлттық нақышын, сөйлеу әдебі түрлерін игереді[3, 42]. Қазақ тілінің әрбір сөзінде, грамматикалық заңдылықтарында ғасырлар бойы жинақталып халқымыздың рухани қуатына айналған танымдық, тарихи, әлеуметтік-мәдени қазынасының феномендік қырларын меңгерту арқылы мәдениет-таным сұхбатын қалыптастыруға болады. Осыған байланысты қазақ тілін екінші тіл ретінде оқытуда мәдениеттанымдық өрнектер (яғни біздің әдістемелік тұрғыдан түсіндіруімізде) танымдық, дамытушылық, үйретушілік және тәрбиелік міндеттер арқылы тәуелсіз елдің тарихымен, әлеуметтік қатынасымен, саясатымен, әдебиеті және өнерімен, сондай-ақ басқа да тұрмыстық салалар бойынша тақырыптармен таныстыра отырып, тек қана білім берумен шектелмей, сонымен бірге ұлттық құндылықтарды түсінуге, басқа ел мәдениетін жеке өзінің түсіндіруіне «өзіндік төлтума» деген ұғым қалыптастыра отырып, тілін үйреніп жүрген елдің ұлттық мәдениетін толық ашуға, тануға және қарым-қатынас құру үшін өзінің төл ана тілімен салыстыру арқылы мәдениеттанымдық білім негізін құруына ықпал ету қажет. Сөзімізге дәлел «оқу материалдары – технология — тіл үйретуші» үш ұғым жоғарыда атап өткеніміздей тіл үйренушінің танымдық, дамытушылық, тәрбиелік және үйретушілік білігін қалыптастырып, «мәдениет-таным» сұхбатын құруды жүзеге асырады[4, 81-85]. Білім берудің мақсаты да тіл үйретушінің рухани және адамгершілігінің жоғары болуына жол салу. Ал білім беру жүйесін тіл үйренушінің мәдениет субъектісі тұрғысында, даралық дамуына жағдай жасайтын қоғамдық институт ретінде қарастыру қажет. Бұл тілдік тұлғаны тек қана білімді адам жасаушы емес, ол сондай-ақ мәдениеті, рухы жоғары тұлға ретінде ойлай білетін және дайын білімді қабылдаушы емес, керісінше креативті тұлға қалыптастыру деген сөз.
Ал мұндай мәдениеттанымдық өрнектің мазмұны ел мәдениетінен ақпарат беретін газет, журнал, кинофильмдер материалдары, ұлттық арналардан берілетін жаңалықтар топтамасы шынайы деректер арқылы белгіленеді. Қазақ елінің мәдени-рухани байлықтары, біріншіден, бейнелеу өнері арқылы мәңгілік елдің ұлттық жетістіктерін суреттеген дүниелер, жаңа заманғы сәулет, өнер туындылары, екіншіден, мәдениеттанымдық ақпарат көздері ретінде үлкен рөл атқаратын көркем-тарихи шығармалардан үзінді, дәстүріміз бен әдетғұрпымыз, елдің тыныс-тіршілігінен ақпарат беретін, үшіншіден, еліміздің өз тәуелсіздігін алғаннан бергі жарияланып келе жатқан түрлі түпнұсқалық мақалалар мәтіндері осы елдің ділін, тілін, мәдениетін түсінуге үйретеді, ең маңыздысы бұл тақырыптар әдістеме ғылым тұрғысынан оқу және ауызша сөйлеу байланысын жүзеге асырады.
