TRILINGUAL PHENOMENON IN KAZAKHSTAN SOCIETY
This article is focused on the analysis of implementation of the “Trinity of languages” project. The goal of the project is a mass acquisition of three languages by young people: Kazakh, Russian and English. The idea of such trinity is dictated by vital necessity. Knowledge of English is a mandatory requirement for business and business communication anywhere in the world. It is a window into the global world with its flow of information and innovation. Proposed trinity of languages in the conditions of multinational Kazakhstan is a significant factor in strengthening social harmony. However, it should be emphasized that the priority development of three languages does not mean that other languages of peoples of Kazakhstan are overlooked. The European Commission as well as Kazakhstan conducts a very active language policy focusing on diversity. For successful career in business it’s necessary to know one of the international languages, particularly European ones: English, German or French.
Key words: trinity of languages, multinational Kazakhstan, knowledge of English, successful career, business communication, trilingual as a modern socio-cultural phenomenon, the educational system of school and university.
INTRODUCTION
In the modern world it isn’t enough to know only two languages due to the development of international relations, establishing international contacts between countries and peoples, and globalization of educational process.
Nowadays, for successful career it’s necessary to know at least one of the international languages, particularly European ones: English, German or French.
The trilingual idea (i.e. learning three languages: Kazakh, Russian and English by citizens of Kazakhstan) was first mentioned by the President of the Republic of Kazakhstan at the XII Session of the Assembly of the People of Kazakhstan in October 2006. N.A. Nazarbaev suggested starting a staged implementation of the cultural project “Trinity of Languages” in his message “New Kazakhstan in the new world” in 2007: “Kazakhstan should be accepted in the whole world as a highly educated country, where people speak three languages. These languages are: Kazakh as an official language, Russian is a language of international communication, and English as a language of a successful integration into the global economy” [1].
The trilingual idea arose not only as a new format of language policy, but it was worked out due to a vital necessity. Kazakhstan, has been committing to three languages acquisition by citizens, proceeds from current realities — trinity of languages will be an evidence of competitiveness of the country. Today English language proficiency opens a door to the global world with its information flow and innovations. English language acquisition gives us an opportunity to study abroad at the world — best universities and to gain practical experience in advanced countries. English language proficiency is a mandatory requirement for business and business communication in any part of the world. Hence, citizens who are fluent in several languages will be competitive not only on the territory of our country but also abroad.
Mikhalchenko V.Y. defines trilingual as «a functioning of three languages within a territorial community (country, region, city, village), and also as a proficiency in three languages by the individual in its communicative needs» [2]. Accession to the Bologna process played a significant role in trilingual development in Kazakhstan. According to the principals of Bologna Declaration, multilingual education system should be implemented in Kazakhstan. It means that three languages (Kazakh, Russian and English) should be used equally. The aim of Bologna process is creation of strong, competitive education system in the world. Demand of acquisition of Kazakh, Russian and English languages makes a basis for trilingual formation. However, in lingual planning, it is necessary to consider the fact, that bilingualism in the Republic of Kazakhstan is a natural process that takes place among the entire population of the republic, regardless of age and nationality. And trilingual is a regulated and formed “top-down” process.
M.S. Filimonova and D.A. Krylov notice that, generally, trilingual as a modern socio-cultural phenomenon develops under the influence of the following factors: strengthening the role of a socio-cultural component; creation of a common educational area; need for multilingual education; development of the global information space [3].
Thus, the essence of a transition from “bilingual” to “trilingual” is that every person should be inspired by the idea of three languages acquisition. And the educational system of school and university should create real conditions for that. The ultimate goal is to contribute to a jump of the economy of Kazakhstan, ensuring its competitiveness and successful entry into the global space.
There are different opinions on the issue in the country. Well-known political scientist, deputy of the Majilis of the Parliament, member of the Council of the Assembly of People of Kazakhstan V. Vishnichenko considers that Kazakh language development has «a paramount importance as an official language, since it is the guarantor of independence, the premise for the decent development of the nation. Russian language was and remains in perspective a language of international communication. Moreover, it is understandable to the overwhelming majority of the citizens and is widespread in all spheres. While English language acquisition will help us better integrate into the international economic and educational space. Development and functioning of three languages in the country opens up broad prospects for the development of our society» [1].
Great Abay encouraged Kazakh people to learn the Russian language, intuitively understanding that through the Russian language and the Russian culture, people could join the world culture. In the XXI century society faced new challenges: remaining true to one’s own origin, developing native language and culture, people of Kazakhstan should be integrated into the dynamic global processes of the technological and humanitarian plan.
MAIN PART
Proposed trinity of languages in the conditions of multinational Kazakhstan is a significant factor in strengthening social harmony. However, it should be emphasized that the priority development of three languages does not mean that other languages of peoples of Kazakhstan are overlooked. The Head of the State has repeatedly noted that the languages of other nations “have not become and will never be stepchildren in our country. We will continue to adopt a policy of
preserving and reviving the national languages and cultures of our ethnic groups” [4].
Let’s look back at history of multilingual implementation in other countries. To begin with, the introduction of multilingual education in Southern Africa today is still critical where the language of instruction in educational institutions that discriminated against native language of students [5]. According to the author, this discrimination is still practiced in schools. One of the main arguments against multilingual education in Southern Africa is that bilingual and multilingual education, in her opinion, is too expensive, and there is only one way out: to use only one language — English. In the USA, for example, critics of bilingual and multilingual education are generally political conservatives [6]. In his opinion, there is a problem of various understandings of this phenomenon in different communities. Besides, as critics confirm, in this connection there is no common opinion concerning which multilingual/ polylingual education is the most successful [5].
On the contrary, other researchers (Cenoz and Jessner, 2000; De Bot, Lowie and Verspoor, 2007; Muller and Beardsmore, 2004; Vez, 2009; Ziegler, 2013) support the promotion of multilingual education. In their opinion, multilingual education for majority language students is effective in promoting functional proficiency in a second, and even third or fourth, language at no cost to the participating students’ native language development or academic achievement. There is often a positive correlation between the amount of exposure to the additional languages in multilingual programs and level of multilingual proficiency, but not always [7; 8].
For example, in Finland the education is provided in both the Finnish and Swedish languages at all levels, and Swedish and Finnish are required subjects at schools, thus almost all Swedish speakers are bilingual and many Finns have a good command of Swedish. Both languages, as well as a number of other smaller languages are all regulated by the Research Institute for the Languages of Finland. Moreover, despite the small number of speakers (approximately 5.5%), the Swedish language enjoys high status and governmental support. The development of the languages and their statuses were similar to those of Kazakh and Russian. Before Finland became independent, Swedish and Finnish were both official, after independence of Finnish came to dominate [9]. However, the Swedish speakers are a small community, and they are Swedish-speaking Finns, not Swedes. In this way, they do not have such a strong emotional attachment to the language as they would if they were Swedes. This was also a reason why the elite was willing to learn Finnish when the country became independent [9, p. 187-188] and thus the language policy had been successful.
It should be noted that the European Commission as well as Kazakhstan conducts a very active language policy focusing on diversity. Regarding their language education, every EU citizen should be able to use three community languages (after completion of secondary school); community language learning should be developed ‘as early as possible’; a better quality of language and intercultural learning must be improved, and a more balanced language ecology should be promoted; increasing language competence increases mobility and also gives better possibilities for seeking jobs in different EU member states.
An investigation was conducted at Almaty universities, as the result of which was set that 55.5% students from KazАТC and 60% from KazNU are fluent in Kazakh; 60% students from
KazАТC, 60% from KazNU and 77.7 % 11th grade pupils from the № 141 middle school in
Almaty are fluent in Russian. The situation with foreign language is as follows: 20% students from KazАТC and 25.5% students from KazNU, who graduated from the Russian school — think that they are able to communicate.
10% of interviewed graduates from Kazakh schools can speak foreign language. This number is higher by the pupils from the № 141 middle school in Almaty — 25% of pupils can communicate in foreign language (mostly — English; less often — Turkish); for 80% of interviewed students and 75% pupils it is complicated to communicate in foreign language. We introduce the results in Table 6:
Note: [developed by the author]
Below are the results of our study, conducted among the 1-3 year students from the nonlanguage specialties at Kokshetau Abai Myrzakhmetov University, which allowed us finding out the level of knowing of the English language, also the level of knowing the Kazakh language among the students, where language of teaching is Russian. All the respondents know Russian. 403 students took part in the investigation, 257 students with Russian language of teaching and 146 students with State language of teaching.
By knowing English, we mean a Pre-intermediate (A2) level of CEFR: I understand single phrases and the most commonly used words in expressions, relating to the important subjects for me (for example, the main information about myself and my family, shopping, about the place, where I live, about my work). I understand what this is about in easy, clear and small messages and advertisements. I understand very small and easy texts. I can keep a very brief conversation about daily themes, but understand not enough to do the talking by myself.
Result analysis allowed finding out the number of students, who know three languages at different levels: we consider the results of knowing the English language as the criterion of trilingual.
These students present the linguistic identity of a new Kazakhstani space, where the linguistic
identity, “is growing” in the updated academic discourse. They present Eurasian linguistic identity and Eurasian linguistic awareness, whose social and speech behavior is determined by cultures of language societies [10].
In order to clarify the attitude of the population of the Republic of Kazakhstan toward the trilingual program, we conducted an independent Internet voting. The results showed that, from 404 people who took part in the Internet survey, 36% considered trilingual program as one of the most absurd reforms.
A questionnaire was filled in anonymously, only age, nationality, occupation, native language and degree of its proficiency were indicated.
The questionnaire presented the following questions:
1. Is your school level of Kazakh language is sufficient for studying at a higher educational institution in a trilingual education program? (understanding of lectures in Kazakh language, answers during the seminars).
2. Is your school level of English language is sufficient for studying at a higher educational institution in a trilingual education program? (understanding of the lectures in English language, answers during the seminars).
3. Do you agree that knowledge of three languages (Kazakh, Russian and English) contributes to the personal and professional self-realization of a graduate of a Kazakhstan university?
4. Do you agree that your future professional success greatly depends on knowledge of three languages (Kazakh, Russian and English)?
5. Are you ready to study under the trilingual education program, where all the disciplines will be taught in three languages (Kazakh, Russian and English)?
6. What do you think about trilingual implementation in schools?
7. What do you think about trilingual implementation in universities for non-linguistic faculties?
8. Do you think that the expected results of the trilingual state program will be confirmed by 2019:
Will the professional competence of Kazakh, Russian and English teachers increase?
