ALTERNATIVE METHODS FOR ASSESSMENT: THEIR EFFECTS ON ESL STUDENTS’ TASK PERFORMANCE
The system of assessment in Kazakhstan is facing a change from traditional testing practices to more authentic assessment of students’ learning. Thus the given article is dedicated to the study of methods for alternative assessment (rubrics and portfolio) and their effects on students’ task performance. By using alternative assessments, teachers can target students’ specific problem areas, adapt instruction and focus on individual students’ progress. If applied correctly, alternative assessment can increase achievement by measuring the full range of student abilities.
Key words: alternative assessment, authentic assessment, task performance, rubrics, portfolio.
Assessment is an important issue that is the focus of considerable attention in present-day education. Some teachers claim that traditional tests do not usually reflect students’ true content knowledge or abilities, some say that most students are not satisfied with the score or grade they receive for an assignment. Thus the present article attempted to address this problem by studying the effects of alternative assessment methods that are particularly useful in teaching English.
Alternative assessment or authentic assessment has gained popularity in the field of second language teaching during the past few years. Many educators have come to recognize that alternative methods for assessment are an important means of gaining a dynamic picture of students’ academic and linguistic development. The main aims of alternative assessment include assessing students beyond the traditional testing and encouraging students to participate in open discussions about standards and criteria of successful task performance [1, 379]. Alternative assessment can also be defined as “any classroom assessment practice that focuses on continuous individual student progress” [1, 173].
Alternative assessment includes a variety of methods that can be used in teaching English. The present article contains the results of the study that was carried out with the involvement of the English department students at Sh. Ualikhanov Kokshetau State University. Two effective methods of alternative assessment were applied in the course of the research: portfolio assessment method and rubrics. A survey was conducted to collect data on students’ perceptions of preparing portfolio and providing of rubrics prior to assessment. The students’ performance at pre-test (without knowledge of rubrics) was compared to that of the post-test (with prior knowledge of rubrics). The task performance of students was also compared according to the level of exposure to rubrics.
The term “rubrics”, has been in use in the field of assessment for more than two decades now. Andrade defines a rubric as “a scoring tool that lists the criteria for a piece of work” and one that “articulates gradations of quality for each criterion, from excellent to poor” [3, 15]. According to Andrade, rubrics are useful for teachers and learners for five reasons:
1. They are useful as tools of teaching and assessment.
2. They help students become more thoughtful judges of the quality of their work and those of their peers.
3. They save teachers’ time spent on evaluating student work.
4. They accommodate heterogeneous classes.
5. They are easy to use.
In authentic assessment, the test-takers are required to demonstrate that they are able to complete a particular task that resembles something that they are likely to have to perform in the
target situation [4, 129]. As rubrics are often used to assess students’ performance in such authentic tasks, Jonsson and Svingby stress that “effective design, understanding and competent use of rubrics is crucial, no matter they are used for high-stake or classroom assessments” [5, 131].
The importance of rubrics in enhancing students’ ability to communicate their ideas effectively, especially in writing, is stressed by Jaidev and according to Jaidev, “knowledge of writing rubrics also helps students become more accountable for their own writing, and it allows them to gain a greater sense of ownership of what they have written” [6]. The significance of instructional rubrics in teaching, learning and assessment is stressed by Andrade, who shows that if carefully designed, rubrics help students to understand the goal of an assignment and support teachers in unbiased grading, giving feedback and assigning more challenging work to students [7].
The objectives of the study were to determine the effects of rubrics on ESL students’ performance in authentic writing and speaking tasks and to explore the effects of collecting portfolios on students’ self-assessment.
Two groups (group A and group B) of the English department students were involved in the study. There was conducted a pretest which tested students’ speaking and writing performance prior to their exposure to rubrics. Rubrics for both oral presentation and writing tasks were designed according to the competencies related to the educational program for the speciality “Translation Studies” and were used to assess the pre-test:
Oral presentation rubrics
Category 90-100 75-89 65-7 50-65
Content Shows a complete understanding of the topic Shows a good understanding of the topic Shows a good understanding of parts of the topic Doesn’t seem to understand
the topic very well
Vocabulary Uses vocabulary appropriate for the purpose Uses vocabulary which is quite appropriate for the purpose Uses vocabulary which is not very appropriate for the purpose Uses vocabulary which is not
appropriate for the purpose
Uses complete sentences Always speaks in
complete sentences Mostly speaks in
complete sentences Sometimes speaks
in complete sentences Rarely speaks
in complete sentences
Comprehension Student is able to accurately answer almost all the questions asked by the teacher and groupmates about the information concerning the presentation/ project Student is able to accurately answer most questions asked by the teacher and groupmates about the information concerning the presentation/ project Student is able to accurately answer a few questions asked by the teacher and groupmates about the information concerning the presentation/ project Student is unable to answer questions asked by the teacher and groupmates about the information concerning the
presentation/ project
It is important to point out that the students of both groups were also asked to self-assess their work. Group A was then given the rubrics used to assess the tasks and the rubrics were carefully explained to students. Students were encouraged to ask questions to clarify their doubts about the rubrics. They were often asked to recall and write down the assessment criteria before they did speaking and writing tasks. During the experimental period (six weeks) the students of group A
assessed themselves and the peers by means of assessment criteria (rubrics). Then the tasks of the final test were done in class and were evaluated by the teacher and self-assessed by the students.
