ЧИТАТЕЛЬСКАЯ ГРАМОТНОСТЬ – ФАКТОР ФОРМИРОВАНИЯ НАВЫКОВ
САМОСОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ И САМОВОСПИТАНИЯ
В данной статье рассмотрена новая область для современной школы, решающая задачи реализации требований государственного образовательного стандарта РК развития читательской грамотности учащихся.
Статья имеет практическую значимость, содержит задания, которые окажут помощь учителям русского языка и литературы по развитию читательской грамотности школьников.
Ключевые слова: читательская грамотность, сплошные и несплошные тексты, навыки чтения.
Читательская грамотность сегодня рассматривается как один из самых важных параметров готовности к жизни в современном обществе. Особое место среди метапредметных универсальных учебных действий занимает чтение и работа с информацией. Успешное обучение в начальной и основной школе невозможно без сформированности у обучающихся читательской грамотности. Несмотря на то, что вопросам обучения чтению в образовании всегда придавалось большое значение, задача развития читательской грамотности является новой областью для современной школы, решающей задачи реализации требований государственного образовательного стандарта РК.
Уровень овладения читательской грамотностью является одной из важных характеристик современного ученика. Данные, полученные в рамках международных исследований оценки читательской грамотности, показывают насколько актуальна сегодня эта проблема. По результатам международного исследования PISA 2012 года казахстанские школьники из 65 стран участников по читательской грамотности занимают 63 место.
Нет сомнений в том, что читательская культура необходима для успешного изучения учащимися точных и естественных наук, трудового обучения и физкультуры, а также и других предметов. Подтверждение тому – утверждение «Читательская культура – фактор формирования навыков самосовершенствования и самовоспитания».
Если систематически и целенаправленно использовать методические приемы в работе над развитием чтения, то это будет способствовать формированию читательской самостоятельности школьников. Еще совсем недавно ценность книги и чтения была неоспорима. Но сегодня ситуация выглядит иначе. Картина массового чтения, его престиж, читательские пристрастия и привычки существенно изменились. Поэтому на сегодня ставится очень важная задача — формирование читательской компетентности учащихся.
Мера развития человека, в том числе и мера развития читательской грамотности ребенка в школе становится мерой качества работы педагога и всей образовательной системы в целом. Именно поэтому очень важно правильно подготовить учителей. На курсах повышения квалификации учителя знакомятся не только с теоретическим материалом, но и сами, работая в парах и группах, становятся разработчиками программ, заданий, моделируют уроки. Формы методической работы – по способу организации (коллективные, групповые, индивидуальные), а также по степени активности участников (активные, пассивные). Это способствует активизации репродуктивной мыследеятельности, поиску, творческой исследовательской деятельности педагогов и ориентируется на зону ближайшего развития учителей-практиков.
Работая с учителями-словесниками учитываем компетенции в литературной сфере, которыми должен обладать учащийся. Для оценки грамотности школьников в области чтения в рамках PISA используются показатели, разработанные для Международного исследования грамотности взрослых. Эти показатели, помимо понимания текста, предусматривают и его осмысление на базе имеющихся идей и опыта. Грамотность чтения оценивается на основании способностей школьников к восприятию и работе с различными текстовыми формами (например, тексты бланков, списки, тексты, заключенные в диаграммы и таблицы) и различными формами изложения текстов (повествование, описание и рассуждение), чаще всего используемыми во взрослой жизни.
Затруднения у школьников вызывает чтение несплошных текстов (графики, диаграммы, схемы (кластеры), таблицы, карты сайта, планы местности и помещений, сооружения, входные билеты, расписание движения транспорта).
Чтобы помочь учителям донести до сознания учеников мысль, что они живут в окружении самых разных носителей информации и постоянно извлекают, перерабатывают и передают ее с помощью текстов, даются групповые задания.
1. Составьте кластер на тему «Человек в мире текстов» и обсудите его в группе.
2. Какое место в государственной программе обучения отведено тексту? Аргументируйте.
3. Какие тексты могут послужить основой для создания учебных материалов?
4. С какими сложностями вы сталкиваетесь, выбирая учебные тексты?
В группах выполняется работа по составлению вопросов и заданий к тексту на основе таксономии учебных целей Блума.
1. Ознакомьтесь с предложенным текстом.
2. Какие задания (согласно разным уровням пирамиды Блума) вы можете предложить?
Задание, выполненное 1 группой учителей.
Тема «Сатирическое изображение героев рассказа А.П. Чехова «Хамелеон».
Задание 1.Опиши свои чувства после прочтения рассказа. 2.Назови фамилии главных героев:
Городовой — _____________________; Полицейский надзиратель — ______________; Золотых дел мастер — ___________________.
3. Какую ягоду конфисковал городовой?
