SEMANTIC FEATURE OF ENGLISH ELECTRONIC
EDUCATION TERMS
EXPANSION OF MEANING AS A
SEMANTIC FEATURE OF ENGLISH ELECTRONIC
EDUCATION TERMS
The article considers one of the basic semantic processes occurring in the lexicon of modern English language – generalization of word meaning. In this work author reviews some English terms in the sphere of electronic education, which are currently used in various context because of generalization. The scope of this article is three forms of semantic change: the transfer of meaning, the expansion of meaning, the narrowing of meaning. The purpose of this paper is to identify major trends of changes in the lexical meaning of the word that leads to new terms formation. In this study the processes of word meaning extension have been identified and analyzed, as well as linguistic and extra linguistic factors have been proposed that have a direct impact on the processes of meaning expansion. This research proves that many well-known English terms in the field of electronic education are formed as a consequence of the above-mentioned process — the acquisition of new meanings. While it seems clear what is beyond the process of meaning expansion there is a number of semantic transformations that should be explored. These findings allow you to see and evaluate important technological, scientific, educational and social trends and events that occur in our days, affecting, in turn, changes in the vocabulary of modern English.
Key words: term, electronic education, word meaning, semantic process, meaning expansion, semantic changes, semantic derivation, context, communicative sphere.
INTRODUCTION
Semantic transformations occurring in the vocabulary of modern English, contribute to the expansion and enrichment of the vocabulary. The main semantic processes occurring in the vocabulary of modern English are: the expansion of meaning, narrowing and semantic shift. In this paper, we will discuss the expansion of the meaning of words, that is, the paradigmatically determined changes in the meanings of words, which are based on the connections that exist between members of the same lexical-semantic paradigm [1, 55]. Using the example of new terms chosen from dictionary of new words, we shall consider the features of the process of expanding the meaning in modern English.
It is worth noting that in modern education social networks take an increasingly important place as an innovative, multifunctional form of organizing the educational process using the technological capabilities of the Internet network, allowing to apply current forms of educational and research activities in an interactive educational environment. The communicative function of social networks serves as an active medium of virtual interaction in forums, user communities and groups united by one common interest, as well as platforms for sharing various resources, video and audio materials. Thus, the transfer of educational processes to the electronic environment is accompanied by the formation of a new vocabulary layer, and also generates terminology that is thematically related to several semantic spaces, which can be conventionally divided into “education sphere”, “sphere of digital and electronic technologies” and “social sphere”.
The abovementioned facts, namely, semantic processes of expansion, meaning, narrowing and semantic shift, and as a result of these processes: the formation of new vocabulary, professional words and terms, determine the relevance of research on this topic and the need for systematic analysis and description of new professional vocabulary and terms. Thus, in the situation described above, we see scientific issues, namely the need to study the semantic transformations taking place in modern English in the field of electronic education, as one of the most dynamically developing elements of the communicative space not only of Kazakhstan but of the whole world.
MAIN PART
In this connection, the object of this study was the new English terms of e-education. The subject of research is the semantic processes of value expansion. Based on the above-mentioned problem, the goal of this study is to analyze the process of expanding the values and identifying the linguistic and extra linguistic factors influencing this process. The objectives of this study are: the selection of new English special words, namely professional words and terms, functioning in the context of e-education; analyzing the meaning of selected English e-education terms and identifying the processes of expanding the meaning of words; definition of linguistic and extra linguistic factors that determine the expansion of the meaning of words as one of the types of semantic changes in the vocabulary.
The methodological basis of this research was the work of such scholars as G. B. Antrushina, R. S. Ginsburg, M. O. Akhmanova, V. S. Kuznetsova, and I. V. Arnold studies on the lexicology of the English language; Apresyan Yu. D., Zvegintsev V. А., works on lexical semantics and semasiology; Telia V.N., Kubryakova E.S. about the types of linguistic meanings; Amosova N.N., Makovsky M.M. research of English etymology; research in the field of terminology of such linguists as A. Y. Averbukh, A. Anohina, V. Tuzlukova, E. V. Yazykova; studies of new English vocabulary –Zabotkina V. I.; as well as works by foreign researchers Berry, Roger, Cabre M., Crystal D., Jakobson R., Kageura K. etc.
Methods of linguistic analysis used in this study include analysis and synthesis of theoretical literature and previous research on the topic. Etymological analysis to identify the primary meaning of a lexical unit, reflective analysis of the semantic components of the word, which is a logical reflection of the researcher on the content of the word based on its own linguistic and cognitive experience. Reflexive analysis allows isolating certain signs of the word denotation, which the researcher himself interprets as seme. Both nuclear and peripheral semes can be detected by reflexive analysis. The reflective method of identifying does not require an interpretation of the results obtained. The method of interpretation of the dictionary definition is also used [2, 20-21].
The basis of language semantics are universal logical categories. Therefore, the semantic changes of words constitute the characteristic feature of all languages. It is not by chance that the logical concept of semantic changes in vocabulary is connected with this circumstance. Studies show that in many languages words of similar semantics have a similar scope of expansion.
Speaking about semantic changes of words, it is necessary to reveal the interaction of two factors. One of them is the reason for semantic changes, the other is a way of forming new meanings. The reason for the emergence of a new meaning is not due to the actual linguistic, but to the extra-linguistic factors. The newly emerging value is associated with internal values. Under the influence of certain factors, the meanings of words are applied and the new meaning occupies an appropriate place in the semasiological system of the language. The second of these factors in the semantic changes of words, being associated with language, the semasiological laws of language, is considered a language phenomenon and is studied in linguistics. Linguistics explores the forms of semantic changes of words, their scope, the relationship between the new meaning and the main as well as other issues. At the same time, the cause of these changes is considered an extra linguistic factor.
Three forms of semantic change are distinguished: the transfer of meaning, the expansion of meaning, the narrowing of meaning. Semantic derivation is the process of the semantically derived word meanings, co-meanings, semantic connotations, i.e. the process of expanding the semantic word volume. The term “semantic derivation” is used to denote the complex process of replenishing English with funds already in the language, i.e. changing the content without changing the shape of the mark itself. By semantic derivation, most linguists understand the formation of the meanings of a polysemantic word. D.N. At the same time, Shmelev emphasizes the obligatory presence between these values of the relations of production or, according to D. Shmelev’s terminology, epidigmatic relations [3, 78]. Thus, semantic derivation is delimited from homonymy as “a purely external coincidence of two or more words, the meaning of which has nothing in common,” says Yu.D. Apresyan [4, 183].