Class B was also given the set of rubrics prior to their writing and speaking tasks but the rubrics were not explained to them. By the end of the experimental period they were assigned the same tasks that were given to Class A and were scored using the rubrics and the students self- assessed their work.
As shown in diagram 1, the results of the pre-test of both groups are almost on the same level. The average grade of writing tasks in Group A is 75, in Group B is 73; speaking task in Group A makes 80, in Group B — 82.
As shown in diagram 2, Group A (rubrics and explanation on the assessment criteria) which received more scaffolding on rubrics than Group B (rubrics with no explanation) performed better in both writing and speaking tasks at the post test. The average grade for writing tasks in Group A increased by about 10 points, in speaking by 14 points.
The data analysis given above shows that Group A, which had received rubrics plus explanation of what is meant by each criterion, performed significantly better than Group B, which received the rubric without any explanation. Group A showed a high positive effect of the knowledge of rubrics on students’ speaking and writing performance at the post-test. As Andrade points out, “rubrics are not self-explanatory. Students need help in understanding rubrics and their use” [7]. The findings of the present study support this view.
It is necessary to mention that students did not show any interest in any unfamiliar practice like using rubrics for self-assessment unless they are specifically trained to use assessment criteria.
But after rubrics (assessment criteria) were explained and clarified to Group A, the students showed high interest in using the rubrics in self- and peer-assessment, they seemed to be aiming for the highest level in the rubric. This shows that rubrics help students in setting goals and planning that support students’ learning. Another finding of the study was that the students’ self-assessment which was far different from the teacher’s assessment of oral presentation at the first stage of the study, changed considerably in Group A at the final stage. The self-assessment results of this group that had received detailed explanation of the rubrics showed a high correlation with the grades of the teacher at the post-test. Written and oral speech products of Group A show that they made attempts to use the given rubrics and the group became more motivated and more focused than the members of Group B were in their activities. This finding proves that students’ self-assessment using a rubric leads to improvement in writing and speaking. Hence, the study shows that careful designing of rubrics and thorough explanation and guidance given to the users of rubrics are necessary if they are supposed to bring positive outcomes in learning and assessment.
One more effective method of alternative assessment (especially self-assessment) is portfolio. Portfolios are practical ways of assessing students’ work throughout the entire term/year. Portfolios are defined as a purposeful collection of students’ work that exhibits their efforts, progress and achievenments [8]. Portfolio is an excellent opportunity to provide documentation of students’ learning activities, ideas and reflections.
Students of group A had been preparing their portfolios during the experimental period and their portfolios were supposed to be used as replacements for midterm testing. The criteria for selecting and assessing portfolios were designed in cooperation with the students of group A. Portfolios included the following: samples of written assignments, student-created presentations, exercise sheets, essays, reports, evaluations that serve as indicators for students’ performance. Students of group A had been systematically collecting descriptive records of their work over the experimental time that reflected growth toward the achievement of the curricular objectives.
A survey was conducted to collect data on students’ perceptions of preparing portfolio. The survey included 5 questions for students to answer to find out their ideas on preparing a portfolio as a means of assessment. Answers to the question ‘What do you think is better as a means of midterm testing: portfolios or traditional system?’ students’ opinions split into 3 categories: 47% admitted that preparing portfolios is more effective in assessing students’ progress though it takes more time and effort to collect portfolio items rather than taking a traditional testing; 28% of students were positive on preparing portfolios, they mentioned that portfolios helped them to reflect on their academic goals, progress and achievement; 25% preferred to be tested by means of traditional system. Another question in the survey asked them to point out some advantages of collecting portfolios. Given below are some excerpts from the students’ answers:
Rather than counting the number of right and wrong responses, portfolio gives a picture of our abilities and shows where further improvement is needed.
Collecting portfolio gives a chance to demonstrate the depth and scope of learning without being limited to narrow questions or traditional tests.
Collecting our own portfolio makes us more responsible for our own learning.
The analysis of students’ responses makes it possible to point out the following advantages of using a portfolio as a means of assessment:
Portfolio assessment develops independent and active learners;
Portfolio allows to evaluate the students’ strong and weak sides;
It allows students to express themselves and to assess their own learning and growth as learners;
It encourages students to think of creative ways to share what they are learning;
It encourages teachers to change their instructional practice and it is a powerful way to link curriculum and instruction with assessment;
It can also encourage students to take responsibility for their own learning.
Portfolios may be used to teach and learn a range of outcomes. They may provide a continuous feedback to students and demonstrate competencies related to the curriculum of the
speciality. Besides, it also encourages students to participate in the assessment process actively and to make an effective communication with the teacher and peers. As portfolio assessment places student at the center of the teaching process, it enables students to direct teaching. Some disadvantages, which have also been mentioned, make it difficult to use portfolios as a means of assessment, but if completed appropriately they provide detailed information about students’ development in the learning process to the teacher, parents and students themselves.
According to the results of the study such alternative assessment methods as portfolios and rubrics make it possible for teachers to create fair and reliable assessment measures of the content knowledge and skills of the ESL students at all stages of the English language acquisition. Knowledge of rubrics and using rubrics for self-assessment have the potential to improve learning and achievement, New assessment approaches and strategies such as portfolios and grading rubrics are intended to become adaptable, useful, and realistic for teachers who are aimed at creating meaningful and effective assessment experiences for ESL students.
References:
1 Harmer J. The Practice of English Language Teaching. Pearson Education Limited, fourth edition, 2007.
2 Gower R., Phillips D., Walters S. Teaching Practice. A Handbook for Teachers in Training.
Macmillan Education, 2005.
3 Andrade H.G. Using Rubrics to Promote Thinking And Learning. Educational Leadership,
2000.
4 O’Malley J.M., Valdez P.L. Authentic Assessment for English Teachers: Practical
approaches for teachers. London: Addison-Wesley, 1996.
5 Jonsson A., Svingby G. The Use of Rubrics: Reliability, Validity and Educational Consequences. Educational Research Review 2: 130-144, 2007.
6 Jaidev R. Rubrics-Based Writing: Liberating rather than Restricting in Many Contexts. ELTWO Online. Available from http://blog.nus.edu.sg/eltwo/files/2014/06/Rubrics-based- Writing_editforpdf-1a0neat.pdf
7 Andrade, H.G. Teaching with rubrics. College Teaching, 53(1). Available from https://www.researchgate.net/publication/238684324_Teaching_With_Rubrics_The_Good_the_Bad
_and_the_Ugly
8 Herman J.L., Aschbacher P.R., Winters L. A Practical Guide to Alternative Assessment.
Available from http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED352389.pdf
В системе оценивания достижений учащихся в Казахстане происходит переход от традиционных форм оценивания к альтернативным. В данной статье рассматриваются альтернативные методы оценивания (портфолио и критериальное оценивание) и их влияние на достижения учащихся. Обращаясь к альтернативным методам оценивания, преподаватель может выявить проблемные области в знаниях, пересмотреть свой подход к подаче материала и сфокусировать внимание на достижениях каждого студента. При правильном использовании альтернативные методы позволяют оценить весь спектр умений и навыков студента и достичь значительных результатов в процессе обучения.
Қазақстанда оқушылардың жетістіктерін бағалау жүйесі дәстүрлі бағалау түрінен бағалаудың баламалы қалыбына көшуде. Бұл мақалада бағалаудың баламалы (портфолио және критериалды бағалау) түрінің оқушы жетістігіне әсері қарастырылады. Бағалаудың баламалы түрі арқылы оқытушы білім алушының проблемасын анықтайды әрі әр студенттің жетістікке жетуіне назар аудара отырып, материалды берудің әдіс- тәсілдерін қайта қарастырады. Аталған баламалы бағалау түрін дұрыс қолдану арқылы оқу үдерісінде белгілі нәтижеге қол жеткізуге болады, студенттің барлық алған білімін, білігін бағалай алады.
ӘОЖ: 802.0:001.4:001
Г.Р. Нұрекешова
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемелекеттік университеті Қызылорда, Қазахстан
ЕРЕСЕКТЕРГЕ АРНАЛҒАН ОҚУ КУРСТАРЫНДА АҒЫЛШЫН ТІЛІ ГРАММАТИКАСЫН ҮЙРЕТУДІҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ
Ересектерге арналаған оқу курстарының кең таралуы қазіргі таңдағы қоғамдағы қажеттіліктер мен сұраныстардың артуынан болып отыр. Заман сұранысына ие әртүрлі бағытта ашылған оқу курстары қазіргі таңның сұранысын барынша қанағаттандырып жатырғаны сөзсіз. Бәсекеге қабілетті маман иесінің жан-жақты білікті азаматтар қатарынан көрінуіне ықпал етерлік ересектерге арналған курстардың алар орны қазіргі таңда өте зор. Саналы елдің азаматы болашақтың бағдарынан орын алу үшін бар мүмкіндіктерді пайдаланып, тиісінше білімді, интеллектуалы жоғары, сұраныс аймағындағы мамандықтарды игеріп кете алатындай жағдайы бар, сындарлы саясаттың мәні мен құндылығын айқындай алатын тұлға ретінде қалыптасуына құқылы. Бұлда болса адамзаттың жеке тұлға ретінде әлеуметтік ортада қалыптасуына ықпалын тигізері мәлім.