4. За палец какой руки был укушен золотых дел мастер?
5. Сколько раз менял своё мнение о собаке городовой? Задание 2
1. Какие человеческие пороки высмеивает рассказ?
2. Чему он учит?
3. Почему Чехов сравнивает главного героя с хамелеоном?
Задание 3
Чтение по ролям отрывка «Чья это собака?»
Задание 4
Сравнить в чём сходство и различие рассказов «Толстый и тонкий» и «Хамелеон»
СХОДСТВО РАЗЛИЧИЕ
Задание 5
1. Нарисовать иллюстрацию к понравившемуся эпизоду.
2. Написать эссе на тему: «Какими свойствами души надо обладать, чтобы не стать хамелеоном?»
Задание 6
Приведи аргументы «за» и «против»:
«Быть хамелеоном в жизни – хорошо»
Задание, выполненное 2 группой учителей.
Характеристика аудитории: 8 класс
Где может использоваться текст: на уроках русского языка и литературы; на уроках внеклассного чтения; на классном часе; на уроках развития речи.
Форма работы: парная.
Характеристика текста:
Структура: сплошной, простой текст.
Стиль: художественный. Тип речи: повествование.
Берёза
Берёза росла в лесу с трёмя маленькими дочками – тонкоствольными берёзками. Своими раскидистыми ветвями она защищала их от ветра и дождя. А жарким летом – от палящего солнца. Берёзки быстро подрастали и радовались жизни. Рядом с мамой они не боялись ничего.
Однажды в лесу разыгралась сильная гроза. Гремел гром, на небе сверкали молнии. Маленькие берёзки трепетали от страха. Берёза крепко обняла их ветвями и стала успокаивать. «Не бойтесь, молния не заметит вас за моими ветвями. Я – самое высокое дерево в лесу».
Не успела Берёза – мать договорить, как раздался оглушительный треск, острая молния ударила прямо в неё и опалила сердцевину ствола. Берёза, помня о том, что должна защищать своих дочек, не загорелась. Ливень и ветер пытались повалить её, но она всё-таки стояла. Ни на минуту Берёза не забывала о своих детях, ни на минуту не ослабила свои объятия. Только когда гроза прошла, ствол Берёзы покачнулся. Падая, она прошелестела своим детям: «Не бойтесь, я не ухожу от вас. Молнии не удалось разбить моё сердце. Мой поверженный ствол зарастёт мхом и травой, но материнское сердце не перестанет биться в нём никогда». С этими словами ствол Берёзы-матери рухнул, не задев при падении ни одной из тонкоствольных берёзок-дочек.
С тех пор вокруг старого пня растут три стройные берёзки. А возле них лежит заросший мхом и травой ствол. Если вы набредёте в лесу на это место, сядьте отдохнуть на ствол Берёзы – он удивительно мягкий! А затем закройте глаза и прислушайтесь. Вы наверняка услышите, как бьётся в нём материнское сердце…
(По М. Скребцовой)
Задания к тексту:
1. О чём этот текст?
2. Выбери правильный ответ.
А) В тексте рассказывается о грозе.
Б) В тексте рассказывается о берёзах.
С) В тексте рассказывается о любви матери к детям.
3. Предложи свои 2-3 варианта заглавия.
4. Выбери заголовок, в котором отражается тема текста. Отметь его значком. А) Старый пень.
Б) Материнское сердце.
С) Берёза.
5. Вставь вместо пропусков подходящие по смыслу слова.
Берёза росла в лесу с … маленькими дочками — … берёзками. Своими … ветвями она защищала их от ветра и дождя. А летом – от … солнца. Берёзки… подрастали и радовались жизни.
6. Соедини стрелками слово и его лексическое значение.
Трепетать – обжечь со всех сторон
Опалить – испытывать страх, ужас
Поверженный – внутренняя часть ствола
Сердцевина – упавший, опрокинутый, поваленный
7. Выбери из данных прилагательных то, которое встречается в тексте.
Гроза (мощная, сильная, крепкая)
Треск (громкий, оглушительный, тихий)
Ветви (тонкие, раскидистые, прочные)
Земля (влажная, умытая, плодородная)
Солнце (горячее, палящее, лучистое)
8. Посмотри на кластер и расскажи, что случилось с берёзой.
Гроза Ливень Молния
\ / \
разыгралась пытался повалить ударила
9. Подбери пословицу, которая раскрывает тему текста.
Мать кормит детей, как земля – людей.
Материнский гнев что весенний снег: много выпадает, да скоро растает.
Материнская забота в огне не горит и в воде не тонет.
10. Прочитай последний абзац текста и напиши, о чём ты задумался после прочтения этого текста.
11. Разноуровневое домашнее задание:
Уровень А. Перескажите текст близко к содержанию.