Semantic word changes are closely related to polysemy, which is the main semasiological category. More precisely, as a result of a change in the meaning, the single-word becomes multivalued, and the multi-valued becomes single-valued. If the transfer and expansion of the value determines the occurrence of polysemy, the narrowing of the value contributes to the transition of the word to the category of unambiguous. Polysemy and uniqueness of words are in dialectical unity. The development from uniqueness to polysemy and vice versa — from polysemy to uniqueness are constant linguistic processes. Their interaction regulates the «number» of values in the language.
Semantic changes are related to the language context. A change in the semantics of a word occurs in the context; it is difficult to imagine this process out of context. In contextual changes in the semantics of words, objectivity of meaning plays an important role. Since the specific subject semantics is especially vividly represented in nouns, changes in their meanings occur most clearly.
As studies have shown, one of the most striking processes characterizing the development of terminological vocabulary in the English language of the newest period is the process of semantic derivation based on the expansion of the original meaning. The process of expanding the meaning of the words, being one of the types of semantic derivation, is interpreted differently in the scientific literature. Using the term “expansion of meaning”, linguists often combine three concepts: expansion as the development of polysemy, i.e. increasing the number of lexico-semantic options; expansion as a semantic process of changing the lexical meaning of a word, which can be observed at the level of seminal variation (that is, expansion of the components of the original meaning without the appearance of a new lexico-semantic variant) and at the level of semantic variation (that is, education based on the generating meaning of lexical-semantic variant with extended semantics); expansion as a result of the transition of a word from one term-system to another, or any expansion of the sphere of use of a word.
In our study, the expansion of meaning is considered as the process of the formation of a new lexico-semantic version of a word with extended semantics [5]. In this study, we believe it is possible to conditionally divide the sphere of use of the terms chosen for the analysis into three semantic spaces “education sphere”, “sphere of digital and electronic technologies”, “social sphere”. In the table below we give an example of terms related to several semantic spaces simultaneously (Table 1).
The analysis of semantics and etymology of terms leads to the following results, many words functioning in the electronic environment of social networks are not new in their essence, but nevertheless are neologisms, since words having a long history of use have acquired in whole or in part a new meaning, the characteristic and properties. Take, for example, the word «friend.» For several generations, the “friend” was simply an ally, a person who can be treated with love and trust. On Facebook, the meaning of “friend” is questioned, both in the essential sense and in the noun (someone is “friend”, even if we only know him online), as well as a verb meaning adding someone to the list of people (add to a friendlist) with whom you have an online connection.
It is necessary to highlight other words whose meanings have expanded and transformed in our new social world. Here are some of them: tagging, recommend, traffic, fan, post, wall, hacking, influence, search, link, viral, visitor, surf, feed, alert, tweet, find, status, vote etc.
The most famous meaning of the word «tagging» according to Merriam Webster dictionary — to provide or mark with or as if with a tag e.g. to supply with an identifying marker or price [6]. The etymology of the word dates back to late 14century, meaning «to furnish with a tag», from noun tag. Meaning «go along as a follower» is from 1670s; sense of «follow closely and persistently» is from 1884. Verbal phrase tag along is first recorded 1900 [7]. Today in the sphere of ICT tagging means identification, data tags support, in the sphere of computing tag -an index term assigned to a piece of information; a type of meta-information that captures knowledge about an information resource; in social networks such as Facebook, tag is a link to another Facebook page; in the sphere of education tagging is the process of marking up words as corresponding to a certain criteria; in e-education the word tag is an interactive reading device; a derived word Hashtag, a form of over simplifying an idea using the hashtag (#) symbol before a word or mesh of words that are intended to be an abstraction of a subject [8]. Example: Building upon this success, the goal is to provide even more modern tools, such as «wikis», «blogs» and «tagging» [9].
The word «recommend», еще недавно имело значение to present as worthy of acceptance or trial [6]. Рассматривая данное слово с точки зрения этимологии — late 14c., «praise, present as worthy,» from Medieval Latin recommendare, from Latin re, here probably an intensive prefix, or else from a sense now obscure, + commendare «commit to one’s care, commend». Meaning «advise as to action, urge (that something be done)» is from 1746 [7]. Adjective recommended derived from the verb recommend, according to Urban Dictionary means random videos from 5 years ago that pop up in your YouTube feed, for example: Why is this in my recommended? [10]
Noun «traffic» have expanded its meaning; until recently it meant the movement (as of vehicles or pedestrians) through an area or along a route, also the volume of customers visiting a business establishment, the passengers or cargo carried by a transportation system, import and export trade; however today in the sphere of computing, Internet and technology — the information or signals transmitted over a communications system : messages; also, in the sphere of ICT — communication or dealings especially between individuals or groups [6]. According to Etymology Dictionary noun traffic dates back to 1500, meaning «trade, commerce,» from Middle French trafique (15c.), from Italian traffico (14c.), from trafficare «carry on trade,» of uncertain origin, perhaps from a Latin, with the original sense of the Italian verb being «touch repeatedly, handle.» Or the second element may be an unexplained alteration of Latin facere «to make, do.» Klein suggests ultimate derivation of the Italian word from Arabic tafriq «distribution.» Meaning «people and vehicles coming and going» first recorded 1825. Traffic jam is by 1908, ousting earlier traffic block (1895). Traffic circle is from 1938 [7]. In present days in LMS like MOODLE the meaning of the word traffic is a measure of the total work done by on a resource or on the facility in general, normally the whole activity of students and teachers in the LMS. It is defined as the product of the average traffic intensity (in files) and the period of study (in hours).
Interesting origin of the word «fan» known as an enthusiastic devotee (as of a sport or a performing art) usually as a spectator. Fan is generally–and very likely correctly–believed to be a shortened form of fanatic. The origin of fanatic (which can be traced back to the Latin word fanum, meaning “sanctuary, temple”) is less often commented on. In English, fan made an early appearance in the late 17th century only to disappear for two centuries, resurfacing in the late 19th century. In this later period of use, it often referred to the devoted observers of, or participants in, a sport. An 1885 article from The Kansas City Times, for example, contains the line “The base ball ‘fans’ of the police force and fire department engage in a ball game.” [6]. In the sphere of computing there are such collocations as CPU fan, fan controller, fan made, fan out capability, fan service; in the sphere of education there are few idiomatic phrases containing word fan, such as: everything seems to be hitting the fan at once and when it hits the fan. According to Wikibooks it applies to any disaster, large or small. From the strictly personal scale calamity to those of a more global nature, and everything in between. Regardless of the size of the problem, preparing beforehand will increase your chances of surviving [11]. There is also a collocation which recently became a trend word in social networking – fan engagement. According to Bas Schnaiter research “Defining fan engagement” published in 2016 on LinkedIn, «Fan Engagement» is growth strategy of long-term relationship management between sports institution and fan groups, where institutions facilitate fans in self-expression and in-group acceptance, using both modern online and offline technologies, with the goal of creating social value for fans, which can be transformed into profit optimization [12].