Кілт сөздер: халықаралық нарық, құзыреттіліктер, халықаралық стандарттар, білік дағдылары, тілдік бірліктер, заттық жағдаяттар, грамматикалық құрылым.
Қазіргі кезде адам өмірінде болып жатқан жаhандану процестері, экономиканың дамуы, қоғамның жаңаруы, тіл мен қоғамның және тіл мен мәдениеттің екі жақты байланыстарына жаңаша көзбен қарауды талап етеді. Жаңа әлеуметтің мәдени кеністіктің пайда болуы білім беру жүйесінің алдына халықаралық қарым-қатынастарды нығайтуды жүзеге асыра алатын мамандар дайындауды мақсат етіп қоюда. Ағылшын тілін басқа мәдениетті таңдаудың негізгі құралы ретінде пайдалану, сол тілде сөйлейтін елдегі құбылыстардың мәнін түсінуді қажет етеді.
Тіл — үнемі өзгеріп, дамып отыратын құбылыс. Қоғам, ғылым, өнер және адам әрекетінің басқа өрістерінің дамуымен қатар тілде де үлкен өзгерістер болып отырады. Ересектерге арналған оқу курстарындағы оқытушының міндеті — үйренушіге тілдің тек белгілі, тұрақты бірліктеріне сүйеніп қана қоймай, жаңадан пайда болған, өзгерген жағдайларда өз бетінше әрекет етуге қалыптастыру болып табылады. Тілдегі болып жатқан өзгерістерге сәйкес тілдік материалды оқыту да өзгерді.
Нарықтық экономикаға көшу, кәсіпорынның сыртқы нарыққа шығуына мүмкіндік берді, сондықтан да ұйымдар экономика, сыртқы экономика және қаржы саласы бойынша басшылар мен қызметкерлер санын кеңейтті. Ал осының бәрі халықаралық қарым-қатынас тілі болып табылатын ағылшын тілінсіз мүмкін емес.
Шетел тілдерін, оның ішінде ағылшын тілін білу қазіргі уақытта маңызды кәсіби талап болып отыр. Шет мемлекеттерде немесе шетел серіктестерімен жұмыс жасау ағылшын тілін жоғары деңгейде білу арқылы ғана мүмкін. Ал жихангездік базалық білімді талап етеді. Қызықты, әрі жоғары төленетін жұмысқа тұру үшін ағылшын тілін білудің де маңызы өте зор. Міне осындай талап-тілектерге барынша жауап беруге тырысатын білім орталықтары сұранысқа ие. Ересектерге арналған оқу курстарында ағылшын тілін үйрету бағдарламалары әртүрлі деңгейдегі құзыреттіліктерді топтастырады:
— халықаралық нарыққа шығатын қарқынды дамып келе жатқан компаниялардың қызметкерлеріне арналған корпоративті ағылшын тілі курстары ұйымның салалық қажеттілігіне байланысты қалыптастырылады;
— жеке сабақтар – ересектерге арналған жекелей оқу нысаны түрлі тапсырмаларды шешу тиімділігін арттырады: шетел тілін меңгеру деңгейін арттыру, жеке мәселелерді шешу,
кәсіби тілді үйрену, шетелде жұмыс жасауға немесе іссапарға қажетті деңгейдегі тілді меңгеру және білік дағдыларын жүзеге асырады;
— 6 және 12 адамы бар топтардағы сабақтар білімді арттыруға, ағылшын тілін қолдануды кеңейтуге бағытталады;
— балаларға арналған ағылшын тілі (Funny English for Kids) – бұл балаларда тіл кедергілерін алып тастаудың бірегей әдісі. Сабақтар ойын ретінде орындалады және үй жұмысын орындауды талап етпейді. Сабақ барысында балалар шетел тілін үйреніп, шетел мәдениетімен танысады.
Ересектерге арналаған оқу курстарындағы сабақтар білім алушылардың теориялық материалдарды, оқылып отырған курстың негізгі ұғымдарын меңгеру деңгейін, іскерлік, дағдылардың, оқу-танымдық іс-әрекет тәжірибесінің қалыптасқандығын анықтап, оқыту технологиясына қандайда бір өзгеріс, оқу процесіне түзету енгізу мақсатында өткізіледі.
Оқу курстарындағы жүргізілетін оқу сабақтарының түрлері:
— ауызша сұрау (мазмұндама, шығарма жазу, мысалдар келтіру, ситуацияларға негіздеу,
т.б.) т.б.
— сынақ, тәжірибелік (зертханалық): сынақ, практикумдар, өзіндік бақылау жұмыстары, Оқу курстарында оқу сабақтарының түрлері тұтас бөлімдерден кейін, жаңа
тақырыптарды өткен соң өткізіледі. Сабақ барысында білім алушылардың өз білімін, іскерлік, білік дағдыларын танымдық-тәжірибелік іс-әрекетте, әр түрлі оқу жағдаяттарында қолдануға дайындығы айқынырақ көрінеді. Бақылау сабақтарын өткізгеннен кейін білім алушылардың білім, іскерлік, білік дағдыларындағы, оқу-танымдық іс-әрекетін ұйымдастыруындағы кемшіліктер анықталып, оларды талдап, жоятын арнайы сабақ өтеді, білім алушылардың және мұғалімдердің іс-әрекеттеріне керек болса түзетулер енгізіледі.