Will school graduates be able to communicate orally and in written form in English?
Will schools switch to planned trilingual education in various school subjects such as: physics, chemistry, computer science, geography, biology, history, etc.)?
Will secondary school graduates in 2019 be able to pass international English language exams to continue their studying at leading Kazakh and foreign universities (Kazakh-British University, Kazakh-German University, KIMEP, Nazarbayev University)?
9. How do you assess your own level of readiness for oral and written communication in
Kazakh? (from 1 to 5)
10. How do you assess your own level of readiness for oral and written communication in
English? (from 1 to 5)
11. What kind of tasks and activities would you recommend for English and Kazakh teachers to use in their lessons for you to be taught to communicate both in oral and written forms in these languages? (to write a letter, reply to a letter (personal and business), communicate on professional topics, listen to and understand lectures of foreign teachers, etc.)
The following answers were received from people of different age groups to the questions requiring a detailed answer:
Children will be able to cope. Teachers are in question.
In general, this is a good idea. Once, many Turkic scholars knew several languages. Arabic and Persian.
Very negative. It’s like biting three apples one at a time and throwing it away. We will get a generation of idiots who cannot express their thoughts and think clearly in any language.
I think that there should be only one main language in Kazakhstan, it’s Kazakh, and English we may learn for scientific purpose.
I studied in Kazakh and English and speak Russian. I see only advantages.
If there is a quality education, then trilingual is, of course, the right decision.
There will definitely be no harm from this. This implementation will help open up new and effective opportunities in the future. But firstly, it should be introduced gradually, without forgetting about our native language. And remaining an independent country. Everyone chooses the language in which it is easier for him\her to express thoughts.
I am for it. This program does not say that half the classes will be in one language and half will be in another. And then a couple of subjects in one language, a couple in another. It is good that our children from the first grade will be trained. Because if you study with a child from an early age, when he grows up, he will be competitive in everything (the author’s style has been preserved).
According to the study, the following conclusions can be drawn:
66% of respondents spoke positively about the implementation of trilingual in schools and universities.
Students are more positive about trilingual implementation than working people and senior citizens.
At present, the older generation do not use trilingual in their speech, since for them the English language does not represent any perspective in the near future.
Middle-aged people (30–45 years old), whose professional activity is directly related to communication, due to the demand for knowledge of Kazakh, Russian and English languages, have a positive attitude to this phenomenon.
In contrast, most of the representatives of the young generation, as practice shows, do not speak the official (Kazakh) language and at the same time speak, write and understand Russian and English, prefer to learn English, considering it more promising and most in demand.
Based on the survey results, it is possible to say that the transition from bilingual to multilingual has begun in the educational system (so far in the form of trilingual).
The Head of the State Nazarbayev N.A. in his message to people of Kazakhstan (of January 28, 2011) noted that according to the results of program implementation, proportion of adults who are proficient in official language should be 20% by 2014, 80% by 2017 and 95% by 2010. Proportion of people who are proficient in Russian language will be no less than 90% by 2020. Proportion of citizens of the Republic knowing English will be 10% in 2014, 15% in 2017 and 20% in 2020. Proportion of people proficient in three languages (Kazakh, Russian and English) will be 10% by 2014, 12% by 2017 and up to 15% by 2020 [1]. However, 34% of interviewed gave a negative answer on this question, therefore the hope for a quick resolution of the question is hardly justified. 80% of respondents are fluent in Russian and give it preference in all spheres of their life. The percentage of speaking the official language is 65%.
The proposed trinity of languages is a significant factor in strengthening social harmony in the conditions of multinational Kazakhstan.
Thus, in language planning, it is necessary to take into account the fact that bilingual in the Republic of Kazakhstan is a natural phenomenon for the entire population of different ages, representatives of different nationalities, and trilingual is accompanied by language changes imposed “from above”.
REFERENCES
1. Message of the President of the Republic of Kazakhstan N.Nazarbayev to the people “New Kazakhstan in the new world” (February 28, 2007) // Messages from the leader of the nation to the people / comp. G.T. Tanibergenova, K.T. Kallakhanov, R.Zh. Alimbekov. — Astana: Kultegin, 2008. — P.237 – 280.
2. Dictionary of sociolinguistic terms / V. A. Kozhemyakina, N. G. Kolesnik, T. B. Kryuchkova; rep. ed. V. Yu. Mikhalchenko. — M .: Institute of Linguistics of the Russian Academy of Sciences, 2006. — 312 p.
1. Filimonova MS, Krylov D.A. Bilingualism as a trend of language development of modern society. — FGBOU VPO «Mari State University», rep. Mari-El, Yoshkar-Ola, 2012.
2. Nazarbayev N.A. Tolerance as a factor of peace // Kazakhstanskaya Pravda. — 2006. — June 13th. — No. 147. — C.1.Heugh K., Skutnabb-Kangas T. Multilingual education works: From the periphery to the centre. — Orient Blackswan, 2010.
3. Genesee F. Handbook of bilingualism and multiculturalism. — 2004. — p. 547 — 576.
4. Cenoz J., Jessner U. (ed.). English in Europe: The acquisition of a third language. — Multilingual Matters, 2000. — Vol. 19.Genesee F. What do we know about bilingual education for majority language students //Handbook of bilingualism and multiculturalism. — 2004. — С. 547 — 576. 5. Cenoz J., Jessner U. (ed.). English in Europe: The acquisition of a third language. — Multilingual Matters, 2000. — Т. 19.
6. Muller A., Beardsmore H. B. Multilingual interaction in plurilingual classes — European school practice //International Journal of Bilingual Education and Bilingualism. — 2004. — Т. 7. — №.
1. — С. 24-42.
7. Buchberger, Irina. A Multilingual Ideology in a Monolingual Country: Language Education in Finland. CAUCE, 25, 2002. — P. 185-202.
8. Zhumagulova N.S. Eurasian linguistic personality: monograph / Zhumagulova N.S. — Kokshetau: RIO KU Publishing House A. Myrzakhmetova, 2017. — 112 p.
Н.С. Жумагулова1, А.А. Астафьева 2
Қазақстанда үш тілдік құбылыс
1,2 А. Мырзахметов атындағы Көкшетау университеті,
Көкшетау қ., Қазақстан Республикасы
Қазіргі әлемдегі үштілділік кез келген дамыған қоғамның ажырамас бөлігі болып табылады деген қорытынды жасауға болады. Ол халықаралық кеңістікке ықпалдасуға көмектеседі. Бұл бағытты таңдап, мемлекет азаматтарға кең мүмкіндіктер береді. Бүкіл әлемде бәсекеге қабілетті, сұранысқа ие маман болу мүмкіндігі бар. Кез-келген жаңашылдық сияқты бұл бағдарламаның өз артықшылықтары мен кемшіліктері бар, бірақ бұл феноменнің саналы көзқарасы мен түсінігі ғана іске қосылған бағдарламаға бірқалыпты ықпал етуге және алға қойылған мақсаттар мен жоғары нәтижелерге қол жеткізуге көмектеседі.
Н.С. Жумагулова1, А.А. Астафьева2
Феномен трехъязычия в казахстанском обществе
1,2 Кокшетауский университета им. А. Мырзахметова,
г. Кокшетау, Республика Казахстан
Трехъязычие в современном мире является неотъемлемой частью любого развитого общества. Оно помогает интегрировать в международное пространство. Выбрав это направление, государство дает гражданам широкие возможности. Возможность быть конкурентоспособным, востребованным специалистом во всем мире. Как и любое нововведение данная программа имеет свои плюсы и минусы, но только осознанный подход и понимание этого феномена поможет плавно влиться в уже запущенную программу и добиться поставленных целей и высоких результатов.
ӘОЖ 37.013
Г.Ж. Искакова1, А.А.Букаева2
1 Қазақстан Республикасы, Көкшетау қ., Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті, п.п.ғ.м., аға оқытушы, е-mail: g.ristina@mail.ru
2 Қазақстан Республикасы, Көкшетау қ., Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті, ф.ғ.м., аға оқытушы, е-mail: anar-bukaeva@mail.ru
БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ ҰЛТТЫҚ ҰСТАНЫМ
Мақалада жеріміздің ұланғайыр кеңдігімен, мұндағы табиғат сұлулығының әсерінен ғасырлар бойы қалыптасқан дархан, жомарттық, адамға деген мейірімділік пен өнерпаздық, қазақ биосферасының өзіндік ерекшелігінен туындаған асқан қонақжайлылық, жойқын соғыс пен қуғын-сүргінге ұшырау салдарынан тірнектеп жинаған рухани мұраны өсер ұрпаққа жеткізу болашақ ұстаздардың мәндеті екендігі айтылады. Қазақ халқы ескі заманнан өзінің қадір-қасиеттерін қызғыштай қорғап, көздің қарашығындай сақтап, өз ұрпағын ауыздандырып келген ел. Сондықтан да қазіргі ұрпақ осынау ұлттық қасиеттерімізді ерекше қастерлеп, мақтан тұтып, жас ұрпақ осы рухта тәрбиеленулері керек. Жас ұрпақты тәрбиелеу барысында өз ғасырынан озып туған ғұлама, ұлы ұстаз, ақын, философ, әдебиетші, тарихшы Мағжан Жұмабаевтың еңбектерін басшылыққа алу керектігі туралы айтылады.
Тірек сөздер: ұлттық мәдениет, рухани дүние, әдістемелік бағыт, ұлтжандылық, ұлы адами құндылықтар.
КІРІСПЕ
Соңғы жылдары қоғамымыздағы жүріп жатқан әлеуметтік-экономикалық жаңғырулар нәтижесі тәуелсіз Қазақстан Республикасының тәлім-тәрбие саласының жұмыс мазмұнына жаңаша бағыт-бағдар беріп отыр. Жас ұрпақты тәрбиелейтін ұстаздар қауымына жүктелетін міндеттерді ел Президенті өзінің Қазақстан халқына жолдауында, ҚР «Білім туралы» заңында, «Мәдени-этностық білім беру» тұжырымдамаларында айқындап берді.