The process of expanding the value occurs in some terms. So, the term «post» expanded from classic meaning to travel with post-horses, post a letter by mail into modern meaning — to publish, announce, or advertise by or as if by use of a placard; these days in the sphere of social networking — to publish (something, such as a message) in an online forum (such as an electronic message board). The noun «post» in social media is simply an electronic message. In this context it can appear in the instruction of an e-book or an online course etc.
The word «wall» in social network is a mass repost, «hacking» to gain illegal access to (a computer network, system, etc.), «influence» have an effect on information processing, «search» find information online, «link» an identifier attached to an element in a system (such as an index term in a database) in order to indicate or permit connection with other similarly identified elements, «viral» quickly and widely spread or popularized especially by means of social media, for example a viral video, «visitor» user accessing a website, «surf» to scan the offerings of (such as television or the Internet) for something of interest, «feed» a news line in social network site, «alert» to notify by means of an alert that a particular event has occurred; a feature that notifies a user when there is a change to posted content, workflow status, or when other user-defined criteria are met; an audible or visual warning signal, generated by a computer, indicating that a threshold has been or is about to be breached, «tweet» a post made on the Twitter online message service, «find» to locate text or a specific item on a Web page or in a document, «status» the condition of a user that can be displayed to the user’s contacts to communicate whether the user is currently online and available, offline and unavailable etc. [11].
Using as a functional word to indicate presence in, on or near – the preposition “at” now means: an action aimed at online communication with a particular person or brand, especially on Facebook or Twitter. The word stream in a social network means a constantly updated mass of information, photos, images, videos and other content on social networking sites such as Twitter, Facebook and Linkedln. Previously, the word spam (spam) implied canned meat product, made mainly from ham, a new meaning: unwanted messages, most often advertising content, sent via email, or, more recently, sent out like junk in social networks. The phrasal verb check-in (register) means the act of reporting your presence to a receptionist — usually at an airport or hotel. In connection with the development of social networks such as Instagram and Facebook, the word has acquired a new meaning that has not yet been fixed in the dictionary, namely, the use of one or several social networks to tell where you are at a certain moment of your life.
The influence of the Internet and its extremely popular social networks on our vocabulary cannot be overestimated. Indeed, if we heard the following sentences ten years ago, we probably would not understand their meaning: “I can surf the net now because my mouse is working well!” “You cannot post on my wall as my profile is limited.” Nouns and verbs that were once so familiar have acquired completely new “online” meanings without losing their original definition.
As a result of the study, we conclude that extensions are found mainly in the nominal parts of speech, most of all in nouns, then in verbs and adjectives. For example: «wall» — as a part of the building and «wall» – social media aggregator platform to create social media collection of events, it is a widget on a website; «spam» — tinned meat in the past and the use of electronic messaging systems to send out unrequested or unwanted messages usually advertising something. Examples of verbs expanded their meaning: a well known «to google» derived from the name of company to the meaningful lexical unit, present days used when speaking about research using Google searching engine; the word «search» itself, today is used to speak about online. An example of adjectives with generalized meaning: «viral» used to mean something caused by a virus, however these days the meaning derived to something that is becoming very popular; «public» and «private» associated with something belonging to, or concerning the people as a whole or by the community at large and the definition of private is something that belongs to or is used by only a limited few, or information available only to a limited number of people and not publicly shared. These days in social networking or even educational websites and databases these words characterize access type «open» and «closed» correspondently.
When expanding the meaning of the word, they move from group to group, for example, from common vocabulary to special vocabulary and, conversely, from special vocabulary to common vocabulary. The second process is more common in the communicative field of electronic education that we are studying. Words originally used in the professional environment of IT and programming specialists or among educational specialists are becoming common, as they are spread through their frequent use both in classrooms when communicating with students and in electronic media, for example, in virtual educational environments, learning platforms, webinars , MOOCs etc. Further, the terms and special vocabulary fall into the chat rooms of students with teachers, blogs, social networks, gradually becoming common vocabulary. For example: brainstorming, bilingual, critical thinking, creative thinking, educational technologies, motivation, flexibility, formative and summative assessment, inclusion, testing, taxonomy and others.
The process of meaning expansion occurs in some terms. For example terms from ecological science «ecological», «community», «predator» and «environment» are used in educational sphere as ecological approach, classroom community, school community, predatory magazines, learning environment, classroom environment, virtual environment. Terms transferring from IT sphere into teaching: podcast, searching engine, MP3, PDF, 3D, virtual, online, offline, synchronous, asynchronous etc. Teaching terms from other spheres e.g. «management» — classroom management, LMS (learning management system); «strategy» – learning strategies, teaching strategies; «case» – case study method; «project» — project technology, project based learning;
In connection with the new trend of educational process gamification, to make it interactive and entertaining some terms expanded their meaning and these days actively used in the educational context, for example: «animation» — animated stories; «quest» quest technology; «virtual» virtual classroom; «challenge» learning challenge etc.
Extra linguistic factors affecting semantic changes and their semantic nature are not always the same. If in the expansion of meaning the main role is devoted to socio-historical factors, then the transfer of value is difficult to associate with social factors. On the other hand, one of the factors of expansion or narrowing of values consists in the influence of language contacts, and this factor does not manifest itself in the transfer of values. Also, we believe that in the specific e-education communicative environment being studied, the main extra-linguistic factor is technical progress and the rapid development of information-communicative and digital technologies introduced into the educational process. Such an active interaction of two communicative contexts such as ICT and the education sector was the impetus for the development of vocabulary in this area, namely, professional words and terms, as well as their popularization, firstly among teachers and students, and then other communicants who are indirectly related to e-education. It is this fact, the popularity of purely professional vocabulary and terms among the colloquial vocabulary functioning in common speaking is a semantic feature of the English electronic education terms.
Extralinguistic factors affecting semantic changes bring together the expansion and contraction of meanings. In other words, the expansion and contraction of values are different sides of the same phenomenon. Therefore, the expansion and contraction of values must be considered in conjunction. Semantic word changes enrich the vocabulary of the language. Therefore, this issue should be given special attention when analyzing the enrichment of the language vocabulary at the expense of internal means.
CONCLUSION
Based on the abovementioned analyses, results and discussion, the following conclusions can be drawn. The lexical meaning of a word is the content of a word, which reflects in consciousness an idea of an object, a property, a process, or a phenomenon. The dictionary of any “living” language is changing every day and updated with new lexical meanings for a long time to us known words. It is common for a word to have more than one lexical meaning.
We could even say that the more often a word is used in everyday life, the more values it has. There are many reasons why words change their lexical meaning. One of the main ones is the very nature of the language, which implies the acquisition of words by new meanings depending on the life situations in which they are used. Also, words change the lexical meaning under the influence of cultural and sociocultural changes in society.