Уровень В. Написать изложение по данному тексту.
Уровень С. Написать эссе на одну из тем по заданию 9.
Интересной формой привития любви к чтению можно назвать «дерево познания»: в классе вывешивается плакат, на котором нарисовано сказочное дерево. А листочки этого дерева – лепестки цветка, на которых написано название книг, которые дети прочитали дома. Утром, придя в класс, дети прикрепляют на дерево свои листочки – лепестки, таким образом, показывают, что они прочитали и помогают сказочному дереву распуститься.
Хорошей основой для накопления опыта творческого восприятия художественного произведения является прием устного словесного рисования, в ходе которого дети воображают прочитанное, усматривают за словами образы и картины действия, детали изображаемого в тексте, цвет, формы.
На всех этапах хороши «читательские пятиминутки».
Важно не дать ребенку потерять интерес к книге в средней и старшей школе. И знаменитые слова Дидро: «Люди перестают думать, когда перестают читать» должны стать определяющими на данном этапе. Здесь главное – развивать и поддерживать интерес к чтению, рационально подбирать задания по формированию практических навыков: чтение, понимание, запоминание текстов разных видов; работа с различного рода первичными документами; подготовка оригинальных текстов докладов, сочинений и т.д.
Таким образом, для развития читательской грамотности необходимо систематически организовывать работу учащихся с текстом не только на уроках чтения и литературы, добывать и вычленять информацию на каждом уроке, аргументировать свой ответ.
Если мы систематически и целенаправленно будем использовать методические приемы в работе над развитием чтения, то сформируем читательскую самостоятельность школьников, а ценность книги и чтения снова станет неоспоримой.
Список литературы:
1 Анисимова Л.М. Формирование читательской компетентности. 2013г.
2 Коротаева Е.В., руководитель лаборатории // Формирование читательской компетентности в начальной и основной школе (чтение в системе универсальных учебных действий), 2013г.
3 Костиневич С.А. //Интерактивные методы работы на уроках литературного чтения в начальной школе//, Мозырь, 2006г.
4 Логвина Ирина, Рождественская Людмила //Формирование навыков функционального чтения// 2012г.
В. А Хасеинова, А.Н.Иманова, Р.Т.Самуратова
ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫ – ӨЗІН-ӨЗІ ЖЕТІЛДІРУ ЖӘНЕ ӨЗІН-ӨЗІ
ТӘРБИЕЛЕУ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ФАКТОРЫ
Бұл мақалада ҚР-ның оқушылардың оқу сауаттылықтарын дамытудың мемлекеттік білім беру стандарты талаптарын жүзеге асырудың міндеттерін шешетін заманауи мектепке арналған жаңа сала қарастырылған.
Мақала тәжірибелік маңызға ие, орыс тілі және әдебиеті мұғалімдеріне оқушылардың оқу сауаттылықтарын дамыту кезінде көмек бола алатын тапсырмалардан тұрады.
V.Khaseinova, A.Imanova, R.Samuratova
READING LITERACY IS A FACTOR OF SELF-IMPROVEMENT AND SELF-
EDUCATION SKILLS FORMATION
This article describes a new area for the modern school, that solves the problem of implementating the requirements of the students reading literacy development state educational standards of the RK.
The article has a practical significance, it contains tasks that will help teachers of Russian
language and literature on students’ reading literacy development.
ОӘЖ 94 (574)
М.Д. Шаймерденова
Т.К. Жүргенев атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы Алматы, Қазақстан mena_MS@mail.ru
ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ ОҚУЛЫҚТАРЫНЫҢ АВТОРЛАРЫ АҚПАРАТ ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ ТАСУШЫЛАРЫ РЕТІНДЕ:
ТІЛ ТҰЛҒАЛАРЫН РЕТРОСПЕКТИВТІ ШОЛУ
Мақалада персонологияның (тұлғатану) ғылыми-тәжірибелік бағыты қарастырылады. Персонология тұрғысы ретінде Қазақстан тарихы оқулықтарының авторлары болып табылатын және өздерінің өмірлерін ғылымға арнаған дарынды қазақстандық ғалымдар шығармашылығы қаралады.