Білім беру орталықтарында шетел тілдерін меңгерудің European Сommon Frame Work жалпы Еуропалық біліктіліктерге сәйкес 6 деңгейлі халықаралық стандарттар жүзеге асырылады:
— қарапайым деңгей (А1 және А2);
— тіл игеру деңгейі (В1 және В2);
— еркін игеру деңгейі (С1 және С2).
Тіл үйренушілерді қабылдауда алдымен олардың білім деңгейлері анықталып, сатыланады, мысалы: Beginner (I do not understand or speak English), Elementary (I can understand a little and can speak a few words), Pre-Intermediate (I understand quite well. I can speak in familiar situations. I can read simple English, but I find writing difficult), Intermediate (I can speak well, but not fluently. I understand most spoken English. I can read fairly well. I can write simple sentences, but make mistakes), Upper Intermediate (I understand almost all spoken and written everyday English. I can speak confidently, even in unfamiliar situations and my writing is quite good), Advanced (There are occasional errors or misunderstandings. Generally I communicate clearly and effectively in both spoken and written English).
Оқу курстарында деңгейлерге бөлінген Beginner-ден бастап Advanced-ке дейінгі барлық деңгейлерге бағытталған сабақ түрлері, Conversational English, Business English, балаларға арналған ағылшын — Funny English for Kids, TOEFL, IELTS емтихандары мен Ұлттық Бірыңғай Тестілеу емтихандарына дайындық ретіндегі сабақтар түрінде жүйеленіп, өткізіледі.
Оқу курстарында ағылшын тілін оқытудың дәстүрлі түрлері аясында оны шетел тілі ретінде қарастыруда «контексті тәсілді» атауға болады. Мұнда барлық грамматикалық ережелер нақты контекстерден алынған – ауызша және жазбаша әртүрлі қызметтік түрлерде мысалдармен безендіріледі.
Болашақта аз дегенде мектеп, институт, шетелдің ірі компаниясында жұмыс күтіп тұрғандарға ұсынылатын оқу курстарында іскерлік қарым-қатынас лексикасына, арнайы терминдерге және грамматикаға аса назар аударылып, арнайы сабақтар топтастырылады. Сонымен қатар CD-ға жазылған жаңа сөздер мен жаттығулар сөздерді дұрыс айтуға үлкен
септігін тигізеді. Мысалдардан берілген тілдік құбылыс әртүрлі контексте, тіл иелерінің сәйкес коммуникативті жағдайларда тіл бірліктерін қалай қолдануына байланысты алынғанын көруге болады. Бұл контекстер тіл үйренуші берілген форма қашан және қайда қолдануы туралы өзі қорытынды жасай алатындай таңдалуы тиіс. Бұрын мысалдар көркем әдебиеттерден алынып, құрастырылады. Оқу курстарында ағылшын тілін үйренуші сөйлеуде немесе жазуда ағылшын классиктерінің шығармаларынан үнемі үзінді келтіріп жүргендей жиірек сөйлеп, жазудың амалдарын үйренеді. Бір сөзбен екінші сөздің басын қосу үшін грамматиканың қажеттілігі өте зор. Грамматиканың құрылымдарын үйрете отырып, тілдік қарым-қатынаста қолданудың ерекшеліктерін ыждағаттылықпен сауатты үйрету сабақ берушінің тікелей міндетіне кіреді. Грамматика (грек тіліндегі grammatike (techne) — әуел баста әріптерді оқи алу және жаза білу өнері, латын тіліндегі «gramma» – әріп деген мағынаны білдіреді):
1. тілдің ішкі (граммат.) құрылысы, яғни сөз тудыру, сөзжасам тәсілдерінің морфологиялық, сөз таптары мен түрлену формаларының, категорияларының, сөздің бір- бірімен байланысуы, сөз тіркесінің, сөйлем құрлысының жүйесі;
2. тілдің грамматикалық құрылысын, оның заңдылықтарын зерттейтін, яғни тілдегі сөз таптарын, олардың түрлену жүйесін, грамматикалық тұлғалары мен категорияларының, сөздің бір-бірімен тіркесу тәсілдері мен түрлерін, сөз тіркестері құрлысын, сөздердің сөйлемдегі қызметін, сөйлем жүйесін зерттейтін тіл білімінің бір саласы.