There are such trends of changes in the lexical meaning of the word as: extension of meaning or generalization, narrowing of meaning or specialization, elevation of meaning or amelioration, degradation of meaning or pejoration. The extension of meaning or generalization studied in this article means the extension of a series of words with the same lexical meaning means that the word originally had only one lexical meaning in the language and was used in a narrow sense, but now it has a broader meaning and more than one lexical meaning, it has become more frequently used in speech.
Social processes as well as technological innovations in recent years have led to many language transformations. Most actively, new forms of learning and social relations are manifested in semantic changes to which the expansion of the meaning of the word applies. There are a number of semantic transformations associated with the actualization or deactualization of values.
Expansion of meaning can occur not only in nouns, but also in verbs and adjectives as illustrated by the examples above. Also, the expansion of meaning occurs in terms. Moreover, a series of words expands its meaning in phrases. The process of expanding the meaning allows you to see and evaluate important technological, scientific, educational and social trends and events that occur in our days, affecting, in turn, changes in the vocabulary of modern English. Also, the observed changes allow us to assess the degree of influence of extra-linguistic factors on the development of special vocabulary in a particular communicative environment.
REFERENCES
1 Shmelev D. N. Ways of nomination in modern Russian. Moscow, 1982. p. 552
2 Sternin I.A. The semantics of the word research methods. Yaroslavl, Sources, 2013, p. 20-
21
3 Shmelev D.N. Modern Russian language: Vocabulary. Moscow, KomKniga, 2006, p. 78
4 Apresyan Yu.D. Languages of Russian culture: Eastern literature of the Russian Academy of Sciences. Selected Works. Moscow, 1995, Vol. 1: Lexical semantics p.183
5 J.D. Belyaeva. Peculiarities of the process of semantic derivation in the terminological lexics of the Russian language of the latest period. Retrieved in July 10, 2019 from
https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-protsessa-semanticheskoy-derivatsii-vterminologicheskoy-leksike-russkogo-yazyka-noveyshego-perioda
6 Merriam – Webster dictionary. Retrieved in July 15, 2019 from https://www.merriamwebster.com/dictionary
7 Etymological encyclopedia. Retrieved in July 15, 2019 from
https://www.etymonline.com/search?q=tagging
8 Wikipedia online encyclopedia. Retrieved in July 15, 2019 from
https://en.wikipedia.org/wiki/Tag
9 Context reverse online dictionary. Retrieved in July 15, 2019 from
https://context.reverso.net/translation/english-russian/tagging#
10 Urban dictionary. Retrieved in July 15, 2019 from
https://www.urbandictionary.com/define.php?term=recommended
11 Multitran online dictionary. Retrieved in July 15, 2019 from https://www.multitran.com
12 Bas Schnater. Defining fan engagement. Retrieved in July 10, 2019 from https://www.linkedin.com/pulse/defining-fan-engagement-bas-schnater
Д.О. Осокина
Мағынаны кеңейту-электрондық білім берудің ағылшын терминдерінің семантикалық ерекшелігі
Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті,
Алматы, Қазақстан
Мақалада қазіргі ағылшын тілінің лексиконында болатын негізгі семантикалық процестердің бірі – сөздің мәнін кеңейту қарастырылады. Бұл жұмыста автор Электрондық білім беру саласындағы кейбір ағылшын терминдерін қарастырады, олар мәннің кеңеюі ретінде әртүрлі контексте қолданыла бастады. Мағынаның кеңею үрдістерінің сырт көздік айқындығына қарамастаң зерттеу керек семантикалық түленудін әлі бір қатар түрі бар. Бұл зерттеу нәтижелері ағылшын тілінің сөздік қорының өзгеруіне әкеліп соғатын маңызды технологиялық ғылыми, білім беру саласы мен әлеуметтік тенденциялар мен құбылыстарды анықтап, бағалауға мүмкіндік береді. Бұл зерттеуде сөздің мәнін кеңейту процестері анықталып, талданды, сондай-ақ мағынаны кеңейту процестеріне тікелей әсер ететін лингвистикалық және экстралингвистикалық факторлар ұсынылды. Бұл зерттеу электрондық білім беру саласындағы көптеген белгілі ағылшын терминдерінің жоғарыда аталған процестің — жаңа мәндерді пайда болу салдары ретінде қалыптасқанын дәлелдейді. Берілген мақаланың сферасы болып семантикалық өзгерістің үш формасы табылады: мағынаның кеңеюі, мағынаның тарылуы және лексикалық мағынасын кайта қарастыру. Берілген жұмыстың мақсаты жаңа терминдердің пайда болуына әкеліп соғатын сөздін лексикалық мағынасының өзгеру тенденцияларын анықтау.
Д.О.Осокина
Расширение значения – семантическая особенность английских терминов электронного образования
Казахский университет международных отношений и мировых языков имени Абылай хана, Алматы, Казахстан
В статье рассматривается один из основных семантических процессов, происходящих в лексиконе современного английского языка – расширение значения слова. В этой работе анализируются некоторые английские термины в области электронного образования, которые стали использоваться в различном контексте как следствие расширения значения. Сферой данной статьи являются три формы семантических изменений: расширение значения, сужение значения и переосмысление значения. Целью данной работы является выявление основных тенденций изменения лексического значения слова, которое приводит к формированию новых терминов. В этом исследовании были определены и проанализированы процессы расширения значения слова, а также предложены лингвистические и экстралингвистические факторы, которые оказывают непосредственное влияние на процессы расширения значения. Это исследование доказывает, что многие известные английские термины в области электронного образования сформированы как следствие вышеупомянутого процесса – приобретения новых значений. Несмотря на кажущуюся очевидность того, что стоит за процессами расширения значения, существует ряд семантических преобразований, которые следует изучить. Эти результаты позволяют выявить и оценить важные технологические, научные, образовательные и социальные тенденции и события, которые происходят в наши дни, влияющие, в свою очередь, на изменение словарного запаса современного английского языка.
ӘОЖ 81’367 = 512.122
Б. Сағындықұлы филология ғылымының докторы, профессор, Павлодар педагогикалық университеті, Павлодар, Қазақстан Республикасы. е-mail: kasabek65@mail.ru
ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ СИНТАКСИС САЛАСЫНЫҢ САРАЛАНУ МӘСЕЛЕСІНЕ
Мақалада қазақ тілі синтаксисінің салалық түрлері айқындалады. Мақала авторы қазіргі қазақ тілінің салалануындағы өзгешеліктерді сөз етіп, синтаксистегі жаңаша көзқарастарды жинақтайды. Автор синтаксистік құрылыста қарастыруғы болмайтын бірліктерді санамалап көрсетеді. Синтаксистік еңбектердің соңын ала берілетін «төл сөз, төлеу сөз, автор сөзі» сияқты бірліктердің пунктуациялық және стилистикалық тұрғыдан зерделенуін жөн санайды.