Қазіргі жас ұрпаққа тәуелсіздікке дейінгі күрделі күрес жолының өткен тарихын таныту міндеті қойылып, этнопедагогика мен ұлттық психологияға қатысты халықтық ойтанымдарды ғылыми теориялық бағытта қайта жаңғыртуға жедел бетбұрыстар жасалынуы Қазақстандық психология ғылымының алдына жаңаша міндеттер қойып отыр. Халқымыздың рухани дүниесін, ұлттық мәдениеті мен психологиясының тарихын терең зерделеп, ғылыми сараптау кезек күттірмейтін келелі іс болып табылады.
Тұңғыш Елбасының қабылдаған «Мәдени мұра» бағдарламасында да халық тарихын қалпына келтіру, өткен тарихымыздың тағылымдық тұжырымдарын қайта жаңғырту жас ұрпақтың бойына шынайы отаншылдық сезімді дамытудың жолы ретінде тұжырымдалады.
Қазақ халқының ғасырлар бойы жинақтаған тағылымдық, өнегелік мұраларының күні бүгінге дейінгі мұраларын анықтап, ұрпақ тәрбиесінде пайдаға жарату міндеті тұр. Еліміз тәуелсіздік алған жылдардан бергі — ұлттық жантану ғылымының саласында да жаңаша сараптауларды қажет етеді.
Қазақ психологиясының даму тарихы мен өзіндік сипатын зерделеген ғалым
Қ.Б.Жарықбаев ұлттық тәлім-тәрбиелік ой-пікірлер төркінін ұлттық салт-дәстүрден ОрхонЕнисей жазбаларынан бастап, Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңді қарастыра отырып, этнопедагогика мен қазақ психологиясының ғылыми-теориялық дәрежеге көтерілмеу себептерін ашады. Ол себептер: біріншіден, Қазақстанда қоғамдық, гуманитарлық ғылымдардың сан-салалы тараулары бір-бірінен дараланып, бөлініп, олардың ғылыми атаулары қалыптаса қоймағандығын, екіншіден, әр ғылымның жекелеген ерекшеліктерін мұқият зерттейтін маман ғылымдардың тапшылығы, үшіншіден, ғылым салаларын өрістетерлік ғылыми-техникалық материалдық базасының жоқтығы себеп болғандығын атайды.
Егеменді еліміздің бүгінгі жаңаша сипаттағы даму үрдісіне сәйкес, тарих қойнауында қалып қойған тарихи тұлғалардың тәлім-тәрбие туралы ойларын тану мақсатында XX ғасыр басындағы қазақтың рухани ой-әлеміндегі, көрнекті тұлға М.Жұмабаевтың психологиялық және тәрбиелік мұраларын арнайы қарастыру осындай заман талабынан туындап отыр.
XX ғасыр басындағы саяси қысым қазақ ұлтының қалыпты дамуына кедергі жасап, сырттан танылған жат психология қыспағында ұстады. Ол кеңестік идеологиядағы аз ұлттың табиғи дамуын тежеу саясатымен ұласты. Осы саясаттың зардабын бір ғасыр бұрын М. Жұмабаев секілді дара тұлғалар алдын ала көре білді және халықты сақтап қалудың бірден-бір жолы заман талабына төтеп беретін жаңаша сипатты ұлт өкілдерін, жас ұрпақты тәрбиелеу жолдарын ұсынды.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
М. Жұмабаевтың тұлғалық даралығы интеллектілік, эмоциялық, еріктік сфералардың тұтастай психологиялық ой-пікірлердің барлық саласында танылды. Ол басқалардың көрмейтінін көре, сезе білетін қабілетінен, жаңалықтарды қабылдау, өңдеу ерекшелігінен және оны шеше білудің даралығынан көрінеді.
Мағжан өзінің өткен өмір жолындағы қоғамдық жағдайлардың бәріне сын көзбен қарап, өзін өзі анықтауға, өзінің идеяларын жүзеге асырып қоғам үшін құнды тұлғаға айналады. А.Н.Леонтьев тұжырымдамасындағы «тұлғаның жүйелі қасиеттерге ие болуға, танымдық қабілеттері мен тұлғалық қасиеттерінің дамып жетілуі, сыртқы ортамен әрекеттестігі жағдайында жүзеге асады» — деген тұжырымдарын Мағжан тұлғасын тану арқылы көз жеткізуге болады. Ғалым ұстанған тұжырымның мазмұны бойынша этномәдени сәйкестіліктің дұрыс қалыптасуы тұлғаның өзін-өзі тануына, жеке даралық қасиеттерінің ашылып, көрінуіне әсер ететін әлеуметтік-психологиялық механизм болып табылады.
М.Жұмабаев мұраларын педагогикалық, психологиялық деңгейде сараптау — этнопедагогика мен қазақ психологиясының тұтастығы мен сабақтастығын айқындап, тарихи даму жолын қалпына келтірудің негізгі көзі болып есептеледі. Сондықтан да М.Жұмабаев мұраларын бүгінгі тәлім-тәрбиелік мақсатта пайдалану қажеттілігі туындап отыр.
Ғалым О.Л. Рубишнтейн адамның белсенділігін сыртқы орта әсерімен оның ішкі жан дүниесінің өзара әрекеттестігі нәтижесінде қарастырса, ал ғалым С.М.Жақыповтың «адамның өмірде сәтті әрекеттесуі қоғамда болып жатқан жаңалықтарға, өзгерістерге бейімделгіштік қасиетімен байланысты» — деп тұжырымдағанындай, Мағжан тұлғасының даралығы ұлттық төл тума даму жолын әлемдік дамудың ағымынан ажырата алды және дүниежүзілік өркениеттің оң ықпалын таңдап, талғап қабылдап, ұлт қажетіне жарата білді.
Саяси құрсаудың қамытын халқына кигізбеудің амал-әдісін қарастырып, ел болып халық сипатын сақтап қалудың жолы ретінде ұлтын сүйген білімді, парасатты тұлғалар тәрбиелеуді басты мақсат ретінде ұсынды. Тәрбиенің алғашқы бастаулары — отбасы, мектеп, оқулық деп танып, олардың ұлттық сипатының басымдығына назар аударды. Осы жолмен жалпы адамды сүйетін, заман өзгерістерінде жұтылып кетпейтін дара тұлғалар тәрбиелеп шығаруға болатындығын тұжырымдады.
Европа, орыс мәдениетімен жетік таныс болған Мағжан кез келген өзгенің әсерін (мейлі тәрбие де, әдебиет те болсын) қабылдамас бұрын қазақтың төлтума тарихы мен мәдениетін меңгеру керек деген тұғырнама ұсынды. Ғалымның осы ой-пікірлерінің ғылыми мәнін ашып, бүгінгі жаһандану кезеңіндегі ұлттық тәлім-тәрбие психологиясына енгізу өзекті мәселе болып табылады.
Мағжан — қазақтың ұлы педагогы дей отыра, оның еңбектері колледж, жоо-дағы педагогикалық мамандықтарда оқитын білім алушылардың педагогика, психология пәндерін оқыту бойынша типтік оқу бағдарламаларына енгізілмеуі, енгізілсе, аз сағат берілуі — ойлантарлық мәселе. Қазіргі жастар батыстың менталитетін қабылдап, қазақы мінезден ажырап бара жатыр.Сол себепті болашақ жастарды тәрбиелеуде ұлттық педагогиканың мәртебесін көтеру, жоо-ның білім беру стандарттары мен колледждердің типтік оқу бағдарламаларына М.Жұмабаевтың мұраларын енгізіп, оның «Педагогикасын» жан-жақты меңгеру қажеттілігі туып отыр деген ойдамыз.
М. Жұмабаев өз ғасырынан озып туған ғұлама адам. Ол ұлы ұстаз, ақын, философ, әдебиетші, тарихшы. Оны оқып, зерттеу бүгінгі ғалымдар мен ізденушілер үлесіне тиесілі болмақ. Мағжанның әділ бағасын беру, бүгінгі ұрпақ үлесіне тиісті. М.Жұмабаевтың өмірі мен өнегесін, оның әдеби-педагогикалық мол мұрасын жүйелі түрде оқу-тәрбие ісіне енгізіп, жас жеткіншектерді тәрбиелеуде қолдансақ, олардың жан-сезіміне, Отанға, ел-жұртқа деген сүйіспеншілік, нық сенім, ұлтжандылық, ұлы адами құндылықтарды қалыптастырамыз. Тағдыры тәлкекке түсіп, қасірет пен қайғы шырмауынан шыға алмай, қатыгез заманның құрбаны болған осынау аяулы жан, әлі де болса, қоғамнан өз бағасын толық алған жоқ.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алғаннан бері М.Жұмабаевтың әдеби, педагогикалық мұралары біршама зерттелгенін айтқан жөн. Ал, біз оның тәлімгерлік ойпікірлерінің педагогикалық негіздеріне назар аударуды жөн көрдік. Мағжан қазақ мектебіндегі бала тәрбиесі мен білім беру ісін ғылыми жолға қою үшін мұғалім даярлау ісіне белсене араласып, мұғалімдерге арналған «Педагогика» және басқа да оқулықтар мен оқуәдістеме құралдарын жазды. М.Жұмабаевтың әдістемелік бағытта жазған еңбектерінің бірі «Сауатты бол» кітабы. Кітап, 1926 жылы, кейіннен 1929 жылы 50 мың дана болып, Мәскеуде басып шығарылды. Оқулық негізінен ересектерге арналып жазылған болса да, сол кездегі қазақ мектептері үшін таптырмайтын оқу құралы болды. Елдегі сауатсыздықты жою науқанына белсене араласқан М.Жұмабаев оқулықты қарапайым тілмен, суреттермен әр түрлі сызбаларды қолдана отырып жазған. Өзінің айтуы бойынша «оңайдан қиынға қарай үйрету» әдісін қолданған. Сонымен қатар оқулықтағы мақалалар мен өлеңдер оқушылар үшін жеңіл, жаттап айтуға оңай болуын естен шығармаған. Жалпы бұл кітап туралы сол кезде алғашқы сын айтушы молдағали Жолдыбаев:»Не дегенмен, кітаптың шығуы аса пайдалы. Ахметтің «Сауат ашқыш» , «Әліпбилеріне» қосымша саяси сауат ашатын орындардың бұл кітапты алдырулары керек-ақ»- дейді. Осыған орай айта кететін бір ой, қазіргі кезеңде мектептер үшін оқулықтар жазу ісімен көптеген адамдар айналысуда. Өкініштісі сол оқулықтардың біразы қойылатын талаптарға жауап бере бермейді. Оқушының қабылдау, ойлау қабілетімен психологиялық қасиеттері ескерілмейді. Кезінде осы мәселе туралы М.Жұмабаев өзінің «Жазылашақ оқу құралдары һәм мектебіміз» деген әдістемелік бағытта жазылған мақаласында: «Жазылашақ біздің оқу құралдарымыздың да мінезі мектебіміздің мінезіне байлаулы болуға тиісті» — деп болашақ оқулықтың өмір талабына сай болуын ескертеді. М.Жұмабаевтың бұл ескертпесі бүгінгі күн үшін де өзекті екендігі бәрімізге мәлім.