Ересектерге арналаған оқу курстарында ағылшын тілін оқытудың дәстүрлі түрінде тілдің құрамдас бөліміне, дәлірек айтсақ, грамматикалық, лексикалық және фонетикалық құрамына көбірек тоқталған жөн. Коммуникативті емес жаттығуларға — яғни өзгерту, ауыстыру, тілдік бірліктерді орнына қою сияқты шарттардағы жаттығуларға көбірек көңіл бөлінеді. Контекстерде грамматикалық құрылым, ондағы жаңа сөзбен басқа сөздердің барлығы оқушыларға бұрыннан таныс болуы қажет. Сонда оқушының назары жаңа сөздерге аударылады. Яғни грамматикалық материалды түсіндіруде қазақша мысал келтіріп, берілген мысалды ағылшынға аударып, екі тілдегі ұқсастық пен айырмашылықтарға тоқталған жөн. Содан кейін ағылшын тілінде жасалу жолын (ерекшелігін түсіндіріп өтетін грамматикалық материалды бекіту үшін, практикалық жаттығулар көп жасалу керек, мүмкін болса, көбіне білім алушылардың өз өміріне байланысты мысалдар келтірген жөн. Білім алушыларды міндетті түрде сұрақ қоюға, сұраққа жауап беруге үйрету керек, мысалы: Who is your best friend? What do you do? How are you? Where are you from? When are you going to fly by plane? Оқу курстарына тілін жаттықтыруға келген әрбір білім алушыға осындай сұрақтар төңірегінде ауызекі сөйлей алатындай және сұрақтарды өрбітерліктей мүмкіндіктер берілуі тиіс.
Мысалы: The children are playing in the yard now. – деген сөйлемді алатын болсақ, сөйлемдегі әр сөзге қойылатын арнаулы сұрақтарын анықтап алған жөн. Сонда білім алушылар сөйлемдегі артикльдің, жалғаудың көмекші етістіктің орнын ауыстырып алмайды. Қысқасы, грамматикалық материалды өткенде, негізінен, ана тілімен салыстыра түсіндірген тиімді, оның ана тіліндегі біліміне сүйенген жөн. Білім алушы бұл тілдердің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын жете білгенде ғана, ол тілді дұрыс та, тез игере алады. Демек шетел тілін оқыту барысында білім алушыларды тілдік материалмен таныстырып қана қою жеткіліксіз, оларға оның қалай қолданылатынын көрсетіп, дұрыс айтуға, жазуға, оқуға дағдыландырып төселдіру керек. Сабақ барысында тіл үйренушілерге ағылшын тілі грамматикасын көбіне видео материалдармен, көрнекілік құралдармен, кесте, тізбелер топтамасымен жүйелі түрде түсіндіру жұмыстары әрқайсысына жеке-жеке жүргізілсе нәтиженің айқын болары сөзсіз.
Ауызша сөйлеуді дұрыс жолға қою үшін ең әуелі білім алушылардың шетел тілінен сөз қорын дұрыс жинақтауына көңіл бөлу керек. Білім алушылар әр сабақта өтілетін жаңа сөздерді жазып алып, жаттауы міндетті. Тіл үйренуші сабақта тілді қалай үйренудің, қалай сөйлеудің жолдарын үйренсе, үйде, сабақтан тыс кезде көп оқыса білімі сөйлеу дағдысы бай болары сөзсіз. Ауызша сөйлеуге білім алушыны дұрыс жаттықтырудың тағы бір түрі
үйренген материалды жаңа материалға ауыстырғызып дағдыландыру. Өтілген материалды, сөздерді түрлі ситуацияға байланысты өзгерте отырып қолдануға дағдыланса сөйлеу қабілеті мығымдала түседі. Ауызша сөйлеуге үйрету үшін қажетті жағдаяттарды мынадай жолдармен жасауға болады:
a) «Imagine please that you are in …» және «Try to dream as …» деген сияқты т.б. тапсырмалар арқылы ситуациялар құру.
ә) Белгілі бір ситуацияны жасайтын сурет немесе ситуацияны дамыта, күшейте түсетін суреттер тізімін қарап, соның көмегімен сөйлеу;
б) Білім алушыны қоршаған ортадағы, күнделікті өмірдегі болып жатқан жағдайына ұқсас, сәйкес келетін жағдаяттарды сипаттау.
Жағдаяттардың екі түрі бар: заттық және қарым-қатынастық жағдаяттар.
Заттық жағдаяттар — білім алушылар жанұясын, үй-жайын, дос-жарандарын және т.б. өзіне жақындарды суреттегенде пайда болса, қарым-қатынастық жағдаяттарда — тіл үйренуші өзінің жеке көзқарасын, ой пікірін және шешемін келесі бір адамға еш риясыз бөлісу арқылы қарым-қатынасқа түседі.
Түрлі дидактикалық материалдар қолдану сабақ процесін қалыпты жағдайда өткізуге көмегі зор, атап айтқанда төмендегідей оқу материалдары ағылшын тілі грамматикасын ересек топ өкілдеріне грамматикалық қателерді жасамауға, көріп тану арқылы білім, білік дағдыларын жетілдіруге, танымның қалыптасуына мүмкіндік береді.