Мақалада синтаксис салаларының терминденуі барынша тиянақталады. Бұл бағытта автор А. Байтұрсынұлынан бастап С. Аманжолов, Н. Сауранбаев, Т. Қордабаев, Р. Сыздықованың ғылыми тұжырымдарын алға тартады. Нәтижесінде, синтаксис саласының сөзтұлға, сөз тіркесі, сөйлем, орамды сөйлем, өрнекті сөйлем сынды түрлерін орнықтыру ұсынылады.
Түйін сөздер: грамматика, синтаксис, сөзтұлға, сөз тіркесі, сөйлем, көп компонентті сөйлемдер, құрмалас сөйлем, орамды сөйлем, өрнекті сөйлем, мәтін.
КІРІСПЕ
Кез келген тіл білімінің, оның ішінде қазақ тіл білімінің, синтаксис саласы барынша ғылыми зерделеуден өткен болып саналады. Бірақ қоғамдағы жаңа үдерістер бұл бағытта да соны пікірлердің пайда болғандығын көрсетті. Кейінгі жылдары баспа бетінен шығып, қолымызға тиген алғашқы тілші ғалымдарымыздың еңбектерінде синтаксис саласына қатысты тың тұжырымдар кездесті. Сондықтан да мақалалық дәрежедегі еңбек аталған ойтұжырымдарды екшеп, кәдеге жарар тұстарын қайта пайымдауды көздейді.
Еңбек барысында орыс және қазақ тілші ғалымдарының теориялық ұсыныстары жетілдіріліп, қазақ тілі синтаксисіндегі жаңа саласын түзудегі белгілері көрсетілді. Тақырыптың өзектілігін жаңа синтаксис саласының пайда болуынан іздеген дұрыс. Мұндай тұжырым нақты ғылыми әдістердің, сұрыптау мен сараптаудың, сандық және сапалық талдаудың, оң әсерін тигізуінен кейін ғана нәтижелі болғанын ескерткіміз келеді.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Кешегі күнге дейін, тіпті онан кейінгі біраз уақытта қазақ грамматикасының, жалпы түркі тілдері грамматикасының мәселелері орыс тіл біліміндегі теорияларға негізделіп отырды. Грамматика ілімінің салалануы да орыс тіл ғылымының ұсыныстарымен өрбіді. Грамматикалық ілімді морфология мен синтаксис деп айқындауда әлемдік тілдердің ауқымындағы тұжырымдарға қанықтық десек те, олардың ішкі салалануында барынша дағдарыста қалып қойдық. 1954 жылғы шыққан «Орыс тілі грамматикасы» еңбегі ең алғашқы орыс грамматикаларының заңды жалғасы екендігіне дау жоқ (1757 жылғы М.В.Ломоносов грамматикасы және онымен аттас 1802-ші жылғы «Ресей грамматикасы»; 1831 – А.Х.Востоков; 1852 – И.И.Давыдов еңбектерін тілге тиек етіп отырмыз). Оның үстіне еңбек авторларының айтуынша, «Она является первым опытом построения на научных основах общедоступной нормативной грамматики». Бірақ аталған еңбектің соңғы тарауына синтаксис іліміне мүлдем қатысы жоқ «төл сөз, төлеу сөз және автор сөзі» ұғымындағы құрылымдар енген. Дәл осындай тарауларды нысан ету 1967 жылғы алғашқы «Қазақ тілінің грамматикасында» да, жаңа ғасыр басында шыққан «Қазақ грамматикасында» да айнақатесіз сақталған. Олардың синтаксистік бірлік болып табылудан гөрі, мәтін лингвистикасының талаптарын қанағаттандыратын құрылым екені анық. Алғашқы грамматиканы негіздеушілердің пікірі де осы тұжырымнан алшақ емес.
Біріншіден, аталған құрылым терминдерінің өзі синтаксистік ұғымға жауап бермейді:
«прямая речь; косвенная речь; несобственно-прямая речь». «Сөйлеу, орысша речь, говорение – адамның тілдік амалдар арқылы пікір, ой білдіру әрекеті. Сөйлеу анатомиялық мүшелердің қатысуымен іске асқанымен, негізінен, адамның психикалық қабілетіне, қоғамдық пікір алмасу тәжірибесіне сүйенеді» [1, 267]. Яғни, сөйлеу – психология ілімінің нысаны. Екіншіден, ғалымдар мұндай сөйлеу бірліктерін айырықша стилистикалық мәнге ие құрылым деп танытқан. Бір анықтамаға жинақтай айтсақ, «Несобственно-прямая речь – это сложный прием передачи чужой речи, не только соединяющий в себе особенности прямой и косвенной речи, но и обладающий своими специфическими чертами. Так же, как прямая речь, несобственно-прямая речь сохраняет, полностью или частично, лексические, фразеологические и синтаксисческие особенности речи говорящего лица; но синтаксически она может совершенно не выделяться из авторской речи. С другой стороны, в несобственнопрямой речи, так же как и в косвенной речи, выдерживаются правила замены личных форм местоимений и глаголов» [2, 430]. Үшіншіден, сөйлеуді жеткізетін құралдарды (төл сөз, төлеу сөз және автор сөзі) синтаксис нысаны ретінде қарастырған жағдайда, еңбектің синтаксис саласының басталуының өзі сөйлеуге негізделуі керек еді. Бұл орайда А.Байтұрсынұлы озық тұр. Ғалым бастауыш мектепте балаларды оқытудың бірінші бөлімін «сөйлеу мен сөйлемді, сөйлем мен сөзді, сөз бен буынды, буын мен дыбысты танытады» деп айғақтайды [3, 14]. Біздің байқауымызда, төл сөзді, төлеу сөзді және автор сөзді құрылымдардың мән-мағынасы пунктуациялық ілімде ашыла түседі де, стилистикалық талдамда шарықтау шегіне жетеді [4].