Шын мәнінде де, жақсы оқулық оқушының сабаққа деген қызығушылығын тудыра отырып, оны тәрбиелейді де. Тәрбие мәселесіне байланысты М.Жұмабаевтың жазған еңбектерінің бірі — «Бала тәрбиелеу жолдары». Бұл әдістемелік еңбектің құндылығы — жас өспірім сәбиден бастап, ер жеткен бала мен бой жеткен қызды ұлттық негізде тәрбиелей отырып, ұлы адами қасиеттерді бала бойына қалай қалыптастыру керек екендігін көрсетеді. Сонымен қатар бала тәрбиесі туған, өскен ортасына, ата-ананың, отбасындағы тәрбиеге байланысты. Осы орайда Мағжан Жұмабаев баланың маңайындағы адамдар да тәртіпті, тәрбиелі болуы, баланың көзінше бөтен сөз айтпау, сұлу сезімдерді көрсете білуі керектігін ескертеді. Бала тәрбиелеудің жолы әр алуан екендігін көрсете отырып, М.Жұмабаев халық педагогикасының құнды жақтарын алуды меңзейді. Баланың ойыны, тілінің дамуы үшін пайдалы екендігіне назар аударады. Баланың түзу, сау, ойлау қабілетінің жақсы дамуы үшін де оның күн тәртібіне, тамақ ішуіне ерекше көңіл бөліп, назар аударып отыру қажет екендігін ескертеді. Еңбек, ақыл-ой, эстетикалық тағы басқа тәрбие түрлерін терең орынды қолдана білгенде ғана оқушыларды заманына сай тәрбиелеуге болатынын М.Жұмабаев сол кездің өзінде-ақ айқанды. Мағжанның «баланы заманына сай тәрбиелеу керек» — деген ойы бүгінгі күні өзекті екендігіне ешкімнің дауы бола қоймас деп ойлаймын. [1, 175]
М.Жұмабаевтың ұлттық мектепті құру, оны қалыптастыру туралы жазған еңбегінің бірі «Жазылашақ оқу құралы һәм мектебіміз». Ұлы ұстаздың ұлт тағдырына немқұрайлы қарай алмағандығын осы бір еңбектен көруге болады. Ол: «Бір елдің тағдыры мектебіміздің құрылысына байланысты. Қазақтың тағдыры келешекте ел болуына мектебінің қандай негізге құрылуына барып тіреледі. Мектебімізді қазақ жанына қабысатын, үйлесетін негіде құра білсек, келешегіміз үшін тайынбай-ақ серттесуге болады» — дейді. М.Жұмабаев болашақ мектеп қандай болу керектігін сөз етіп, қазақ мектебі ең алдымен, таза қазақ тілінде жұмыс істей отырып, оқушыларға жан-жақты білім негіздерін бере алатындай болу керектігін меңзейді. Пәндерді оқытуда ғылым мен техниканың соңғы жаңалықтарын пайдаланумен қатар тіл, әдебиет, мәдениет, ұлттық тәлім-тәрбие мәселелерін кейінге қалдырмау керектігін айтады. М.Жұмабаевтың әдістемелік бағытта жазған еңбегінің бірі- «Бастауыш мектепте ана тілін оқыту жолы». Оның аталған мұрасы 1923 жылы Ташкентте жарық көрген. Мұнда ол сол кездегі тарихи жағдайдан туатын міндеттерге: 1. Бастауыш мектептің міндеті. 2. Еңбек мектебінің міндеті.3. Төрт жылдық бастауыш мектептегі ана тілі мен ана тілі сабағының сабақтан тыс түрлеріне тоқталады. Оқулықтың басты мақсаты — бастауыш мектепте ана тілін оқытудың әдіс-тәсілін мұғалімдерге ұсына отырып, ана тілін мектепте, қоғамда жоғары көтеру керек екендігін меңзейді. Оқулық «Мектебіміз» деген алғы сөзбен басталады. Мұнда Мағжан сол кездегі қазақ мектебінің тағдырын сөз етеді.Бір ғана ойдың төңірегінде сөз қозғамай, ол сол замандағы тарихи жағдайдан туатын міндеттерді анықтайды.
Нағыз ғалым белгілі бір жүйемен ойлайды. Мағжанның зерттеушілік өнеріне тән нәрсе — қолға алған тақырыбының тарихи һәм теориялық бүге-шігесін барынша терең білетіндігінде. Бұған оның құдай берген кемеңгер алғыр ойын, ұшқыр қиялы мен сезімін қосыңыз. Осы бір еңбектің өзінен ғана Мағжанның қазақ тілінің жетік, үлкен әдіскері, лингвистика саласын терең білетіндігін байқауға болады. Мағжанның ана тілін бастауыш, яғни 1 сыныптан дұрыс оқыту керектігі туралы арнайы сөз қозғаған. Әр алуын қосымша әдіс -тәсілдерді төменгі сыныптарда кеңінен қолдану қажеттілігін көрсете отырып, сынып сайын қажетті материалдарды сұрыптау ұстанымдарына да мән берген. Ол төрт жылдық бастауыш мектепте ана тілін оқытуды жүйелеп, қай сынпта қалай, қай дәрежеде оқыту керектігін баяндаған. Бірінші жылы баланың тілін дұрыс сөйлеуге, өз ойын айтуға дағдыландыру, «қысылмай сөзбен жарыққа шығаруды» ұсынады. Сондай-ақ, жаттаған өлең, сөз, көрген дүниелерін сурет қылып салып, оны сипаттап жазуға үйрету, сахнада ертегі, әңгімелерді жатқа айтып беру керектігін жазады. Екінші жылы оқушы тілін «өркендете» отырып, оның сурет бойынша оқыған әңгімелерінен «даяр әңгіме» құрып, айтып беру қажеттілігін ұсынады. Үшінші, төртінші жылдары оқушы тілінің әсерлігіне, тазалығына назар аудара отырып, талаптарды күшейту, әдеби, мәдени тілді қалыптастыру үшін не істеп, не қою керектігін жазады. Сонымен қатар, балаларға ана тілін үйретуде оқулықтың бала психологиясы мен жас ерекшеліктеріне сай жазылуының зор маңызы бар. Өкінішке орай, біздің мектептерімізде сапасыз оқулықтар көбеюде.Мұны дұрыс жолға қоймаса, жалпы білім беруде көптеген олқылықтар болуы мүмкін. Бұл орайда оқыту үрдісінде оқулықтың алатын орны мен оның рөлін айтпаса да түсінікті. Оқушының педагогикалық-психологиялық, ас ерекшеліктерін ескере отырып, ғылыми тұрғыдан жпзылған оқулық, бала үшін үлкен жетекші құрал болумен қатар, баланың оқуға деген ынтасын арттыра түседі.
Тілдің ұлттық ерекшелігі, қолданыс мәнері ана тілі оқулықтары арқылы айқын көрініс берумен қатар, ол баланың тілін ұстартып, ойын ұштап, ұлттық сана-сезімін қалыптастыруда үлкен тәрбиелік қызмет атқарады деп қарайды. Сол кездегі мұғалімдер үшін бұл еңбек таптырмайтын әдістемелік құрал болды. Оқушыны қалай оқыту керек дей отырып, Мағжан: «Оқушы жүрегіне, ең алдымен нақты бейне, сурет орнату керек»- дейді. Мұндайда бала біреудің айтқанын сөзбе-сөз қаталап, күйіс қайырып тұрмайды, тиісті сөзін өз жүрегінен суырып сөйлейді».
Тілді дамытуда оқушылар жиналысының да рөлі зор екендігін Мағжан дәлелдей келе, «Балалардың жиылысы олардың тілін өркендетуге әдемі құрал» — деп жиналыстың рөлін көрсетеді. Жалпы, балаға тіл үйретуді оның тілі енді шыға бастаған кезден бастап жүргізгенде, бала тілі бай болады. Ал, адамның тілі «қатайған» кезде психологиялық өзгерістер енгеннен кейін оған тіл үйрету қиын болатыны белгілі. Ана тіліне үйретуде болсын, жалпы оқытуда болсын М.Жұмабаевтың ұстаған идеясы — баланың өз бетінше білім алу дағдысын ұштау үшін қиялын өркендету. Ол үшін әдемі ертегі, әңгімелерді, қазақтың әсем әндері мен өлең жырларын пайдаланудың маңызы зор. Бала өзі көрген нәрседен қиялы арқылы сан алуан құбылыстар туғызады. Сонда ғана бала қиялы дамып, білімі сапалы болады. Бұл жөнінде Г.А.Цукерман: «Оқытудың бірінші қадамында мұғалім баланың алдына жаңа тапсырма қойып, мақсатын анықтап көрсетіп, олардың оқу-танымдық белсендігін арттыру барысы дұрыс ұйымдастырылса, оқушы еншісіне әрекеттену үрдісі ғана қалады» — дейді. Байқағанымыз, Мағжанның дамыта оқыту және тәрбиелеу туралы ойлары бүгінгі заманның озық идеяларымен қабысып жатыр. [2, 25-29]
Ұлағатты ұстаздық ісін қастерлей біліп, педагогика ғылымын терең зерттеген Мағжан қазақ халқының ұлттық педагогикасының ғылыми іргетасын қалап, 1923 жылы «Педагогика» оқулығын жарыққа шығарды. Педагогика ғылымын халық педагогикасымен ұштастыра отырып, Мағжан ұлттық тәрбиенің ғылыми негіздерін жасады. Ол: «Әр тәрбиешінің қолданатын жолы — ұлт тәрбиесі. Әрбір ұлттың бала тәрбиелеу туралы ескіден келе жатқан жеке-жеке жолы бар. Әрбір тәрбиеші, сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиісті» — дейді. Сөйтіп, педагогика ғылымының негіздерін халықтық педагогика мен халықтық психологиямен байланыстырып, баланы тәрбиелеудің, оған дүние танытудың жолдарын талдап, көрсетіп береді.