Тірек сөздер: персонология, жаһандану әлемі, техногендік дәуір, оқулық, оқулық авторы, Қазақстан тарихы, оқулық құрылымы
Қазақстан Республикасы Президентінің «Тарих толқынында» кітабы «Бүгінде біз Қазақстанның ежелгі және төл өркениет дамыған аумақта орналасқандығын мақтанышпен және таңданыспен айтқан неофиттерден біліп отырмыз. Біздің ата-бабаларымыздың Египеттен Үндістанға, Еуропадан Қытайға дейін саяси, мәдени ықпалдығының ауқымдылығы қаншалықты болса, соншалықты жан-жақты және осының барлығын жіті зерттеп, әрі ақпараттың құжатталғандығын көрсететін тарихи ізденістер «ғасырлық Далалық артта қалу» туралы шалғай стереотиптерден еш нәрсе қалмағандығының айқындылығын ерекшелейді» [1, 79]. Біздің еліміздің осы тектес бай тарихын авторлар өз оқулықтары мен оқу құралдарында ашып көрсетуден бөлек, Қазақстан тарихы оқу пәні ретінде ғылым арқылы тарихпен тығыз байланыста бола отырып және де оқу пәнінде ғылым негіздері ретінде баяндалатынын жақсы түсінеді. Қазақстан тарихы курсының мазмұны Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігімен бекітілген бағдарламадан тұратын мақсаттармен анықталады.
Соңғы уақытта персонализация сияқты қызықты ғылыми-тәжірибелік бағытқа ерекше назар аударылуда және бүгінде біз еліміздің тарихын жаңғыртуға өзінің аз да болса үлесін қосқан барлық тарихшылар, филологтар еңбектеріне жүгінеміз, әр түрлі кезеңдерде болған тарихи-мәдени процесстерді ұғынумен айналысамыз.
Осының барлығы белгілі бір кезеңде өткен тарихи-мәдени өзгерістерге сәйкес келген тұлғаның тарихын қалпына келтіруге, сондай-ақ өз өмірлерін ғылымға арнаған және көптеген оқулықтар, монографиялар, диссертациялардың авторлары болып табылатын дарынды қазақстандық ғалымдардың еңбектеріне ерекше назар аударуға мүмкіндік береді. Олардың арасында еңбектері ұлттық мәдениеттің ошағы болып саналатын әйгілі ғалым, этнограф, ағартушы Ш. Уалихановтың шығармаларына өзінің барлық ғылыми жұмыстарын арнаған ғалым-филолог, профессор О.Султаньяевті ерекше еске түсіргім келеді. Ш.Уалиханов атындағы КМУ профессоры Оғаз Арыстанғалиұлы Сұлтаньяевтың еңбектерін өткенгі, қазіргі және болашақ тарихи оқиғалар мен кезеңдердің контексінде қарастыруға болады, ал оны еске түсіруге арналған бүгінгі конференция персонология мәселесіне қатысты ерекше маңыздылықты айғақтайды. «Персонология» дегеніміз тұлға туралы ғылым, философиялық, әлеуметтік, тарихи ерекшеліктерді пайымдайтын тұлға туралы танымдылық жүйе.
Осы аспектіде Қазақстан тарихының белгілі оқулықтары мен оқу-әдістемелік құралдарының авторлары Бекмаханов Ермахан Бекмаханұлы, Бекмаханова Найля Ермаханқызы, Қасымбаев Жанұзак Қасымбайұлы, Нұрпеисов Кеңес Нұрпейісұлы, Қозыбаев Манаш Қабашұлы, Байпақов Карл Молдахметұлы және т.б сынды авторларға көңіл бөлгім келеді. Жалпы қазақстандық оқулықтар мен Қазақстан тарихы оқулықтарының мәселелері жайлы бүгінде көптеген аудиторияларда, әр түрлі деңгейлерде сөз етілуде. Жалпылай айтқанда Қазақстан тарихы оқулықтарын жазу саласында да мәселелер аз емес. Олардың кейбіреулері Кеңес одағы кезінде жазылғаннан бері келе жатса, бірі қазақстандық ерекшеліктерге ие. Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы кезінде барлық 15 республиканың білім беру орындарында, соның ішінде Қазақстанның да жоғарғы оқу орны мен мектепке арналған оқулықтар мен оқу құралдары негізінен ресейлік авторлармен, тек аздаған оқулықтар республиканың жергілікті авторларымен жазылды.
Кеңестік республикалар тәуелсіздік алған уақыттан бастап қана әрбір республика өзінің оқулықтарын және оқу-әдістемелік құралдары мен материалдарын шығара бастады. Қазақстан да солай. Қазақстандық авторлардың оқулықтары басылып шығарыла бастады және мазмұны бойынша олар кеңес уақытының оқулықтарына ұқсас болды.
Әрине, бірінші кезекте орта мектептерге арналған Қазақстан тарихы бойынша алғашқы оқулықтың авторы – Қазақ КСР ғылым Академиясының академигі, профессор, тарих ғылымдарының докторы Бекмаханов Ермахан Бекмаханұлын еске алған жөн.