Заман ағымына қарай өркендеуді ойласақ, қазақ тілінің табиғатымен үйлесетін өзіміздің грамматикалық құрылысымызды жинақтап алу қажет-ақ. Әрине, бұл мәселе осыған дейін айқындалған теориялардан алшақтау емес. Керісінше, тарихи тұрғыдан тамыры терең тұжырымдарды арқау ете отырып, қазіргі сұраныстарды қанағаттандыру болып табылмақ. Қазақ тіл білімінің синтаксис саласы 1990 жылдардың ішінде барынша жанданды. Бұл уақыт егемен елдің енді ғана кең тыныс алып, барын түгендеп, жоғына іздеу салған уақыт еді. Синтаксис ілімін зерделеуші қазақ ғалымдары бұл тұста да өздерінің көрші ел әріптестерінен көш бойы озып кетті. Синтаксис тек қана екі (үш) салаға бөлінеді деген тәмсілге тосырқай қараған аға буын ғалымдарымыз салаішілік саралауларды тағы бір қырынан танытты. Мәселен, Ә.Аблақов, С.Исаев, Е.Ағманов авторлығындағы «Сөз тіркесінің дамуы мен лексикалану процесі» деген еңбек оқулық ретінде 1996 жылы жарық көрді. Оқулық ретінде ұсынылса да, ғылыми тұжырымдарға бай еңбек авторлары «сөз тіркесіне» дейін де синтаксис саласының болатындығын там-тұмдап жеткізді. Әсіресе, кез келген толық мағыналы тілдік бірліктердің сөз тіркесінің жеке материалы болатындығы анық жазылды. Әрі олардың байланысу формалары нәтижесінен басқа бірлік (сөз тіркесі) құрайтыны дәлелденді. Ал ондай саланың, шын мәнінде бар екендігін оқу құралына енгізген Б.Шалабаев еді: «Синтаксис күрделі, сан қырлы деңгейлі болып келеді, өз ішінде күрделілігі әр түрлі объектілерді біріктіреді. Өзара бағынышты қатынаста болып келетін объектілер мыналар: толық мағыналы сөз бен оның формасы (Біздіңше, сөзтұлға синтаксисі); сөз тіркесі, жай сөйлем, құрмалас сөйлем, күрделі синтаксистік тұтастық» [5, 154]. Ғалымның өзінің негіздеуінде «жай сөйлем, құрмалас сөйлем» сөйлем синтаксисіне енеді де, «күрделі синтаксистік тұтастық» мәтін синтаксисі деп аталып, синтаксистік саланы тиянақтайды.
Біздің байқауымызда, күні кешеге дейін және кешегі КСРО ықпалындағы мемлекеттерде синтаксис ілімін салаландыру мәселесі бір орында тоқырап қалған іспетті. Бұл, бәлкім, алдыңғы қатарлы ғалымдар көзқарасына қарсы келмеудің жолы да шығар. Мүмкін, қоғамдағы қатынастардың өзі жаңаша саралауға алып келген болар. Әйтеуір біз ақтарған және ең алғашқы ғылыми тұжырым деп саналатын орыс тілінің білімпаздары да синтаксисті «сөз тіркесі» және «сөйлем» синтаксисі деп тұжырымдайды. Тіпті, сөйлемнің өзін екіге (жай және құрмалас) бөліп уағыздайды. Орыс тіл білімінің көрнекті өкілдері және алғашқы қарлығаштары саналатын А.А.Шахматов (Петербор университетінде оқыған дәрістері (1916) тек 1925-27 жылдары жарық көреді) пен В.В.Виноградов (1954, 1960 жылғы «Орыс тілінің грамматикасы») пайымдаулары сөз тіркесі мен сөйлем дәрежесіндегі бірліктерді бір-бірімен салыстыру, өзара талдау арқылы ғана өрбіген. Әрине, бірін-бірі сабақтастыра жүргізілген тұжырымдар орыс синтаксисінің кейіннен ғылыми негізде дамуына әкелді. Бірақ орыс тілінің алғашқы грамматикасында (1954) сөз тіркесінің синтаксис нысаны ретінде қарастырылмағанын байқауға болады. Тегі, ол уақыт орыс ғалымдарының бұл ілімнің әлі де болса толықтыруды қажет ететін тұстарын пісіп-жетілдіре алмаған кезеңі болса керек.
Солай бола тұра, орыс тілі синтаксисін салаландыру мәселесі 1970 жылдардың ішінде қозғалды. В.А.Белошапкова тұжырымын толық дәйектейік: «Вместе с тем сам синтаксический уровень организован так сложно, включает такие разные по своей устроенности объекты, что возникает вопрос о том, одинаковы ли эти объекты, не связаны ли они иерархическими отношениями и следовательно, нет ли оснований выделять несколько уровней синтаксической системы языка.
Разные научные направления и концепции дают разные перечни синтаксических объектов. Найболее очевидными и беспорными являются следующие: словосочетание, простое предложение и сложное предложение. Объектами синтаксиса являются также слово и форма слова…» [6, 6].
Сөз және оның тұлғалануы арқылы байланыстан сөз тіркесі синтаксисінің нысаны анықталатыны рас. Сонымен қатар синтаксистің бастапқы сатысында пайда болатын әр алуан қызметтер (сөздердің байланысу түрлері; сөздерді байланыстырудағы амал-тәсілдер; тілдік тіркестер) оларды басқаша арнада қарастыруға итермелейді. Бұл бүгінгі күні қазақ тіл білімі үшін кәнігі қызметке айналған, әрі әбден зерделеуден өтіп танылған «сөзтұлға синтаксисі» екендігі анық.
Оның үстіне қазір қазақ тіл білімі үшін «сөз тіркесінің байланысу амалдары, сөз тіркесінің байланысу формалары» деудің теориялық та, практикалық та маңызы жоғалған. Мұны сөз тіркесіне берілген анықтамадан-ақ аңғаруға болады: «Сөз тіркесі — әрқайсысы дербес лексикалық мағынаға ие екі сөздің немесе бірнеше сөздер түйдегінің өзара сабақтаса байланысқан тобы. …Демек, толық мағыналы сөздер мен көмекші (көмекші етістіктер, көмекші есімдер, септеулік шылаулар) сөздердің тіркесі – түйдекті тіркестер; темір жол, аяқ киім, еңбек кітапшасы, ат қора тәрізді белгілі бір заттың атауына айналған номинативті тіркестер; қос өркешті, ақ қасқа, он тоғыз, бір жүз жиырма тәрізді күрделі сөздер; оймақ ауыз, жүрек жұтқан, су жүрек, ала аяқ тәрізді фразеологиялық тіркестер; сондай-ақ, ана мен бала, сабырлы да салмақты тәрізді салаласа байланысқан тіркестер сөз тіркесінің қатарына жатпайды» [7, 364]. «Сөз тіркесінің қатарына жатпайтын» бірліктерді қай сатыда қараудың жауабы осы болса керек. Мұндайда сөз тіркесі синтаксисінің ауқымына бағыныңқы сыңардың сипаты; оның жалаң және күрделі болып келетін құрамдық түрі мен басыңқы сыңардың қызметінен анықталатын есімді және етістікті түрі енетіні айқындалады.