Педагогика ғылымының бөлімдері туралы (жалпы педагогика, дидактика, методика, мектепті басқару, педагогика тарихы) айта келіп, Мағжан соның ішінен «жалпы педагогиканы», яғни «адамның дене hәм жан күштерін тәрбие қылу жолдарын» жан-жақты талдап, елдің елдігін сақтап, көсегесін көгертетін ұлтжанды, жігерлі, білімді ұрпақты қалай тәрбиелеп, өсірудің жолдарын үйретеді. [3,12]
Педагог Мағжан тәрбиені дене тәрбиесі және жан тәрбиесі деп екі салаға бөледі. Ең әуелі дене тәрбиесіне ерекше көңіл бөліп, оны физиология, математика, эстетика, бала психологиясымен ғылыми байланыстырып, дене тәрбиесін іске асырудың жолдарын көрсетіп береді.
Оқулықта жан тәрбиесіне (сезу, әсерлену, еске түсіру, салыстыру, елестету, ұғыну, қиялдау, ой қорыту, сөйлеу) жан-жақты терең талдау жасалынып, ғылыми тұжырымдар айтылған. «Жан тұрмысын жарыққа шығаратын, жан мен дене арасында тіл-хатшы болатын құрал, жан мен денені бір-біріне байлайтын байлам нируа системасы деп аталады» -дейді педагог ақын. [4, 29]
Жанды тәрбиелеу үшін Мағжан жан көріністерін үш талапқа бөледі: сезу, білу, қайрат. Ол «жан тұрмысында бұл үш таптың арасында берік байлам бар» деп көрсетеді. «Сол ақыл, ішкі сезім, қайрат үшеуін бірдей тең тәрбие қылу — тәрбиешінің міндеті. Бір адамның осы үш тап көріністері тең болмай, біреуі таразыны басып, билеп кетсе, ол адам бақытты болмақ емес». Бұл пікірін ақын Абайдың жыр жолдарымен айқындайды: Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста,
Сонда толық боласың елден бөлек, Жеке-жеке біреуі жарытпайды, Жол да жоқ жарыместі жақсы демек.
Педагог ақын ақыл көріністері әсерленуден пайда болады, әсерленудің күшті болуы, жалғасып дамуы ұғымның дұрыс болуының кепілі деп көрсетеді. Әсердің нақтылай түрі (перцепция) және апперцепция (бұрынғы әсерді еске түсіру) иллюзия (елестік жаңылыс) сияқты түрлері болатынын тәрбиеші жақсы біліп, баланы оқыту, тәрбиелеу кезінде әсерленулердің дұрыс та тиімді болуына жағдай жасап отыру керек деп түйеді.
Көру, есту, сипау, иіскеу, бұлшық ет сезімдері арқылы әдепке, әдемілікке, сымбаттылыққа, талғампаздыққа тәрбиелеу ләзім. Сол тәрбиелеулер арқылы абай(зейін) қалыптасады, ал оқу тәрбие ісінде абайдың ерікті, еріксіз, табанды, табансыз, ішкі сыртқы түрлері болатынын ескеріп, баланың абайы ересек адамдарға қарағанда төмен, көп нашар болғандықтан, тәрбиелік іс-әрекетте тәлімді тәсіл қолдана білу керек екенін түсіндіреді. «Абай (зейін) — жан тұрмысының негізі», сондықтан түсіндіретін нәрсе, көрнекті шын ынтамен көріп тыңдайтындай, жаңа өмірмен байланысты, назар аударатындай болсын дейді. Абай болудың нашарлауы шаршауға, ықылассыздыққа байланысты екенін дәлелдейді.
«Суреттеулер ассоциациясы» (ұғымдық байланыстар) туралы ғылыми түсініктер беріп, ғалым балаға не түсіндірсең де көрсетіп түсіндіру керектігі, бір уақытта бірнеше ұғымдардың бірін-бірі тудыратыны, ұғымдар жалғастығы осы ассоциациялық заңдылықтарға байланысты оқу-тәрбие ісінде тиімді пайдаланып отыру керек екендігіне дәлелдер келтіреді.
Ұлтжанды ұлағаты ұстаз, қайсар ақын: «жан көріністерінің ең қымбаты — ой. Ой тілі — сөз. Тіл әрбір адамға, қымбат болса, әрине ұлт үшін де қымбат… . Тілінен айырылған ұлт дүниеде ұлт болып жасай алмақ емес, ондай ұлт құрымақ. Бір ұлттың тілінде сол ұлттың жыры, тарихи тұрмысы, мінезі айнадай ашық көрініп тұрады. Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы, біресе желсіз түндей тымық, біресе құйындай екпінді тарихы, сар далада үдере көшкен тұрмысы аспайтын, саспайтын сабырлы мінезі — бәрі көрініп тұр» деп тілдің тәрбиелік мәнін бәрінен де жоғары қояды.[9, 14]
Баланы елін сүйюге, имандылыққа, әдептілікке, қайраттылыққа тәрбиелеу үшін үлгі өнегелі айналаның мінез-құлық темпераменттерінің, бала табиғатының мәні зор екенін ғылыми дәлелдеп, ұстаз тәрбиенің сендіру, іс-әрекетті қалыптастыру, мінез-құлықты қалыптастыру әдістерін ұсынады…
Проблемалық оқыту, оқушылардың логикаларын дамыту, жүйелі түрде ғылыми білім беру, саралап оқыту жолдары жоқтың қасы. Оқушының өздік блім алуда еркіндік бере отырып, қандай да бір қағидаға көзін жеткізу, міне оқытудың бүгіндегі ең үлкен тәсілі осы болуға тиісті. Бұл істе Мағжаннан үлгі алуымыз керек. Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық қызметіне тоқталғанда, оның ұстаздық шеберлігін айтпай қоя алмаймыз. Ол туралы 1922 жылы Мәскеу Күншығыс еңбекшілерінің коммунистік университетінде оқыған Бейсембай Кенжебаев: «Қазақ тілі, қазақ әдебиетін М.Жұмабаев оқытқан еді. Ол ғалым, тәжірибелі, шебер оқытушы, асқан методист-педагог еді. Мысалы, ол шәкірттеріне «Өздерің білген бір ертекті жазып келіңдер, соны класта оқып, бәріміз бірге талқылаймыз»- деп, тапсырма береді. Сөйтіп ол бізге әрі әдебиетті, әрі дұрыс жазуды, әрі шығарма жазуды үйретті… мағжан сабақ өтіп жатқанда ешқандай қағаз пайдаланбай суырып салма әдісімен өз ойын ортаға салып, оны өлеңдер, мақалдар, шығармалардан үзінділерді жатқа оқып дәлелдеп отыратын» — деп тебірене еске алады.
Соныме бірге Мағжанның ұстаздарды яки тәрбиешілерді ( Баланың нашар істі өзі істемеуіне, нашар мінезден өзі қашуына, ешкім айтпай, қорқытпай, баланың өзі жамандықтан нашар мінезден жиренетін болсын. Балаға махаббат, жылылық сезім, жұмсақ іс арқылы ғана әсер ету мүмкін)- деген сөзін бүгінгі айтылып жүрген ынтымақтастық педагогикасы қағидасының негізі болып саналы деп ойлаймыз. Мағжан Жұмабаев сонымен бірге үлкен әдіскер — ғалым.
Мағжанның әдіскерлігінің өзі міне осында жатыр.» Бала оқымайды» — деп баланы кінәлауға дайын тұратын мұғалімнен Мағжаннан әлі де үйрену керек деп білеміз. «Сұлулық сезімдері» деген бөлімде педагог адам тек сырт сұлулығымен емес, ішкі сұлулығымен ұнамды, сүйкімді болу керек дейді. Осы орайда кейбіреулердің бет әлпетін түзеп, сырт көзге оңды көріну үшін ғана өтірік күліп, майда сойлеп, ал, шын мәнінде екі жүзді мінезі бар опасыз адамдардың шығуы да осы мектеп пен ата — ана тәрбиесінің ол қылығында жатырма деген ойдамыз. Автор осы орайда ән — музыка,сурет, поэзияның орыны ерекше екенін айтады. » тәрбиешінің міндеті — балада исскуствоның қандай түріне ынтасы бар екенін тауып, сол ынтасын, сол түр туғызатын сұлулық сезімдерін өркендету» — дейді де, оған жетудің жолдарын саралап кетеді.
Педагог-ғалым қыз баланы тәрбиелеуде әйелдің, ананың рөлінің зор екендігіне де ерекше тоқталған. Көбіне-көп қыз бала тәрбиесі анасына байланысты. Сол себептен ана балаларының көзінше өте әдепті, мәдениетті, үлгілі болуы қажет деп біледі. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген мақалдың тегін шықпауы да осыдан болар. Сондықтан, бала тәрбиесіндегі адамдардың жүріс-тұрыстары да әдепті, сұлу, тартымды болуға тиісті. Сұлу дене, сұлу қозғалысты көріп өскен баланың денесі де, қозғалысы да сұлу болады. Мағжан бұл ойларын әрі қарай ұластырып: «Бала түрлі музыка құралдарының үндерін тыңдасын, сурет салып үйренсін» -дейді М.Жұмабаев. Өзінің осы мәдениет, сұлулық, ізгілік туралы ойларын «Құлық сезімдері» деген бөлімде одан әрі дамыта түседі. Ол қазақ халқына басқа халықтың жақсысынан үйрен, сөйтіп көтеріл дейді. «Басқа халықты, жалпы адамзатты сүй» — деген өсиет айтады.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі оқу-тәрбие үрдісінде ұлттық сананың қалыптасуына аса ықпалды тәрбие түрлеріне ақыл-ой, адамгершілік, ұлтжандылық, құқықтық, экономикалық тағы басқа тәрбиелерді жатқызуға болады. Бұл тәрбие түрлерін жүзеге асыруда мектеп оқулықтарының атқарар қызметі айырықша болмақ.Өйткені тәрбие құралының бірі — оқулық. Оқулық материалдарының әрі білімділік, әрі тәрбиелік мәні ерекше екендігін Мағжан дәлелді мысалдармен айқындайды. Оқулықтың бала жасына сай және бағдарламаға сәйкес жазылу қажеттілігін меңзейді. «Халықтың, мемлекеттің тағдыры өз мектебіне байланысты, оның құрылысына сай келу керек» — дейді ұстаз.[6, 67]
Өкінішке орай, қазір біздің елімізде ұлттық мектепті қалыптастыруды бір тұтас ғылыми дәйектелген жүйелі тұжырымдамасы жоқ. Біресе Ресей, не болмаса Еуропа елдерінің оқуағарту нысаналарын көздесек, бірде Түркияға көз тігеміз. Қазақтың кемеңгер ұлтжанды азаматы М.Жұмабаев: «Соңғы кезде соқыр еліктеу ауруы біздің жанымызға сіңіп барады. Еліміздің саяси ынтымағы һәм шаруашылық тұрмысын жаңа жолға қоймақшы болғанда да, біз еліктеу ауданында тұрамыз. Қазақ жанын қайшылап отырып жат қылыққа салмақшымыз. Жат қалыпты қазақ жанына қабыстыру, яки жаңа қалып жасау тәжірибесіне кірісуіміз қарадай қорқытады» -деп, бұдан дәл 80 жыл бұрын батыл да ашық айтқан болатын. Ұлттық идеологиясыз егемендіктің іргетасы берік болуы мүмкін емес.