Е.Б. Бекмахановты ХІХ – ХХ ғ.ғ. басындағы Қазақстан тарихындағы әлеуметтікэкономикалық, саяси мәселелерден бастап, бірінші орыс революциясы кезеңінде Қазақстандағы революциялық оқиғаларға дейін, сондай-ақ әдебиет пен құқықтық ғылымға дейін қызықтырды, ең бастысы – ғалымның зерттеулерінің тереңдігінде. Ермахан Бекмаханұлы өзінің оқулықтары мен оқу құралдарын көбінде осы оқиғаларға арнаған болатын. Осындай ұлы ғалымның арқасында Қазақстан тарихы арналған қазақстандық оқулықтарда алғаш рет Кенесары Қасымов туралы және қазақ елінің тәуелсіздік үшін күрестері жайлы шынайы ақпараттар пайда болды. Өзінің еңбектері үшін Е.Б. Бекмаханов КСРО-ң орден-медальдарымен марапаталған болатын [2, 162, 79].
М.Х. Дулати атындағы ТарМУ профессоры, Қазақстан журналистер одағының мүшесі Тельман Достанбаев өзінің «Шындықты зерттеуші» мақаласында: «Ермахан Бекмахановтың алдыға қойған талай мақсаттары болатын. Ол Қазақстан тарихы бойынша жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық шығаруға, Алаш-Орда тарихын зерттеуге, Шоқан Уалиханов пен оның айналасындағылар туралы монография жазғысы келген. Бірақ ол армандарына қол жеткізе алмады. Ермахан Бекмахановты танитындар мен оны еңбектері арқылы танитындар үшін ол тарихқа оңай атақ іздеу үшін емес, шындықты зерттеу үшін келген адам болып мәңгі есте қалады» деп жазған [3].
Тарих әлемінде әйгілі, Қазақстан тарихы оқулықтары мен хрестоматияларының авторы Бекмаханова Найля Ермаханқызы. Найля Ермаханқызы әлеуметтік-экономикалық және саяси тарих, халықаралық қатынастар, тарихи география, демография, картография, құқық тарихы, тарихнама, XVIII-XXI ғасырдағы Орталық Азия мен Қазақстан ғана емес, сол кезеңдегі Ресей халықтарының деректанулары бойынша кең өрісті мәселелерді қамтиды. Ол 150-ден астам мақалалар мен 5 оқулық пен хрестоматиялар жазды [4, 162-163]. Қазіргі таңда Найля Ермаханқызы Ресей мен Қазақстанда ғана емес, шетелдік оқу орындарында да дәріс оқиды. Ол қатысатын түрлі дәрежедегі конференциялар мен форумдардан оны қызықтыратын мәселелер бойынша көптеген елдердің мұрағаттарынан алынған жаңа, әрі қызықты тарихи деректер туралы естуге болады.
Қазақстан тарихы бойынша 9 сыныпқа арналған оқулықтың авторы – белгілі ғалым, тарих ғылымдарының докторы, профессор, халықтық білім беруде еңбегі сіңген қайраткері және үздігі, гуманитарлық ғылымдар академигі Қасымбаев Жанұзақ Қасымбайұлы. Ол Қазақстан тарихы бойнша 500 астам ғылыми еңбектер және 12 астам оқулықтар мен оқуәдістемелік құралдар жазды. Оқулықтарға оның ғылыми зерттеулерінің негізгі бағыттарынан мағлұматтар – Қазақстан қалаларының тарихы, Қазақстанның Ресейге қосылуы, ұлт-азаттық қозғалыстар, ХҮІІІ-ХХ басы ғ.ғ. Қазақстанның Орталық Азиямен халықаралық, саяси, сауда байланысы, көшпелілер мен отырықшы халықтардың арақатынасы, қазақ хандарының қызметі мен өмірі жайлы деректер жазылды [5, 170-171].
11 сыныптарға арналған оқулықтың авторлары ҚР ҰҒА академигі, ҚР Мемлекеттік премиясының лауреаты, Қазақстан ғылымы мен техникасына еңбегі сіңген қайраткері, халыққа білім беру ісінің үздігі, 500 астам ғылыми және ғылыми-танымал жұмыстардың, соның ішінде 20 астам монографияның авторы Нұрпеисов Кеңес Нұрпеисұлы /4/ мен 300 астам еңбектер мен мақалалардың, көптеген монографиялар мен энциклопедиялардың авторы профессор Бүркіт Аяған болып табылады [6, 179-180]. Оқулыққа Кеңес Нұрпеисұлының ғылыми қызығушылығын тудырған Алаш және Алаш-Орда тарихы, ұлтазаттық қозғалыстар, ұлттық-мемлекеттік құрылыстар, ХХ ғасырдағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі, аграрлық тарих және тоталитарлы режимдегі саяси репрессияларға қатысты өзекті мәліметтер енді. Оқулыққа Б. Аяғанның жаңа дәуірдегі Қазақстанның тарихы жайлы ғылыми зерттеулері де енді.