Бұл ретте қазақ елінің мәдениетіне жақын тақырыптар: Қорқыт ата, әл-Фараби еңбектеріндегі «Мәңгілік ел» идеясы, Тәуелсіздік монументі, Бәйтерек, «Мәңгілік ел» қақпасы, Абылайхан ескерткіші, мәдени мұралар, халық әндері, ұлттық киімдер, ұлттық тағамдар және т.б. айтуға болады. Мысалы, үлгі ретінде «Бәйтерек» тақырыбын алып көрейік. Табиғат тамашасы кез келген халықтың мәдениетінде маңызды рөл атқарады, ол халықтың мінез-құлқын сипаттауымен оның табиғатқа деген қарым-қатынасын, эстетикалық талғамын айқындайды. Осы тұрғыдан алғанда терек образы (ағаш түсінігінде) барлық халықтардың тілінде және мәдениетінде ең күшті, мәңгілік ағаш образында түсіндіріледі. Ал терек образы қазақ тілінде мифтік аңыздарда, ертегілер мен жырларда, көркем шығрмаларда көркемдік тәсілдер арқылы суреттеледі. Мысалы, қазақтар өнегелі адамдарды, өскен-өнген әулетті, дамыған елді жайқалған терекке балайды. Сондықтан Астана символы «Бәйтерек» – қазақ елінің қуатты және Мәңгілік ел екендігінің белгісі.
Екінші тіл ретінде оқыту бай мәдениетіміздің ажырамас компоненті қазақ тілін таратушы және суреттеу құралдары: мақал-мәтелдері, афоризмдері, тұрақты тіркестер, қанатты сөздер, жаңаша атауға ие болған тұрмыстық заттар, сондай фондық білім беретін тақырыптар жаңа сипаттағы жазылатын, жазылған оқу кешендерінің құрылымында көрініс табады деген пікірдің, сондай-ақ Қазақ мемлекетінің көпұлтты құрамын еске ала отырып, сондай-ақ түркі дүниесіне мәдени өмірінен сыр шертетін және қазақстандықтардың материалдық және рухани құндылықтарын, түрлі этностар мәдениетіне қатысты тақырыптарды қамту тілді оқытудың бір бірлігі ретінде үлкен рөл атқаратыны даусыз. Осыған байланысты қазақ тілін оқытудағы мәдениеттанымдық аспекті бағытындағы басты міндеттер айқындала бастайды:
— тілдік тұлғаның танымдық, адамгершілік мәдениетін қалыптастыру;
— тілдік тұлғаның тәуелсіз еліміздің қоғамдық өміріне белсенді араласуға, ұлтаралық достық пен түсіністікті қалыптастыруға дағдылануы;
— оларды көпұлтты қазақстандық қоғамда өзін ұстай білу мәдениетіне тәрбилеу, ынтымақты қарым-қатынас жасасу;
— тіл арқылы берілетін мәдени білімді қазақ халқының тілінде сақталған, таңбаланған ұлттық сана ретінде тану және құрметтеуге тырысу (Айналайын! Армысыз, қария! Көп жаса!
Өркенің өссін! және т.б.);
— еліміздің тарихын, мәдениетін, салтын білу, әлеуметтік ерекшелігі, жас ерекшелігіне қарай әдепті сөйлей білу мәнерін үйрену;
— қазақ елі – «Мәңгілік ел, оның тілі де мәңгілік, өйткені ол осы халықтың достық және қарым-қатынас жасасу тілі» деген мәртебелі ұғым әр сабақта басты назарда болуы тиіс.
Мәдениеттанымдық аспекті бағытында құрастырылатын мәтіндер оқу материалдарының негізін құрайды, ал тілдік тұлға осы мәтін ақпараты арқылы қазақ елінің рухани қазынасының мәнін түсінуге, рухани тәрбие алуға ұмтылады, тілді үйрене отырып «рухани адам» тұлғасын қалыптастырады. Себебі тіл ұлттық мәдениеттің айнасы деуге болады.
Ал мәдениетаралық қарым-қатынастың жоғары деңгейіне қол жеткізудің бірден-бір дұрыс жолы – әлемнің тілдік бейнесі барлық қатысушылардың тарапынан деңгейлестік және өзара түсіністік қалыптасқанда ғана жүзеге асады. Міне, осындай жағдайда тіл үйренушінің мәдениетін тануына, екі ел мәдениетінің ұқсас тұстарын салыстыруға және сол мәдениет арқылы тәрбиеленуіне, сондай-ақ өзінің туған тілінің мәдениетіне басқаша көзқараспен қарап, терең түсінуге жол ашады.