Қазіргі қазақ тіл білімі үшін сөйлем синтаксисі де барынша тиянақталып, оның жай және құрмалас түрлері әбден орнықты. Тек құрмалас сөйлемнің көп құрамды түрлері болып танылған құрылымдар мәселесі қайтадан алдымыздан шықты. Жалпы, мұндай құрылымдар өткен ғасырдың 30-жылдарында көрініс тауып, 1970 жылдар ішінде жан-жақты танылып болған еді. Әрі «құрмалас сөйлемнің көп компонентті» түрі ретінде ғана көрсетіліп жүрді. Тек 2002 жылғы «Қазақ грамматикасы» авторларының түйіндеуімен жеке түр ретінде бөлектенді. Онда А.Байтұрсынұлының тұжырымдауындағы сөйлемдер тізбегі тартылып, олардың өрнекті сөйлемдер деп танытқаны айтылды. Тек өкініштісі, ондай құрылымдарды сол атаудың астына жинақтау мақсаты қойылмады [8, 724]. Біздің ойымызша, А.Байтұрсынұлының айтқанына қайта оралып, қазіргі аталымдағы «көп құрамды құрмалас» түрлерін «өрнекті сөйлемдер» емес, «орамды сөйлемдер» деп жаңғырту қажет. Бұлай болған жағдайда екі түрлі сұраққа жауап табар едік те, нәтижесінде жаңа синтаксис саласы пайда болар еді: 1) ол сөйлемішілік сыңарлардың кемі үш жай сөйлемдік компоненттерден тұратын құрылымдарды қамтыр еді (үш жай сөйлемдік сыңарлар дегеннің өзі шартты, себебі жеке сыңарлар қызметінде құрмалас сөйлемдік бірліктер де көп кездеседі); 2) мұндай байланыстағы құрылымдардан мағыналық қатынасты іздеуден арылар едік. Себебі көп сыңарлы құрылымдардағы мағыналық қатынас көбіне әр алуандыққа негізделеді, ал бірыңғай қатынасты мағыналық қатынас жоққа тән. Біз мұны аралас құрмалас сөйлемнің мағыналық қатынасын айқындауда байқағанбыз. Аралас құрмалас сөйлемнің әрыңғай қатынасты түрінің он алты түрін ажырата алған едік. Шынтуайтқа келгенде, мұндай көп мағыналық қатынасты құрылым тілдің көркейген, әрі жүйеленген заңдылығын көрсетпесе керек. Мәселен, 1930 жылдардың аяғындағы зерттеулерде сабақтас құрмаластың түрі – он үш; салалас құрмаластың жалғаулықсыз түрі – он бір, ал жалғаулықты түрі сегіз деп жүйеленген болатын. Бұлардың барлығы екі құрамды құрмалас сөйлем түрлеріне қатысты түрленулер еді. Егер қазіргі уақытта көп құрамдылар сапынан мағыналық қатынасты іздейтін болсақ, осындай шұбартпалыққа салынарымыз анық.
Синтаксис саласын осы айтқандармен тиянақтай салуға ерте. Жоғарыда тұжырымға тартылған «Қазақ грамматикасы» бұл мәселеге арнайы тоқталған: «Өзара қарым-қатынас жасау процесінде белгілі бір мазмұн, ой, идея, пікір жеке сөйлеммен беріліп қоймай, көптеген сөйлем топтары арқылы беріледі. Ол сөйлемдер бір-бірімен байланыссыз, қалай болса солай ретсіз емес, мағыналық жағынан тығыз жымдасып, белгілі бір сүбелі ойлар төңірегінде топтасып тұрады. әрбір жеке сөйлем оқшауланып қалмай, осындай күрделі бірліктердің біріне қатысты болып келеді» [8, 735]. Яғни, қарым-қатынас жасаудың құралы тек сөйлемдер ғана емес, одан де үлкен бірліктер атқара алады. Бұл өзі синтаксиске тән заңдылықтарға бағынған. Мәселен, сөз тіркесі сөз тұлғаларын материал етсе, жай сөйлем сөз тұлғалар мен сөз тіркесін материал етеді. Құрмалас сөйлемдер құрамындағы жай сөйлемдік бірліктер арқылы көрініс табады. Ал бұлар өз кезегінде орамды сөйлемдердің материалы болады. Бір ескеретін жайт, орамды сөйлемдер құрамындағы құрылымдар жеке-жеке сөйлемдік талаптарды игерген құрылымдар, бірақ бірбүтін бірлік ішіне енген құрылымдар. Жай сөйлем, құрмалас сөйлем атаулылар қалай жеке бірлік саналса, орамды сөйлемдер де солай жеке синтаксистік бірлік болып табылады.
Келесі бір синтаксистік бірлік, «Қазақ грамматикасында», күрделі синтаксистік тұтастық деп аталыпты. Оны жоғарыда мәтін синтаксисі (Б.Шалабай) деген атау астарына жинақтағанбыз. Қазақ синтаксисінің қалыптасу, даму тарихына көз жіберсек, мұндай бірліктердің «өрнекті сөйлемдер» аталғанына куә боламыз. А.Байтұрсынұлы, біріншіден, мұндай бірліктерді «Тіл – құрал» еңбегінде емес, «Әдебиет танытқыш» еңбегіне тартыпты. Екіншіден, жоғарыда айтылған «Өзара қарым-қатынас жасау процесінде белгілі бір мазмұн, ой, идея, пікір» — сөйлеудің нәтижесі. Ғалым әуезділіктің басты шарты ретінде сөйлеуді таниды және «сөйлеу әуезділігін» «түрлі сөздердің үндері орайласып, ұнамды құрылуынан» іздейді. «Сөздің кестесін келтіріп айту деген сөз, Абайдың «тілге жеңіл деген сөзі, бұлардың бәрі сөйлеу әуезділігіне тиісті сипат туралы айтылған сөздер. Сөз кестесі келсе, құлаққа жағымды болады. Құлаққа жағымды болуы әуезділік болады. Сондықтан да ондай сөздердің сөйлемдері өрнекті сөйлемдер деп аталады. …өрнекті сөйлем қанша үлкен болғанмен, яғни ішіне кіретін сөйлемдер қанша көп болғанмен, бәріне қазық болатын бас пікір жалғыз-ақ болады» [3, 295]. Демек, өрнекті сөйлемдердің кейінгі көрінісі – күрделі синтаксистік тұтастық. Күрделі синтаксистік тұтастықта (бірлік, тұтасым) болатын ішкі мағыналық үйлесім А.Байтұрсынұлында «оралым» атауымен бекітіліпті. Қалай болғанда да, ақиқатқа жүгіне отырып, синтаксистік бірліктің орысша (сложное синтаксическое целое) аудармасын емес, тарихи атауын қайтарған жөн. Тарихи атаудың бірден орныға қалуы мүмкін де емес. Бірақ қазақ тіл біліміндегі көріністерін ғылыми қауымға жеткізу парыз.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қаізргі танымдағы күрделі синтаксистік тұтастық атауына дейін әр алуан аталымдар болды. Оларды тағы бір анықтап алған артық болмайды. Әрі алғашқы, әрі терминдік, әрі ғылыми негіздісі А.Байтұрсынұлының ұстанымындағы «өрнекті сөйлемдер». Онан кейінгі ғалымдар пікірлерінде мағына-мақсаттық ұғым жақын болғанымен, терминдену тұрғысынан басқаша жеткізеді. Хронологиялық тізбесін сақтай отырып, дәйекке тартайық [9]. С.Аманжолұлы: «Таптық сана арқылы пікірін, қоғамдық мақсатын білдірген сөйлем тізбегін шумақ я сөйлеу дейміз» — деп анықтаса, Н.Сауранбаев: «Длиноталар бірнеше жай сөйлемдерден де, я сөйлемдердің бірнеше тіркесінен де құрала береді» — дейді. Ал Т.Қордабаевтың «Сыртқы құрылысы жағынан алғанда ол міндетті түрде сөйлемдер тіркесінен құралады. Осы сыртқы құрылысына қарап, бұл категорияны шартты түрде болса да әзірше сөйлемдер қосындысы деп те, сөйлемдер шоғыры деп те атауға болар еді» дегені өз алдына бір төбе де, Р.Сыздықованың поэзиялық шығармаларды тұжырымдауы мүлде бөлек: «Абай шумақтарын тануда негізгі белгі ұйқас емес, керісінше, Абай ұйқас тұтастығының рөлі шумақтан гөрі, тирадалар құруда күшті сезіледі.Абай шумақтары ритмикоинтонациялық единица болумен қатар, мазмұны біртұтас синтаксистік единица болуды негізгі шарт етіп ұстайды». Міне, сонау 1932 жылдан бастап, кешегі 1970 жылға дейінгі аралықта күрделі бір бірлік осындай жолдар арқылы танылды.