Қазақстан тарихы бойынша 10 сыныптарға арналған оқулықтың авторлары тарих ғылымдарының докторлары, профессорлар Манаш Қабашұлы және Ильяс Манашұлы Қозыбаевтар. Манаш Қабашұлы – атақты тарихшы, Қазақстан ғылым Академиясының академигі, Ұлы Отан соғысы тарихының, тарихи зерттеулердің әдістемелік мәселелері бойынша жетекші маманы, 800 астам ғылыми жұмыстардың, соның ішінде 30 монография, 30 ұжымдық еңбектің авторы [7, 8], ал Ильяс Манашұлы 100 астам жарияланған жұмыстардың авторы [9, 171-172, 87]. Қазақстан тарихынан оқулықтар мен хрестоматия жазуда баға жетпес еңбек сіңірген ғалым Қозыбаевтардың ғылыми зерттеулері өз ғылыми ізденістерде орнын тапты.
5 сыныпқа арналған оқулықтың авторлары керемет археолог Байпақов Карл
Молдахметұлы және оның әріптестері ғалым-медиевистер, қазіргі таңда академик атанған Көмеков Болат Ешмухамбетұлы мен шығыстанушы-ирантанушы Пищулина Клавдия Антоновна болып табылады. Байпақов К.М. – тарих ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА мүше-корреспонденті, Алмания (Германия) Археологиялық Институтының мүшекорреспонденті. Ол 10 астам монография, қазақ жеріне арналған 6 астам альбом мен каталогтар, сондай-ақ 400 астам ғылыми еңбектер жазды [10]. Б.Е. Көмеков Орталық Азияның ортағасырлық тарихы, түрік елдерінің тарихы, шығыс деректану бойынша маман, ғылыми мектеп пен әлемдегі бірінші Халықаралық қыпшақтану институтының құрырушысы болып табылады. Б.Е. Көмековпен 13 астам монография және көптеген ғылыми мақалаларды жазған [11, 158-159, 31] К.А. Пищулинаның ғылыми зерттеулерінің обьектісі ортағасырлық қазақ тарихын зерттеу, қазақ хандығының тарихы болып табылады. Оның 250 астам ғылыми және ғылыми-танымал жұмыстары, оқулықтары мен оқу құралдары жарық көрді [12, 174-
175].
Қазақстандық авторлардың алғашқы оқулықтары жоғарғы ғылыми және педагогикалық деңгейде шығарылды, бірақ мазмұны бойынша негізінен сол кездегі уақыт талабы бойынша кеңестік уақыттағы оқулықтарға сәйкес келген. Дегенімен уақыттың тоқтаусыз ағымы, жаңа технологиялар мен автоматика, жаңа инновациялық технологиялар дәуірі оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар, мұғалімдер үшін әдістемелік материалдар құрастырудың жаңа тәсілдерін қажет етуде.
Бағдарламалар, оқу-әдістемелік құралдар мен оқулықтарды жазу мен құрастыру саласына деген менің қызығушылығым алғаш менің керемет, мейірімді және зейінді Ұстаздарым, бірнеше оқулық авторлары – Ж.К. Қасымбаев және К.Н. Нұрпеисовтың арқасында пайда болды. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің тапсырысы бойынша Қазақстан тарихынан менің алғашқы үлгілік бағдарламам, алғашқы оқу-әдістемелік кешенім Ж.К. Касымбаевпен бірлесіп жазылды және ҚР БҒМ мүшекорреспоненті Т.С. Садыковтың редакциясымен басылып шығарылған болатын [13, 360]. Келесі басылым – Қазақстан тарихы бойынша оқу-әдістемелік кешені мүше-корреспонент К.Н. Нұрпеисовтың редакциясымен басылып шығарылған болатын [14]. Ол менің Қазақстан тарихы бойынша оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар басып шығарудағы алғашқы қадамдарым болды. Бірақ-та бір бастан істі ары қарай тастай алмайсың. Алынған тәжірибе осы бағыттағы жаңа зерттеулерге қуалайды.
1999 жылы біз профессор Б.Г. Аяғанмен бірлесіп жаңа технологияларды қолданып орта мектептің 9 сыныптарына арналған оқулық шығардық, ол оқулық жаңа замандағы оқулыққа сәйкес болды. Нәтижесінде, Қазақстан тарихы бойынша үш бірлікті кітапты құрастырдық: оқулық, оқушыларға арналған хрестоматия және мұғалімдерге арналған әдістемелік құрал [15]. Және де үш бірлікті оқу-әдістемелік кешенді жазуда орта мектеп мұғалімі Н.Ткаченконы да шақырдық, ол өз кезегінде мектеп мұғалімі ретінде бағаланбайтын көмек көрсетті.