Бүгінгі қазақстандық педагогтар нағыз ұлтжанды азамат М.Жұмабаевтың жоғарыдағы ойын басшылыққа ала отырып, ұлт мектептерінің моделін жасауды, ондағы тәрбиенің біртұтас мемлекеттік тұжырымдамасын түзуді ойластыру керек деп ойлаймыз. Ұлттық сананы қалыптастыруда қоғамдық пәндер, әсіресе қазақ әдебиеті мен Қазақстан тарихы, әдеп, мәдениеттану, әскери іс пәндері маңызды рөл атқарады. Сондықтан, ол пәндерді ұлттық намысты қорғаушы батыр ұл-қыздардың ерлік істерін насихаттау, мектеп қабырғасында жастарды ұлттық рухта тәрбиелеу мақсатында пайдалану мәселесіне баса көңіл бөлуге тура келеді.
Қазіргі жаһандану дәуірінде, Қазақстан бірнеше сырт мемлекеттердің қоршауында тұрғаны анық. Олай болса, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың сөзімен айтсақ: «…біздің ұрпағымыз өзіне тән тектілігімен, бұлалығымен, жасқануды білмейтін тәкаппарлығымен, батылдығымен, айлалығымен дараланатын Барыс болмақ. Ол, ешкімге бірінші болып шабуыл жасамайды, әрі тікелей соғыстардан тартынатын болады. Бірақ, ол өзінің еркіндігі, тұрағына, ұрпағына қатер тенген жағдайда, ол бұларды басын тігіп, бойындағы барын салып қорғайтын болады. Ол сыптай да, серпінді болуға және семіздік пен жалқаулыққа бой алдырмауға тиіс, әйтпеген күнде ол қатаң табиғи ортада өмір сүре алмайды» — деп тұжырымдаған. Ендеше, бүгінгі жас ұрпақты Мағжан Жұмабаев сынды ұлттың ұлы ұлдарының үлгісінде оқытып, тәрбиелеу-қазіргі заманның алға қойып отырған міндеттерінің бірі болса керек.
М. Жұмабаевтың қазақ ұлттық педагогикасына қосқан нақты үлесі туралы айтатын болсақ былайша тұжырымдауға болады: 1 .М. Жұмабаев XX ғасырдың 20 жылдары қазақ ұлттық педагогикасымен психологиясының ғылыми негізін қалаушыларының бірі бола білді.
Бүгінгі қазақстандық педагогтар нағыз ұлтжанды азамат М.Жұмабаевтың жоғарыдағы ойын басшылыққа ала отырып, ұлт мектептерінің моделін жасауды, ондағы тәрбиенің біртұтас мемлекеттік тұжырымдамасын түзуді ойластыру керек деп ойлаймыз. Ұлттық сананы қалыптастыруда қоғамдық пәндер, әсіресе қазақ әдебиеті мен Қазақстан тарихы, әдеп, мәдениеттану, әскери іс пәндері маңызды рөл атқарады. Сондықтан, ол пәндерді ұлттық намысты қорғаушы батыр ұл-қыздардың ерлік істерін насихаттау, мектеп қабырғасында жастарды ұлттық рухта тәрбиелеу мақсатында пайдалану мәселесіне баса көңіл бөлуге тура келеді деген ойдамыз.
ПАЙДАЛАНҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ
1 М.Жұмабаев және ұлттық тәлім-тәрбие мәселесі // Этнопедагогика в системе образования: опыт, проблемы и перспективы: Халықаралық ғылыми практикалық конференция.-Атырау, 2005.-244-247 бб.
2 Сеңкібаев С.Т. Мағжан Жұмабаевтың ұстаздық-тәлімдік ілімдері.-Көкшетау, 2006-
102 б.
3 Ә.Табылдиев Мағжан — педагог //Жас Алаш. — 1993, 12 тамыз
4 М.Жұмабаев Педагогика .- Алматы, «Рауан» 1993
5 М.Жұмабаев шығармасындағы ақыл-ой мәселелері // Өркениеттік сананы қалыптастыру мәселесі: Халықаралық ғылыми конференция материалдары. — Алматы, 2004334 б.
6 Назарбаев Н.Ә. Қазақстан 2030 Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Алматы 1998 жыл.
Г.Ж.Искакова 1, А.А.Букаева 2
Принципы национального воспитания детей
1, 2 Кокшетауский государственный университет им. Ш.Уалиханова,
г.Кокшетау, Республика Казахстан В статье обозначены проблемы национального воспитания детей. Для их решения выделены взаимосвязанные принципы построения системы воспитания на основе социальных и нравственных образов. Также анализируются теоретические материалы по воспитанию подрастающего поколения по принципам народной педагогики.
G.Iskakova1, A.Bukaeva2
The National approach in the education of children
1,2 Sh. Ualikhanov Kokshetau State University
Kokshetau, Kazakhstan The article identifies the problems of national education of children. For their decision the interconnected principles of construction of system of education on the basis of social and moral images are allocated. Also analyzed are comprehensive materials on the education of the younger generation on the principles of folk pedagogy.
УДК 371.13.37.035.6
Қ.С. Құлманов1 М.Б.Нұртазина2 Ә. Құрмашқызы3
1ф.ғ.к., профессор, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, практикалық қазақ тілі кафедрасының меңгерушісі, Нұр-Сұлтан қ., Қазақстан, 010008. e-mail: kuandik_1971@mail.ru
2ф.ғ.д., профессор, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, теориялық және қолданбалы лингвистика кафедрасының профессоры, Қазақстан. Нұр-Сұлтан қ. e-mail: maral0204@mail.ru
3Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, практикалық қазақ тілі кафедрасының аға оқытушысы, педагогика ғылымдарының магистрі. Нұр-Сұлтан қ.,
Қазақстан, e-mail: kulmanova.75@mail.ru
«ЦИФРЛЫҚ ҚАЗАҚСТАН» ЖӘНЕ «РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ» АЯСЫНДА БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕР МЕН ЖАҢАШЫЛДЫҚТАР
Бұл мақаланың мақсаты білім беру үдерісіне электрондық оқу ресурстарын пайдаланудың әлеуетті мүмкіндіктерін көрсету, яғни оқу материалын оның бейнеиллюстрацияларымен, MOOCs-технологияларды іске асыру форматтарын электрондық конструкторлармен біріктіру мүмкіндігін көрсету болып табылады. Бұл технологияны жеке және сараланған оқыту мүмкіндіктерінің бірі ретінде пайдаланудың артықшылықтары сипатталған. Филология пәндерін оқыту үшін MOOCs-технологияларды пайдаланудың қиындықтары да ұсынылған. Лингвистикалық пәндердің көп деңгейлі курсын қолданбалы зерттеу нәтижелері келтірілген. Студенттерді / магистранттарды / докторанттарды білім беру мен оқытуда мультимедиялық ресурстарды пайдаланудың басымдылығы анықталды. Зерттеу үшін материал Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ базасында құрылған белгіленген технологияларды енгізу платформасының ашық деректері болды.
Түйінді сөздер: білім беруді цифрландыру, рухани мұра, интерактивті дистанциялық технологиялар, бағалау Құралдары, Mocs технологиялары.
КІРІСПЕ
Қазіргі қоғам өзгеріс процесімен тығыз байланысты, сондықтан басым бағыттардың бірі — мультимедианы қолдана отырып және компьютерлік технологияларды енгізумен білім беруді ақпараттандыру болып табылады. Бұл үрдіс Қазақстан Республикасындағы білім беру мақсаттарына сәйкес келеді – креативті және сыни ойлайтын, қоршаған ортаны тану әдістерін меңгерген, «Болашаққа көзқарас: қоғамдық сананы жаңғырту» бағдарламалық құжатында Қазақстан Республикасы Президентінің қойған идеялары мен стратегиялық міндеттеріне сәйкес ғылыми ынтымақтастық пен оқу-зерттеу және ақпараттық қызметке қабілетті студенттер / магистранттардың тұлғалық қасиеттері мен сипаттамаларын қалыптастыру.» («Болашаққа бағдар: Рухани Жаңғыру») [1].
Білім беру сапасын арттырудың маңызды шарты оқытушының ақпараттықпедагогикалық құзыреттілігін қалыптастыру болып табылады. Оның бірі — оқытудағы жаңа ақпараттық технологияларды іске асыру құзыреттілігі. Студенттердің / магистранттардың лингвистикалық пәндерді оқып-үйренуі қаншалықты тиімді және педагогикалық сауатты ұйымдастырылатынына оқытушының кәсіби қызметінің тиімділігі білім алушылардың құзыреттілігін қалыптастыру деңгейімен көп жағдайда байланысты.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1 Курстарды басқару жүйесін оқу процесіне енгізудің өзектілігі мен қажеттілігі
Ақпараттық технологиялардың негізгі білім беру құндылығы-мұғалімнің және оқушының иелігінде көрсетілетін Мүмкіндігі шектеусіз дерлік оқытудың неғұрлым жарқын мультисенсорлық интерактивті ортасын құруға мүмкіндік береді. Оқытудың қарапайым техникалық құралдарынан айырмашылығы Ақпараттық технологиялар білім алушыларды көп мөлшерде мол білім алуға ғана емес, сонымен қатар білім алушылардың зияткерлік, шығармашылық қабілеттерін дамытуға, олардың жаңа білім алу, әртүрлі ақпарат көздерімен жұмыс істей білуге мүмкіндік береді [2; 4; 5]. Ұсынылған жұмыстың мақсаты:
а) «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасы контексінде студенттер / магистранттарды оқытудың электрондық құралдарын оқу процесіне енгізудің өзектілігі мен қажеттілігін көрсету»;
б) әзірленген электрондық ресурстарды қабылдауға ыңғайлы және вариативті
қолдануға рұқсат беретін мультимедиялық курстарға қалай біріктіру мәселесін талдау.