Ересектерге арналған оқу курстарында тіл үйренушілерге дәстүрлі оқытудан кейін ілесе пайда болған «Коммуникативті оқыту» тәсілі ағылшын тілін шетел тілі ретінде оқытуда маңызды орын алады. Үйренушілерге тиімділігі жөнінен бұл тәсіл барлық сөйлеу әрекеті түрлерінде қатынас дағдыларын игеру туралы мақсатты көздейді. Білімді, ептілік пен дағдыны анықтауды, қалыптастыру әдістерін, бақылау мен бағалауды қамтиды. Шетел тілдерін оқытудағы бұл жетілген жүйе бұрын да педагогикалық қоғамдастықпен қабылданған болатын және қазір де оның бір бөлігі болып саналады.
Оқу курстарында ағылшын тілін үйретуде коммуникативті-бағдарлы оқыту тәсілін тәжірибеге енгізу қарқынды хабарламалармен алмасуға, ғылым мен техника саласындағы жаңа ойлар мен пікірлерді қарастыруға, мәдениет саласындағы үлкен жетістіктермен алмасуға әкелді. Әртүрлі іс-әрекет өрісіндегі мамандармен алмасу қарқыны өсті. Осы жолдардың бірі бойынша, тіл үйренушілер қарым-қатынас жүргізуде белгілі коммуникативті міндеттерді орындау арқылы аталған тәсіл аясында оқытылады. Бұған қоса оқытушының түсіндіруі немесе әдеттегі практикалық жаттығулар барынша ықшамдалған. Бұл тәсілді “Strong Communicative Approach” деп атайды.
Екінші ұсыным бойынша, түл үйренушілер оқытушы түсіндірмесімен жүргізілетін әдеттегі жаттығулар мен тапсырмаларды орындайды. Оқыту процесінде қажетті тәсілді таңдау көбіне тіл үйренушілердің өз қажеттіліктеріне байланысты оқу сатысы және үйрену деңгейі арқылы анықталатыны мәлім. Сөйтіп бастауыш топтар үшін (Elementary) тікелей тәсілді қолдану мүмкіндігі өз ана тілін оқып үйренгенде қолданылатын тәсілдер мен қалыптасқан тілмен қоса қолданылады.
Басқа пікірлерге байланысты, мұндай деңгейдегі тіл үйренушілер сабақта оқытушының сілтемелерін мұқият тыңдап, көрнекіліктер немесе оқытушының қимылы арқылы түсініп, нұсқауларды орындаулары керек. Мұндай сабақтар жеткілікті түрде көп уақыт алуы мүмкін, бірақ бірте-бірте оқытушы сілтемелері күрделенеді де оған бірнеше сөйлемдер немесе грамматикалық күрделі құрылымдар қосылады. Мұндай әдісте тіл үйренушіден ауызша сөйлеу оның өзі қаламайынша немесе ол өзі дайын болғанша талап етілмейді (“Total Physical Response”).
Ағылшын тілін қарым-қатынас тілі ретінде барынша ерте қолдану “Community Language Learning” нұсқасында ұсынылады. Бұл тәсіл ағылшын тілін үйренуші ересек адамға тән барынша аз қобалжу мен тынышсыздықты туғызбай, кез келген тақырыпта қызығушылық тудыратын әңгіме жүргізуде қолданылады. Тіл үйренушілер бір-біріне қарама-қарсы отырады да оқытушы олардың артында тұрады. Егер тіл үйренушінің бірі
бірнәрсе айтқысы келсе ол оқытушыға белгі беріп шақырады да оған өз ойы туралы ана тілінде жәй айтады. Оқытушы ол фразаны ағылшын тіліне аударып, сыбырлап айтады. Үйренуші фразаны бірнеше рет қайталайды да, оны дұрыс айтуға машықтанады. Аз уақыттан кейін, яғни сөйлем жеткілікті дұрыс айтылғанда, үйренуші оны дауыстап айтады. Бұл сөйлем бір уақытта, мысалы, таспаға жазылып отырады. Егер әңгімені жалғастыру керек болса осы үлгі қайталанады. Осылайша барлық талқылау жәй және біртіндеп құрастырылады да жазылып отырады. Араға аз уақыт салып талқылауға үзіліс жасалады да, осы диалогта кездесетін тілдік құбылыстарды түсіндіру басталады, оның ішінде грамматикалық ереже және құрылымдар, лексикалық бірліктер талданып, қарастырылады.