Қазақстан тарихы бойынша өткен замандағы оқулықтар, әдетте тек мәтіндік материалдан құралғаны баршамызға мәлім. Біз оқулықтың жаңа тарихи бейне құрамына сәйкес мазмұнын өзгерткен болатынбыз, алғаш болып оқу материалдарына кесте және сұлба ретінде, картамен жұмыс, тесттер, есте сақтау үшін сұрақтар, өз өзін тексеру үшін сұрақтар сияқты әдістемелік айналымды қосқан болатынбыз. Сондай-ақ жаңа білім көзі ретінде – тарихи тұлғалардың биографиялық ақпаратын, алғаш рет ғылыми айналымға кірген құжаттарды қостық. Біз алғаш болып ‘глоссарий” деп аталатын сөздік қор ұғымын енгіздік. Ал оқушыларға ыңғайлы болу үшін және мұғалімдерге көмек ретінде оқулықтың соңында рефераттар, дереккөздер, ұсынылған оқу құралдарымен қосымша және көркем әдебиеттер тізімін шығардық. ҚР Орталық мемлекеттік мұрағатының директоры Сеитова Алла Борисовнамен ұсынылған тарихи фотосуреттер де алғашқы рет оқулыққа енгізілген болатын. Ой өрісті кеңейту үшін портфолио, мозаикалар, чайнворд пен кроссворд түріндегі қиын деңгейдегі тапсырмалар қосылды. Осының барлығы оқушылардың танымдылық әрекетін арттыру мен оқулықтың дидактикалық қызметін орындау үшін Қазақстан тарихы оқулығына енгізілді.
Оқулық авторларының тарихына жүгіну арқылы және олардың оқулыққа деген көзқарасынан біз заманауи білім беру қандай болуы керек, заманауи мұғалім, заманауи оқулықтар қандай болу қажет деген сұрақтарға жауап іздейміз. Жаһандық әлем және техногенді дәуір мектеп мұғалімі пәнді оқытудың ең жаңа әдістемесін білуі тиіс, ал ең бастысы пәнді ғылыми пән деңгейіне көтеруі қажет екендігін алға тартады [16]. Оқытудың әдістемесінде жеке-бағыттық білім беру болуы тиіс, яғни тұлғаның дамуы, өзін өзі жетілдіру мен өзін дамытуға, сондай-ақ оқушылардың танымдық мүмкіндіктерін дамытуға басты назар аударылуы қажет. Менің ойымша, оқулықты «орташа» деп аталынатын оқушы дәрежесіне, немесе «орташа» мұғалім дәрежесіне дейін жеңілдетудің қажеті жоқ. Жаңа технологиялар әлемінде, оқушылар ұялы телефон арқылы оған қажет әрі қызықты кез келген ақпаратты таба алатын уақытта оқулық және оқулықтағы материалдың көрінісін одан да жоғары деңгейге көтеру керек. Оқушыларға ой өрісін кеңейту үшін қосымша әдебиеттер тізімінен жаңа материалдарды табу тапсырмасын беру керек. Олардың қабілеттерін тарихи оқиғаларды ұғыну арқылы дамыту қажет. Оқыту әдістемесінде ең бастысы Қазақстан Республикасының білім беру Концепциясы [17] мен жаңа оқу бағдарламалары алға қоятын мақсат – тұлғаны дамыту. Сонымен қатар, тарихты жаңа тарихи-мәдени стандарттар бойынша оқыту керек.
Қазақстан тарихы оқулығы өзінің жан-жақтылығымен Қазақстан тарихы пәнін меңгеру мен оны жақсы көріп үйренуге ынталандырады, оқушылардың ойлау қабілеттілігін арттырады, біздің мемелекетіміздің тарихындағы маңызды күндерге қатысты туындыларды оқу кезінде оқушылардың ұлттық санасын қалыптастырады. Оқулықтарда сондай-ақ ақпарат пен ұлттың мәдениетін тасымалдаушылары болып табылатын оқулық авторлары туралы мәліметтер жазылатын персонология бөлімдерінің пайда болуы маңызды.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігің жетекші құжаттары осы мақсатқа толығымен жетелейді: тарих мектептегі оқыту пәні ретінде «барлық гуманитарлық және қоғамтану курстарының негізін құрайды», «ұлттық сананы, адамгершілік-әдеп нормаларды» қалыптастырып, барлық пәндердің «дүниетанымдық негізі болады». Ал бұл құжаттарда тарихты оқытудағы ең маңызды көңіл бөлетін мақсат – толеранттылықты қалыптастыру ретінде «басқа ұлттардың дәстүрі мен мәдениетін сыйлау мен түсіну, тұлғааралық қарым-қатынастағы тіл таптқыштық» болып табылады [18, 42-43].