Аудиториялық жүктемесі төмен оқытуды ұйымдастыру бүгінгі таңда танымал идеология. Студенттердің жеке жұмысын электронды құралдармен сүйемелдеу одан әрі дамытуды талап етеді. Осыған байланысты, «Қазақстанды цифрландыру» бағдарламасы контекстінде филологиялық мамандықтар студенттерінің жеке мүмкіндіктеріне, дайындығына, уәждемесіне және болжанатын кәсіби қажеттіліктеріне сәйкес келетін курстарды өздігінен қайталау және/немесе зерделеу міндеттерін шешу үшін ұсынылатын электрондық оқу ресурстарын бейімдеу қажеттілігі туындайды. Сонымен қатар, әзірленген электрондық ресурстарды қабылдау үшін ыңғайлы және вариативті мультимедиялық курстарға қосылу жолдарын шешуі тиіс.
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-де даму MOOCs (бұқаралық ашық онлайн курстары) курсты басқару жүйесі ретінде, сонымен қатар оқытуды басқару жүйесі немесе виртуалды оқыту ортасы ретінде белгілі, екі себепке байланысты қазақстандық білімге қызығушылық тудыруы мүмкін.
Бір жағынан, online-курстардың форматы әр түрлі тасымалдағыштардағы оқу материалдарын оңай қамтиды. Бұл филологиялық пәндер бойынша жаңа буындағы электрондық оқулықтарды құруға мүмкіндік береді. Екінші жағынан, оқу материалын оның бейне-иллюстрацияларымен біріктіру оқу ақпаратын сезімдік-эмоциялық арналармен қалыпты қабылдауды толықтыру мүмкіндігін ашады.
2.2 МООСѕ-технологиясын пайдаланудың артықшылықтары
MООСs-технологияларды іске асыру форматтары электрондық конструкторлармен және басқа да заманауи мультимедиялық технологиялармен: компьютерлік бейнелер, гипербейнелер, флэш-анимациялар, multi-choice іріктеме формасындағы жауаптарды автоматтандырылған интеллектуалды талдау элементтері бар интерактивті оқыту тестілеуімен тамаша үйлеседі. Нәтижесінде MООСs-курстар келесі электронды интерактивті оқулықтар-жинақтардың буынына айналды.
Осы технологияны пайдаланудың мынадай артықшылықтарын атап өтуге болады:
1) біздің университеттің ішінде ғана емес, Қазақстанның барлық ЖОО-лары бойынша кең аудиторияға қол жетімділік;
2) модульдерге бөлу жолымен құрылымдау мүмкіндігі, алыстан пікірлерді ұйымдастыру мүмкіндігі;
3) бейнефрагменттерді, анимациялар мен компьютерлік симуляцияларды қосу;
4) дараландырылған оқытуды сүйемелдеу;
5) жинақтарда топтастыру кезінде өзара толықтырушы ресурстардың қолжетімділігі.
Сонымен қатар, дәстүрлі аудиториялық оқытудың баламасы ретінде емес, оқытушының аудиториямен «жанды қарым-қатынас» атты дәрістері мен семинарларына табиғи қосымша ретінде курстарды қолдану мүмкін болды. Филология пәндерін оқыту үшін MOOCs қолдану қиындығын да атап өтуге болады: дәрістердің қабылдау форматы 5-6 минуттық бейнефрагменттердің абстрактілі идеяларды барабар және табысты баяндау талаптарына және MOOCs үшін дәстүрлі оқытушының тұлғасына назар аударудың сәйкес келмеуі, нақты уақытта кейбір теориялық лингвистикалық ілімдерді қабылдауды нақты төмендететін, олардың түсінуіне әлсіз жол беретін жылдамдықпен жүзеге асырылатын. Нәтижесінде Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ шешімді іске асыру туралы базасында MOOCs-технологиялар құру жобасын көп деңгейлі курсының лингвистикалық пәндері қабылданған.
Осы пилоттық режимде мұндай жүйені енгізу бастамашылық-іздестіру сипатында болады деп болжаймыз. Конкурстың үш деңгейі:
– мектеп-лицейлердің жоғары сыныптарында тіл мен әдебиетті тереңдетіп оқытуға;
– ҚР университеттерінің филология факультеттерінің бағдарламалары шеңберінде тілді оқытуға қойылатын талаптарға;
– магистратурада оқыту бағдарламасына жақындатылған тереңдетілген нұсқаға сәйкес болуы тиіс.
Мұндай құрылым бірыңғайландыруды азайтып, дараландырылған білім беру траекторияларын қалыптастыру мүмкіндігін беруі тиіс. Нәтижесінде бір дәріске 50 минут аудиториялық уақыт келеді. Материалдың бір бөлігін басқа күрделілік деңгейлерінің тиісті модульдеріне ауыстыру курстың нақты толтырылу проблемасын шешеді. Әрбір дәріс түрлі жанрлардағы мәтіндерді функционалдық-коммуникативтік талдау түрінде теориялық мәліметтерді практикалық іске асыру үлгісімен аяқталады.
Әрбір модуль бойынша білім алушыларға модульде баяндалған негізгі фактілерді меңгеруді тексеруге бағытталған көп таңдау бойынша 3 тест ұсынылады. Дәріс модульдерімен жұмыс аяқталғаннан кейін студентке / магистрантқа 5 тапсырмадан тұратын қорытынды тест беріледі. Оқыту кезеңінде тілектес оқытушымен сөйлесуге жақын электрондық оқыту диалогы режимінде тестен өтуге рұқсат етіледі. Тестілеуден өтетін студент / магистрант маңызды бекітулерден тұратын жауапты қалыптастырған жағдайда, жүйе автоматты түрде ең маңызды қателіктер бойынша анықтаманы орнатып жауапты түзетуге мүмкіндік береді. Жауаптан қате тұжырымдар алынып тасталғаннан кейін, жүйе оқушыларға қалыптасқан жауаптың толықтығын талдайды және тестіленуші жіберген дұрыс тұжырымдары болған жағдайда жетекші сұрақтарды анықтайды (Қалай?).
Қорытынды тест ұсынылған алгоритм бойынша мәтіннің шағын фрагментін талдаумен толықтырылады. Мәтіннің толық талдауы студенттерге / магистранттарға дәріске бақылау тапсырмаларын орындау мерзімі аяқталғаннан кейін қолжетімді болады. Мәтіннің тұжырымдамалық талдауы мәселелерінің шешімі ретінде:
1) белгілі бір құрылымдарды (морфологиялық, синтаксистік) зерттеу үлгілерінің контекстілік тәуелділігінің пайда болуы;
2) қаламның анимацияланған бейнесінің көмегімен оларды «жазбаша нұсқада» көрсету;
3) оқытушы қажетті лингвистикалық құрылымдарды флуоресцирлеуші маркерлердің көмегімен мөлдір тақтаға жазады.
Нәтижесінде оқытушы алатын мәліметтер лингвистикалық циклдың оқылатын пәндерінің белгілі бір салалары бойынша білімдердегі олқылықтар туралы мәліметтерден тұратын болса да, бұл қателіктердің негіздері туралы қорытынды бермейді. Дегенмен, қолданыстағы жүйе, мысалы, Moodle «Тест» элементінде түрлі сұрақтар құруға мүмкіндік береді («Көпше таңдау», «Сәйкестікке», «Дұрыс/дұрыс емес», «Қысқа жауап», «Сандық»,
«Эссе») [2; 3; 4].
2.3 Эссе білім алушылардың білімін бақылауды жүзеге асыру формасы ретінде
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-де лингвистикалық пәндерді оқу форматында білімді бақылауды жүргізудің эссе сияқты формасы жақсы көрсетілген. Ол белгілі бір негіз бойынша автордың субъективті әсерлері мен ой-пікірлерін бейнелейді және тақырыпты толық немесе айқын түсіндіруді талап етпейді. Эссе образдылығымен, ассоциациямен, қысқа мерзімділігімен, сипатталады, сондықтан өздік жұмыстың бұл түрі студенттерге / магистранттарға педагогикалық фактілерге, құбылыстарға немесе проблемаларға қатысты өз көзқарастарын еркін көрсетуге, өз позициясын негіздеу мақсатында дәлелдермен жұмыс істеуге мүмкіндік береді [3; 5].
Қашықтық технологияларда «Эссе» элементін пайдалану шығармашылықты, ықтималдықты, әдістемелік білімдерді білдіретін жоғары өнімді білім деңгейін бақылауға мүмкіндік береді. Жұмыстың мұндай түрі танымдық іс-әрекеттің маңызды сатысына — зерттеушілік қызметке көшу үшін жағдай жасайды. Бұл компонентті қашықтан оқыту курсына қосу эсседе қойылған сұрақтарға жауап беру кезінде кездейсоқ, интуитивтілік элементін болдырмайды. Сонымен қатар студенттер / магистранттардың ойлау қабілетін дамыту үшін, көтерілген тақырыпты терең талдауға үйрету мүмкіндігі де ерекше маңызға ие. Өйткені жұмысты тапсыру мерзімі, әдетте, уақыт жағынан қатаң шектелмейді [2].
«Филологиядағы ақпараттық технологиялар» пәнін оқу аясында келесі тақырыптар бойынша эссе жазу ұсынылады: «педагогикалық технологияларды «жақтап» және «қарсы» қандай дәлелдер келтіре аласыз?», «Оқу қызметін жобалау студенттер / магистранттар табыстарының тұрақтылығына әкеледі деген тұжырым дұрыс па?», «Сіз қалай түсінесіз:» Нағыз филолог болу! Болу, көріну емес!», «Технология және тұлға — бұл үйлесімді бола ма?», «Білім беру үдерісін технологияландыру туралы менің көзқарасым», «Сіздің ойыңызша, тілді оқытуда өзіндік авторлық педагогикалық технологияны жобалау қиын ба?», «Вальдорф мектебінің мұғалімін дәстүрлі оқыту жүйесіне ауыстырғыңыз келе ме?» және т. б.