Коммуникативті-бағдарлы білімі жоғарырақ деңгейдегі ересек тіл үйренушілер үшін “Task-Based Learning” тәсілі қолданылады, яғни, күнделікті өмірге керек және қажетті ептілікті қамтитын жұмыс түрінің негізінде оқыту тәсілі алынуы мүмкін. Коммуникативті міндеттер осындай тапсырмаларға дайындық кезінде, оларды орындауда және оны жан- жақты талдауда шешіледі. Сырттай қарағанда бұл тәсіл жобалы әдістемені еске түсіреді, бірақ мұнда шешілетін міндеттер барынша қарапайым – мысалы, шет мемлекетке саяхат ұйымдастыру, шетелге жолдамамен жұмыс жасауға даярлық жұмыстарын жүргізу барысы, іскерлік саяхат жасау, отбасылық саяхат және т.б. Жоғарыда келтірілген әдістемелерге шолу ағылшын тілін оқытудың тәсілдері толық және жеткілікті емес екендігін көрсетеді. Қазіргі уақытта ағылшын тілін оқытудың жобалы және әлеуметті-мәдениетті әдістері, құзырлылық әдістері қолданылып жүр. Дегенмен ағылшын тілін оқыту әдістемесінде білім мен қазіргі заманғы тенденцияларды қолдану оқытушы жұмысын қызықтырақ етіп, түрлендіре түседі.
Ағылшын тілінің грамматикасын үйретуде жаңа технологияларды, техникалық құралдарды сабақта жан-жақты қолдану, оқытушының көптеген қызметтерін жеңілдетіп, уақытты ұтымды пайлануларына мүмкіндік береді. Оқыту жүйесіндегі түрлі бағдарламалар арқылы тіл сабақтарының грамматикалық бөлімін меңгертуде ақпараттық технологиялардың алатын орны зор. Интернет желісінің көмегі арқылы білім алушылар грамматикалық, лексикалық, фонетикалық жаттығулар, оқуға және грамматикаға арналған тесттермен жұмыс жасай алады. Ересектерге арналаған оқу курстарында грамматиканы үйретудің сабақ барысына арналған түрлі әдіс-тәсілдері жүйелі қолданылған жағдайда тіл үйренушілерге жеңіл қабылдауына мүмкіндік береді. Түрлі көрнекіліктердің, аудио-видео материалдардың дұрыс сұрыпталған нұсқаларымен жұмыс жасаған курстың тіл үйренушілерінің таным қабылдаулары жан-жақтылықты талап етеді.
Ересектерге арналған оқу курстарынан ағылшын тілін үйреніп шығу үшін әрине алдымен адамға өз-өзіне сенімділік қажет және сенімділік бар жерде өз мақсат-мүддесіне жетудің жолдары айқын болатыны әдістемелік тұрғыдан жасалған қорытындыға негіз болып отыр.
Сұранысқа ие әртүрлі бағытта ашылған оқу курстары қазіргі таңның сұранысын барынша қанағаттандырып жатыр, себебі әрбір азамат бәсекеге қабілетті маман болып, болашақтың бағдарынан орын алу үшін бар мүмкіндіктерді пайдаланып, тиісінше білімді, интеллектуалы жоғары, сұраныс аймағындағы мамандықтарды игеріп кете алатындай жағдайы бар, сындарлы саясаттың мәні мен құндылығын айқындай алатын тұлға ретінде қалыптасуына құқылы.
Әдебиеттер тізімі
1 Шетел тілін оқыту әдістемесі. – 2007ж. – №5. – 6-8 б. 2 Шетел тілін оқыту әдістемесі. – 2008ж. – № 4. – 27 б. 3 Мектептегі шет тілі. – 2006 ж., – №3. – 44 б.
4 Иностранные языки в школе. – Москва, 2000. – С. 79.
5 Китайгорская Т.А. Методические основы интенсивного обучения иностранным языком. – М., 1986. – С. 78.
6 «Ізденіс» журналы. – 2005ж. – № 1. – 125 б.
7 Амандықова Г., Мұхтарова Ш., Баймұқанова Б., Бисенғалиева А. Шет тілін оқыту
әдістемесі: Оқу құралы. – Астана: Фолиант, 2007. – 168 б.
8 Программно-методические материалы для общеообразавательных учебных заведений. Инностранные языки. Начальная школа.-3-е изд, стереотип. – М.: Дрофа, 2000. – 160 c.
9 Леонтьев А.А. Психолингвистические единицы и порождение речего высказывания. – М: Наука, 1969. – 308 c.
Широкое распростронение учебных курсов для взрослых проявлено увеличением общественных спросов и потребностей. Учебные курсы, открытые в разном направлении и отвечающие современным требованиям несомненно удовлетворяют нынешний спрос общества. Велика значимость учебных курсов для взрослых, способствующих повышению конкурентноспособности квалифицированных специалистов. Гражданин разумной страны вправе формироваться как умная и интеллектуально развитая личность, способная определить значения и ценности конструктивной политики, овладеть специальностями в востребованных областях. Это свидетельствует о том, что данные курсы влияют на формирование человечества как личности в социальной среде.
The wide distribution of training courses for adults is manifested by the increase in public demand. Training courses open in different directions and it meets modern requirements undoubtedly satisfy the current demand of the society. The importance of training courses for adults contributing to the increase of competitiveness of qualified specialists is great. A citizen of a reasonable country has the right to be formed as a clever and intellectually developed personality, capable of determining the values and values of constructive policies, mastering specialties in demanded areas. This indic