Әдебиеттер тізімі
1. Nazarbaev N.A. V potoke istorii. Almaty: Atamura, 1999. – 298 s. – S. 71.
2. Shaimerdenova M.D. Istoriya Kazahstana s drevnejshih vremen do serediny XX veka. Uchebnoe posobie. – Almaty, 1999 2000; – S. 162; Kazahstan. Kratkij ehnciklopedicheskij slovar’.
– Almaty. Almatykіtap, 2005. – S. 79.
3. Dostanbaev T. Issledovatel’ istiny. http://mysl.kazgazeta.kz/?p=5948].
4. Shaimerdenova M.D. Tam zhe. – S. 162-163; http://iriran.ru/?q=bekmahanova.
5. Shaimerdenova M.D. Tam zhe. – S. 170-171; ZHanүzaқ Қasymbaev: Bibliografiyasy mәlіmet. – Almaty, izd. dom «Nash Mir», 2002. – 76 bet.
6. Shaimerdenova M.D. Tam zhe. – S. 179-180; Kazahstan. Kratkij ehnciklopedicheskij slovar’. – Almaty, Almatykіtap, 2005. S. 335;
7. Kazahstan. Kratkij ehnciklopedicheskij slovar’. – Almaty, Almatykіtap, 2005. – S. 60.
8. Shaimerdenova M.D. Tam zhe. S. 171-172.; Kazahstan. Kto est’ kto v Kazahstanskoj nauke: Spravochnik. – Almaty, 1999. – S. 87.
9. http://whoiswho.kz/node/2193.
10. Shaimerdenova M.D. Tam zhe. S. 158-159. Kto est’ kto v Kazahstanskoj nauke: Spravochnik. – Almaty, 1999. – S. 31.
11. Shaimerdenova M.D. Tam zhe. S. 174-175.; Kto est’ kto v Kazahstanskoj nauke: Spravochnik. – Almaty, 1999. – S. 95.
12. Kazahstan. Kratkij ehnciklopedicheskij slovar’. – Almaty, Almatykіtap, 2005. – S. 360.
13. Kasymbaev ZH.K., Shaimerdenova M.D. Tipovaya programma po istorii Kazahstana. – Almaty, 1995; Kasymbaev ZH.K., SHajmerdenova M.D. Istoriya Kazahstana. Uchebnometodicheskij kompleks. – Almaty, Rauan, 1997, 2000; SHajmerdenova M.D. Istoriya Kazahstana s drevnejshih vremen do nachala HKH v. Uchebno-metodicheskoe posobie. – Almaty, 1992, 1993.
14. Shaimerdenova M.D. Istoriya Kazahstana s drevnejshih vremen do serediny XX veka. Uchebnoe posobie. – Almaty, 1999, 2000.
15. Ayagan B.G., Shaimerdenova M.D. Istoriya Kazahstana. Uchebnik dlya 9 klassa. – Almaty, Atamura, 2005, 2009, 2013; Ayagan B.G. Novejshaya istoriya Kazahstana. Hrestomatiya. –Almaty, Atamura, 2005, 2013; Ayagan B.G., Shaimerdenova M.D., V.S. Tkachenko. Istoriya Kazahstana. Metodicheskoe rukovodstvo: dlya uchitelej 9 klassa. – Almaty, Atamura, 2005, 2013.
16. Gurevich YA.G. Opyt metodiki istorii // Pedagogicheskij sbornik. – M., 1877. – S. 376.
17. Koncepciya razvitiya obrazovaniya Respubliki Kazahstan do 2015 goda. – Astana, 2004g. http://www.unesco.kz/rcie/data/koncepciya.htm.
18. Instruktivno-metodicheskoe pis’mo «Ob osobennostyah prepodavaniya ovnov nauk v srednih obrazovatel’nyh uchebnyh zavedeniyah Respubliki Kazahstana v 2007-2008 uchebnom godu» // Istoriya v kazahskoj shkole. – 2007. № 4. – S. 42-43.
М.Д. Шаймерденова
Авторы казахстанских учебников по истории Казахстана как носители информации и культуры: языковая личность в ретроспективе. Шаймерденова М.Д.
Автор в статье рассматривает научно-практическое направление — персонология. В свете персонологии раскрывается творчество талантливых казахстанских ученых, посвятивших свою жизнь науке и являющихся авторами учебников по истории Казахстана.
M.Dzh. Shaimerdenova
The authors of Kazakh textbooks on the History of Kazakhstan as carriers of information and culture: a language individual in retrospective. Professor Shaimerdenova M.D.
In the article author deals with the scientific and practical direction — personology. The work of talented Kazakhstan scientists, who devoted their lives to science and became authors of many textbooks on the History of Kazakhstan is illustrated in the light of personology.