Жоғарғы сатыдағыөсімдіктер. Жоғары спораланған өсімдіктер
1. Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің ерекшеліктеріне сипаттама.
2. Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің классификациясы.
Жоғарғы сатыдағы өсімдіктер құрлаққа шығуына байланысты құрлысы күрделенген. Жапырақ, сабақ, тамыр пайда болған. Арнайы өткізгіш системалар трахеид, трахея, түтіктер пайда болған. Өткізгіш элементтер заңды түрде үйлесіп шоқтар түзген. Жер бетінде өсімдіктердің суды шамадан тыс жоғалтпауы жабындық ұлпалар (эпидерма, перидерма, қыртыс) мен устицалық аппарат пайда болған. Вегетативті, жыныссыз, жынысты көбею жолдары тән. Жылбұрындардың даму циклі. Жоғары сатыдағы өсімдіктер
I. Өсімдіктер дүниесінің өркенге дейінгі архегониялылар тармағы- Procombionta archegoniatae
1. Риниофиттер
2. Псилот тәрізділер
3. Мүктәрізділер
II. Өсімдіктер дүниесінің өркенді архегониялылар тармағы Cormobionta archegoniatae
1. Плаун тәрізділер бөлімі
2. Қырықбуын тәрізділер бөлімі
3. Папоротник тәрізділер бөлімі
4. Жалаңаш тұқымдылар бөлімі
III. Өсімдіктер дүниесінің өркенді аналықтар тармағы Cormobionta gynoeciatae
1. Жабық тұқымдылар бөлімі.
«Қырықбуындар бөлімі» Папортник тәрізділер.
Папортник тәрізділер өзінің жас шамасы жағынан риниофиттерден, псилот тәрізділерден және плаун тәрізділерден кейін тұрады. Олар шамамен қырықбуын тәрізділермен бір уақытта пайда болған. Егерде риниофиттер түгелдей жойылып кеткен өсімдіктер болса, псилот тәрізділер, плаун тәрізділер және қырықбуын тәрізділер қазіргі кездегі флорада аздаған ғана түрлерімен белгілі. Ал папортник тәрізділер бұрынғы геологиялық кезеңдерге қарағанда бәсеңдеу болғанымен, өзінің шарықтап өсуін әліде жалғастырып келеді. Қазіргі кезде олардың түрлерінің саны 10 мыңнан астам. Папортник тәрізділер жер бетінің барлық жерлерінде таралған, олар тропикалық ормандарда және батпақтардан бастап, шөлді аймақтарға дейін әртүрлі жерлерде кездеседі. Папортник тәрізділердің алуан түрлігі жағынан, ылғалды тропикалық ормандар ерекше орын алады. Бұл жерлерде папортниктер топырақта ғана емес, сонымен бірге эпифит ретінде басқа ағаштардың діндеріндеде өседі.
Классифткациясы. Бөлім 7 кластан тұрады: аневрофитопсидтер, археоптеридопсидтер, кладоксилопсидтер, зигоптеридопсидтер, офиоглосопсидтер немесе ужовниктер, мартиопситтер, полиподиопсидтер. Осы 7 кластың ішіндегі біздің флорада ең кең таралғаны полиподиопсидтер класы.Плаун тәрізділер өте еретеде пайда болған өсімдіктердің бірі. Олар эволюцияның ұсақжапырақтылар линиясын түзеді. Қазіргі кездегі өкілдері көпжылдық мәңгі жасыл шөптесін өсімдіктер, ал жойылып кеткен түрлерінің ішінде ағаштары да болған.
Құрылысы. Спорофитінің жер беті бұтақтары болады, оны ұсақ кейде тіптен қабыршақ тәрізді жапырақтары қаптап жауып тұрады. Олар нашар дифференцияланған, 1-2 тарамшаланағн жүйкелері болады. Буындары мен буынаралықтары нашар жетілген. Спорофиттің жер асты бөлігі тамырсабақ түрінде берілген, одан көптеген қосалқы тамыршалары кетеді. Жерасты және жербеті остері жоғары ұштары арқылы бұтақталады. Остің жоғарғы ұшында спорингілері жиыоып масақ түзеді, сиректеу олар сабақта спора қарар болсақ, олар жапырақтардың үстіңгі жағында ораналсады. Споралардың мөлшері бірдей немесе әрқилы болып келеді. Басқаша айтқанда тең споралы да және әртүрлі споралаы да түрлері болады.
Классификациясы. Бұл бөлім екі кластан тұрады: плаундар класы және полушниктер класы.Плаундар класы. Бұл класқа тең споралы плаун тәрізділер жатады. Плаундар класына мынадай үш қатар жатады: астероксиондар қатары, плаундар қатары, протолепидодендрондар қатары. Бұлардың біріншісі мен үшіншісі түгелдей жойылып кеткен өсімдіктер. Ал плаундар қатары ертеде жойыолып кеткен фикустер тұқымдасынан және осы кластың қазіргі кезге дейінгі жеткен плаундар тұқымдасынан. Плаундар спорофиттері көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Сабағы мен тамырының камбиі болмайды. Мөлшері бірдей. Плаундардың шаруашылықтағы маңызы шамалы. Оларды мал жемейді. Плаундардан дәрі алынады. Плаундардың спорасы ертеден медицинада қолданылып келген, оның құрамындағы май ешуақытта кепппейді. Оларда жас баланың тақымна себетін ұнтақ( детская присыпка) ретінде пайдаланады. Кейде мұндай спораларды қалыпқа құйылған заттың қабырғаларын жылтырату және олардың сырт формасын әдемі көрсету мақсатында пайдаланады. Шоқпарбас плаун. Қылқанжапырақты ормандаарда кең таралған өсімдік. Спорифиті жерге төселіп өсетін сабақтан тұрады. Оның вертикаль бағытта көтеріліп тұратын бұтақтары мен төмен қарай кететін қосалқы тамыршалары болады. Сабағы мен тамырларының төбелік тармақталған бұтақтары болады. Өткізгіш шоқтары сабақтың ортасында орналасады. Орталық цилиндр сабақтың аз ғана бөлігін алып жатады. Вертикаль бағытта тік көтеріліп тұратын сабақтарының ұшында, біршама ұзын аяқшаның үстінде екіден спора түзетін масақтары болады.
Масақтың формасы цилинидр тәрізді, оның осі болады. Ості айнала спорофиттері, басқаша айтқанда, ұштары үшкір, әрі жоғары қарай қайрылған қабыршақ тәрізді үш бұрышты жапырақтары орналасады.