Егер сұхбат екі адамның іс-әрекетін, түсінігін, ойын, пікірін, келісімін, ұстанымын қалыптастыруға бейімдейді десек, онда тіл үйренушіні мәдениет-таным сұхбатын құруға тәрбиелей отырып тілді үйрету маңызды. Мәдениет-таным сұхбаты не үшін керек? Несімен маңызды? деген сұрақтар тілді үйрететін оқытушы үшін заңды сұрақ.
ҚОРЫТЫНДЫ
Бүгінгі күні ана тілімізді екінші тіл, туыс тіл ретінде оқыту мақсатында көбіне «елтанымдық» құзірет қалыптастыру (яғни тілін үйренетін ел туралы білім беру) деген ұғым оқыту әдістемесінде орын алған. Бұл білім – мәдениеттанымдық аспекті бағытындағы берілетін білімнің бір бөлігі ғана. Сондықтан мәдениет-таным сұхбатын құру арқылы екі тұлғаның тіл үйрену үдерісіндегі әлеуметтік, мәдени-рухани, психологиялық сезімін орнықтырады.
Тілді үйрету процесіндегі білім беру мазмұны танып-білу, рухани даму, тәрбие алу және оқып-үйрену міндетімен тұтастықта жүзеге асады. Оған себеп – басқа тілді игеру мен меңгеру арқылы тіл үйренушінің психологиялық сезімі, қызығушылығы дамып, мәдени танымы кеңейіп, моральдық тұрғыда қоғамға икемді тәрбиеленген тұлға ретінде қалыптасады. Сөзімізді түйіндей келе, айтқымыз келген ой: ана тілімізді мәңгілік ету өз қолымызда.
ПАЙДАЛАНҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400002014
2. Лернер И.Я. Процесс обучения и его закономерности. – М.: Знание, 1980. – 96 с.
3. Қадашева Қ. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. – Алматы: «Мұрагер»баспа үйі, 2005. – 176 б.
4. Қадашева Қ., Асанова У.О., Ашикбаева Б.Г. Қазақ тілін туыс тіл ретінде оқыту әдістемесі(түркі тілдерінде сөйлейтіндер үшін). – Алматы: «Кантана-пресс», 2012. – 400б.
К. Кадашева1, У.О. Асанова2
Идея «Мәңгілік ел» при обучении казахскому языку в аспекте культурологии
1Национальная академия образования им. И.Алтынсарина Республика Казахстан, г. Астана
2Евразийский национальный университет им. Л.Н.Гумилева,
Республика Казахстан, г. Астана Принятие во внимание взаимосвязи национальной культуры в процессе языкового обучения определяет современную характеристику языкового обучения.
Созданиеобучающимисядиалога культурологического характера в процессе изучения казахского языка в культурологическом аспекте способствует развитиюи саморазвитию субъекта, егодуховному обновлению иобогащению его внутреннего мира. Отобранные темы по культурологическому аспекту предоставляют возможность получения информации о вкладе культуры нашей страны в мировую культуру, о достижениях в области литературы и истории, а также о развитии науки и техники.
Сравнение материала культурологического характера с материалом на своем родном языке ведет к быстрому усвоению языка в качестве второго, иностранного и родственного языка, что способствует пониманию идеи «Мәңгілік Ел» через национальную культуру.
K.Kadasheva1 ,U.Assanova2
“Mangilik El” idea in teaching Kazakh through the aspect of Cultural studies
Y.Altynsarin National Academy of Education
Astana, Republic of Kazakhstan
L.N.Gumilyov Eurasian National University
Astana,Republic of Kazakhstan
Taking into account the interrelations of national culture in the process of language teaching determines the modern characteristics of language teaching. Making up the dialogue of cultural pattern by the learners within the process of learning Kazakhcontributes to the development and self-development of the person, his spiritual renewal and the enrichment of his inner world.The selected topics on cultural aspect providean opportunity to get the information on the contribution of the culture of our country to global one, on the achievements in the field of Literature and History and on the development of science and engineering.
The comparison of material of cultural pattern with the material in native language helps to learn quicker the language as a second, as a foreign and as a related one and it promotes to understand the idea of “Mangilik El” through the national culture.