Студенттердің / магистранттардың осындай тақырыптарға ой-пікірлері әр түрлі педагогикалық технологияларды (компьютерлік технологиялармен қатар) егжей-тегжейлі зерттеуге, олардың нақты мысалдардағы практикалық маңыздылығын бағалауға, олардың әрқайсысының артықшылықтарын анықтауға, қандай да бір санаттарды түсінуде өзіндік көзқарасты ұсынуға мүмкіндік береді. Бұл оқыту сапасын және қалыптасатын құзыреттілік деңгейін бірнеше есе арттырады [2].
«Эссе» элементі шеңберіндегі жұмыс нәтижесі – фактілерді білуді, өз жауаптарын мысалдармен нақтылай алуды, өз ой-пікірлерін дәйекті, логикалық және негіздеп тұжырымдауға үйретеді.
Эссені бағалау үшін оған сәйкес келетін критерийлерді әзірлеу қажет. Эссе үшін объективті бағалау критерийлері:
– тақырыпты және мәселені толық ашу,
– жұмыс құрылымын сақтау,
– теориялық материалды білу және түсіну,
– ақпаратты талдау және бағалау,
– ұсыныстардың қисындылығы мен байланысы, сауаттылық, – қорытындылардың негізділігі.
Егер эссе құрылымы сақталмаған болса немесе қорытынды болмаса, онда бұл жұмыс есептелмейді және студентке қосымша пысықтауға жіберіледі. Эссе жазу үшін 20-дан 45 баллға дейін алуға болады (20-27 балл қойылады «3», 28-35 – «4», 36-45 – «5»). Критериге сәйкестігі үшін белгілі бір балл саны қойылады, ол сондай-ақ өлшемнің басымдығына байланысты болады. «Тақырыпты және мәселені толық ашу «, «теориялық материалды білу және түсіну», «ақпаратты талдау және бағалау», «ұсыныстардың қисындылығы мен байланысы», «қорытындылардың негізділігі» критерийлеріне ең жоғары балл қойылады «8», ең төменгі балл – «2». Балдар өлшемге сәйкестік сапасына байланысты қойылады: «өте жақсы» – 8 балл, «жақсы» – 5, «қанағаттанарлық» – 2. «Жұмыс құрылымын сақтау» критерийі үшін ең жоғары балл саны – 5, ең аз балл саны – 1. Балдар өлшемге сәйкестік сапасына байланысты қойылады: «өте жақсы» – 5 балл, «жақсы» – 3, «қанағаттанарлық» – 1.
ҚОРЫТЫҢДЫ
Осылайша, Moodle элементтерінің алуан түрлілігі оқу үдерісін ұйымдастыруда түрлі идеяларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. «Филологиядағы ақпараттық технологиялар»пәнін оқу кезінде студенттердің өздік жұмысына интерактивті қашықтықтан оқыту технологияларын енгізе отырып, «эссе» элементін педагог пен студент ынтымақтастығының ашық түрі ретінде қолдану — студенттерді дайындау процесін саралауға мүмкіндік береді. Әркімнің танымдық және шығармашылық қабілеттері мен мүмкіндіктерін назарға алады, білім алушылардың білімін неғұрлым сапалы және объективті бағалауға мүмкіндік береді. Әрине, оқылатын дәрістерге иллюстрациялар ретінде басқа да мультимедиялық ресурстар көрсетілуі тиіс: BlackboardE-LearningSystemPlatform, WebCT, Moody, Cast (Content-basedActiveSpeakingTechnology), студенттердің / магситранттардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруға ықпал етеді.
Интерактивті тест дербес шағын-зерттеулерге арналған компьютерлік лингвистикалық міндеттер мен тапсырмалармен толықтырылуы тиіс. Интерактивті компьютерлік модельмен оқытушы жұмысының бейнежазбасын көргеннен кейін студенттерге / магистранттарға қашықтан қол жеткізу режимінде модельдеуші бағдарламамен немесе конструкторбағдарламамен online жұмыс істеуге мүмкіндік берілуі тиіс.
Проблеманы зерттеудің болашағы
Болашақта үлкен аудитория тыңдаушыларын (тек ЕҰУ студенттері / магистранттары ғана емес, сонымен қатар Астана мен Қазақстанның гуманитарлық бейіндегі басқа да жоғары оқу орындарының студенттері / магистранттары) ескере отырып, көрсетілген интерактивті ресурстарды барынша көп мөлшерде құру міндеті туындайды. Мұндай жұмыстарды автоматтандыруға арналған конструктор-бағдарламаларды пайдалану баламасыз емес. Жоғарыда аталған материалдарды оқыту кезінде тыңдаушыларға пікірталас сұрақтары ұсынылуы мүмкін. Оларды талқылау үшін арнайы чат ашу керек. Осы чатта тыңдаушылар зерделенетін мәселелер бойынша пікір және ақпарат алмасады. Пікірталас дәріскер, куратор арқылы модельденуі керек.
Сонымен қатар, қашықтан оқыту жүйесінде студенттер / магистранттардың білім беру нәтижелерін бағалаудың жаңа тәсілдерін іздеу әлі де өзекті болып отыр. Ол әр түрлі әдістер мен құралдар жиынтығының көмегімен іске асырылатын кешенді процесс ретінде қарастырылады. Бағалаудың мақсаты студенттердің жалпы мәдени және кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру деңгейін анықтау болып табылады. Құзыреттілікке бағытталған бағалау құралдарына белгілі бір талаптар қойылады: объективтілік, сенімділік, әділдік, тиімділік. ЕҰУ-де заманауи он-лайн білім берудің тренді ретінде MOOCs-технологиясын енгізудің толық платформасын құру — тиісті өнімді бүкіл Қазақстан бойынша бірегей және сұранысқа ие етіп жасауға көмектесетінін атап өткен жөн.
Мұндай жоба MOOCs – технологиялардың ең жақсы үлгілерінің барлық канондары бойынша жүзеге асырылады және уақыт өте келе жеке өзін-өзі қаржыландыратын және өзінөзі дамытатын жобаға айналады деп үміттенемін. Бұл жағдайда Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ стратегияны іске асыру жоспарында көптеген өзге де өзекті міндеттерді шеше отырып, өзінің брендіне өз бетінше жұмыс істейтін халықаралық университеттік қауымдастықта танымал қайталанбас визит карточкасын алады. «Рухани жаңғыру».
Мен тағы, мультимедиялық технологияларды қолдану оқытудың қазіргі заманғы компьютерлік технологияларын дамытудың перспективалық бағытын ашатынын йтқым келеді. Бұл құралдарды оқу-әдістемелік материалдар кешендерін әзірлеу кезінде қалай пайдалануға болады? Қарапайым мәтінмен салыстырғанда түрлі мультимедиалық әсерлерді қай жерде және қандай қатынаста қосуға болады? Құжатқа мультимедиалық кірістірудің қолданылу шегі қайда?
Бұл мәселені түбегейлі зерттеу қажет, өйткені үйлесімнің бұзылуы, жарқын ендірмелер мен әсерлерді қолданудың мақсаттылық шаралары жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуіне, оқушылардың шаршағандығының артуына, жұмыс тиімділігінің төмендеуіне әкелуі мүмкін. Бұл оқу-әдістемелік материалды тек тиімді емес, тиімді етуге мүмкіндік береді.
ПАЙДАЛАНҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ
1. Назарбаев Н.А. Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания («Болашаққа бағдар: Рухани Жаңғыру») // Казахстанская правда. – 12 апреля 2017 года.
2. Нуртазина М.Б., Сарбаева М.Б. Экспланаторный потенциал сети Интернет в реализации оппозиции «говорящий-слушающий» // Наука и жизнь Казахстана. — №6 (66). – 2018. – С. 294-300.
3. Новые педагогические и информационные технологии в системе образования: Учеб. пособие для студ. пед. вузов и системы повыш. квалиф. пед. кадров / Е.С. Полат, М.Ю. Бухаркина и др.; Под ред. Е.С. Полат. – 2-е изд., стер. – М.: Издательский центр «Академия», 2005. – 272 с.
4. Шевко Н.Р. Проблемы определения информационной компетентности на современном этапе / Н.Р. Шевко // Ученые записки КГАВМ им. Н.Э. Баумана: материалы всероссийской научно-практической конференции. Том 212. – Казань, 2012. С. 503-507.
5. Бебнев А.Е. Массовые онлайн курсы как новая инновационная тенденция образовательной сферы [URL: http://www.science-education.ru/pdf/2013/6/750.pdf (дата обращения 7.10.2019).
К.С. Кулманов , М.Б. Нуртазина2, А. Курмашкызы3
Стратегические изменения и инновации в образовательной системе сквозь призму программных документов «Цифровой Казахстан» и «Рухани Жангыру»
учебного материала с его видео-иллюстрациями, форматов реализации MOOCs-технологий с электронными конструкторами. Описаны преимущества использования этой технологии как одна из возможностей индивидуального и дифференцированного обучения. Представлены и трудности использования MOOCs-технологий для преподавания филологических дисциплин. Приведены результаты прикладного исследования многоуровневого курса лингвистических дисциплин. Выявлено преобладание использования мультимедийных ресурсов в образовании и обучении студентов / магистрантов / докторантов. Материалом для исследования послужили открытые данные созданных на базе ЕНУ имени Л.Н. Гумилева платформы внедрения обозначенных технологий.
K. Kulmanov1, M. Nurtazina2, A. Kurmashkyzy3
Strategic Changes and Innovations in the Education System through the View of Program Documents “Digital Kazakhstan” and “Rukhani Jangyru”
1,2,3 L.N. Gumilyov Eurasian National University, Nur-Sultan, Kazakhstan, The purpose of this article is to show the potential use of electronic educational resources in the educational process, i.e. the possibility of combining educational material with its video illustrations, formats for implementing MOOCs-technologies with electronic designers. The advantages of using that technology as one of the possibilities of individual and differentiated training are described. The difficulties of using MOOCs technologies for teaching philological disciplines are also presented. The results of applied research of a multilevel course of linguistic disciplines are presented. The predominance of the use of multimedia resources in the education and training of students / undergraduates / doctoral students is revealed. The material for the study was open data created on the basis of the L.N. Gumilyov Eurasian National University’s platform for implementation the designated technologies.