Қорыта келгенде, қазақ тілі синтаксисінің өсу, даму тенденциясы барынша қарқынды. Әрі қазақ тілі ғалымдарының қай кезеңде болмасын өздерінің көрші ел әріптестерінен әлдеқайда озық пайымдауларға ие болғандығын байқаймыз. Ал қазіргі қазақ тілінің синтаксисі біртұтас синтаксистік жүйе ретінде танылып, ішкі салалық бөліністерінің ара салмағы ажыратылғаны дұрыс-ақ. Жоғарыдағы ой-тұжырымдар синтаксис саласының сөзтұлға синтаксисі, сөз тіркесі синтаксисі, сөйлем синтаксисі, орамды сөйлемдер синтаксисі және өрнекті сөйлемдер синтаксисі болып келетінін айғақтайды.
ПАЙДАЛАНҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ
1 Тіл білімі терминдерінің сөздігі. – Алматы: «Фирма «Орнақ» ЖШС, 2012. – 388 бет.
2 Грамматика русского языка. Том ІІ. Синтаксис. – Москва: Издательство Академии Наук СССР, 1954. – 444 стр.
3 Байтұрсынұлы А. Қазақ тіл білімінің мәселелері / Құраст.: Ғ.Әнес. – Алматы: «АбзалАй» баспасы, 2013. – 640 бет.
4 Мұсабекова Ф. Қазіргі қазақ тілінің пунктуациясы. – Алматы: «Ана тілі» баспасы, 1991. – 128 бет; Кәрімов Х. Қанатты тіл. – Алматы: «Санат» баспасы, 1995. – 144 бет; Шалабаев Б. Көркем проза тілі. – Алматы: «Білім» баспасы, 1994. – 128 бет.
5 Хасанова С., Әбдіғалиева Т., Қасабекова Қ., Шалабаев Б. Кестелі грамматика. – Алматы: «Ана тілі», баспасы, 1995. – 208 бет.
6 Белошапкова В.А. Современный руский язык. Синтаксис. – Москва: Издательство «Высшая школа», 1977. – 248 стр.
7 Қазақ тілі. Энциклопедия. – Алматы: Қазақстан даму институты, 1998. – 509 бет.
8 Қазақ грамматикасы. Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис. – Астана, 2002. – 784 бет.
9. ІУ жылдық тіл кітабы. Жазған бригада. Басқарған Аманжолұлы С. – Алматы: «Қазақстан» баспасы, 1932. – 108 бет; Сауранбаев Н. Қазақ тіліндегі құрмалас сөйлемдер жүйесі. Алматы: ҚазССР Ғылым академиясының баспасы, 1948. – 86 бет; Қордабаев Т. Тарихи синтакис мәселелері (ХУ-ХУІІІ ғасырлар материалдары бойынша). Алматы: «Ғылым» баспасы, 1964. – 244 бет; Сыздықова Р. Абай өлеңдерінің синтаксистік құрылысы. – Алматы: «Ғылым» баспасы, 1970. – 176 бет.
Б.Сагындыкулы
К вопросу о дифференциации синтаксичеких разделов казахского языка
Павлодарский педагогический университет, г.Павлодар, Республика Казахстан
Статья посвящена особенностям развития современного казахского языка. Автор обобщает новые взгляды на синтаксическую науку (с позиций автора прямая речь, косвенная речь, несобственно-прямая речь не являются строительными элементами синтаксических конструкций), раскрывает характерные признаки разделов синтаксиса казахского языка.
На основе взглядов А.Байтурсынова, С.Аманжолова, Н.Сауранбаева, Т.Кордабаева, Р.Сыздыковой автор определяет диференциальные признаки каждого раздела, выявляет их терминологический ресурс. Подводя итоги, автор статьи предлагает новую типологию синтаксических единиц: а) синтаксис словоформы, б) синтаксис словосочетания, в) синтаксис простых и сложных предложений, синтаксис предложений многочленной структуры (орамды) и синтаксис сложного синтаксического целого (өрнекті).
B.Sagyndykuky
Revisiting the differentiation of syntactic sections of the Kazakh language
Pavlodar pedagogical University
Pavlodar, Republic of Kazakhstan The article is devoted to the peculiarities of the development of the modern Kazakh language. The author generalizes new views on syntactic science, from the author’s point of view, «direct speech, indirect speech, non-direct speech» are not structural elements of syntactic constructions of and reveals the characteristic features of sections of the syntax Kazakh language.
Based on the views of A. Baitursynov, S. Amanzholov, N. Suranbayev, T. Kordabayev, and R. Syzdykova, the author defines the differential features of each section and identifies their terminological resource. Summarizing, the author proposes a new typology of syntactic units: a) the syntax of word forms, b) the syntax of a phrase, in) the syntax of simple and compound sentences, syntax of sentences consisting of structures and syntax of the complex syntactic whole sentence.