ШҚ-ның мұздықтары немесе герцологиясы

1. Мұздықтардың морфологиясы және мұздану заңдылықтары

2. Мұздықтардың типтері және таралуы

3. ШҚ-ғы қар сызығы

4. Мұздықтардағы климаттық жағдай.

Қазақстан Алтай мұздығын зерттеу 1836 ж басталды Е.В.Геблер. 19 ғ 1897 ж В.Д.Тронов бұқтырманың бастауында ірі мұздықтар тапты. 1914 ж В.В.Лезниченко бұқтырма, Қаба, Күршім деген алаптарын мұздықтарды зерттеген.

1948 ж М.В.Тронов Алтай мұздықтарының катологын шығарды. Барлығы 110 мұздық бар. Аумағы 75 км квадрат. Соңғы уақытта аэрофотосуретті қолдана отырып 1969 ж Е.Н.Белесов Қазақстан Алтайындағы мұздық тауы катологын жасады. 328 мұздық бар. Аумағы 89,6 км квадрат. Қазіргі уақытта Қазақстан Алтайында академиялық аумағы 99,1 км квадрат болатын 350 мұздық тіргелген. Бұқтырма өзен бастауында 9 өзен мұздығы бар. Екеуі тау басындағы қазаншұңқыр, 5 королық, 2 шелфтік. Үлкен Бұқтырма мұздықтары Оңтүстік Алтай тауынан теріскей беткейлерінде орналасқан. Жалпы аумағы 7 км квадратқа тең. Алтай таындағы мұздықтар 3 мың метр биіктіктен басталады. 8 мұздық бар аумағы 1,2 км квадрат.

ШҚ Алтайының барлық мұздықтарды 3 морфологиялық топқа бөлуге болады:

1. Тау жоталарының аралығында орналасқан мұздықтар

2. Тау беткейлерінде орналасқан мұздықтар.

3. Коралық мұздықтар

Ең көп таралғаны 2-ші топқа жататын топ. 3-ші топқа жататын мұздықтар аз кездеседі. Мұздықтар қалыңдығы орташа 10 метр.

Метеорологиялық жағдайға байланыты қар сызығы үнемі өзгеріп отырады. Мысалы: Үнемі Берельдегі қар сызығы 1963, 3120 метр биіктіктен басталса, 67 жылы 3 мың метр биіктіктен басталады. 1971 ж 2700 метр биіктікке төмендеді. 1974 ж 3290 метр биік. Қазіргі уақытта Уба мен Ульбі өзеніндегі қар сызығының биік 2360 метр биіктікте. Күршім өзен бастауы 2820 метр. Бұқтырма – 2930 метр. Сиоциологиялық ғылымында мұздықтар қалыңдықтарын анықтау үшін географиялық әдіс қолданды. Құралдың бірі сисмикалық құрал.

Жалпы ШҚО –ы 3 физикалық географиялық ауданының: Батыс Сібірдің, Орта және орталық Азияның аралығында орналасумен ерекшелінеді. Мұздықтар метеорологиялық жағдайын анықтау үшін жыл сайын метеорологиялық, оптеметеорологиялық мынандай метеоэлементтерге көңіл білдіреді. Аса температурасы бұлттылық, жауын шашын түрі және жауу ұзақтығы, күн радиациясы және ауарайының мынандай түрлері бөлінеді:

1. Антициклондық ауарайы

2. Конвентивтік жауын шашынсыз

3. Конвентивтік жауын шашынды

4. Фронтальдық

Антициклонды ашық бұлтсыз күндерге сәйкес келеді мұндай ауарайының қайталануы 12 пайызға сәйкес келеді.

Конвентивті жауын шашын түрі құбылмалы ауа райына сәйкес келеді. Тәуліктің бір бөлігінде ғана байқалады. Конвентивті жауын шашынсыз ауа райы антициклондық әсерге тәуелді болады. Тәуліктің бір бөлігі ашық екінші бөлігі бұлтты. Фронтальды ауа райы жауын шашынның ұзаққа созылатын бұлтты ауа райы.

 

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *