БАЛАБАҚШАДАҒЫ СПОРТТЫҚ ОЙЫНДАР
Спорттық ойындар элементтері мектеп жасына дейінгі балалардың жан-жақты дамуында маңызды рөл атқарады. Балабақшадағы спорттық ойындар баланың жасын, денсаулық жағдайын, жеке бейімділігі мен қызығушылықтарын ескере отырып таңдалады. Спорттық ойындар мектеп жасына дейінгі балалар үшін қол жетімді болуы тиіс. Сонымен қатар ересектерге арналған спорттық ойындар техникасының кейбір элементтерін де пайдалануға болады. Балалардың үйренген элементтері негізінде жеңілдетілген ережелер бойынша жүргізілетін ойындардың тиімділігі бар.
Спорттық ойындар баладағы бұлшықеттің үлкен топтарын нығайтады, сонымен қатар психофизикалық қасиеттерін дамытады: күш, жылдамдық, ептілік, төзімділік т.б. Спорттық ойындарда баланың ақыл-ой әрекеті, кеңістіктегі бағыты дамып, зеректілігі мен ойлау шапшаңдығы дамиды. Өзінің іс-әрекетін ерте басқаруға қабілеті артады. Бала өз әрекеттерін жолдастарының әрекеттерімен үйлестіруді үйренеді; бойында ұстамдылық, ұстамдылық, жауапкершілік, ерік және шешімділік тәрбиеленеді; оның тәжірибесі байиды, шығармашылығы артады.
Қуаныштың, күшті сезімнің және ойын нәтижелеріне деген қызығушылықтың, дамытушылық рөлін ескеру маңыздылығы артады. Баланың ойынға деген құлшынысы организмнің физиологиялық жағдайын жақсартады. Ерте жастан бастап денсаулық, физикалық даму негіздері қаланады, моторикалар қалыптасады.
Спорттық ойындар күрделі және нақты техникамен ерекшеленеді және мектеп жасына дейінгі балаларда жоқ физикалық мүмкіндіктерді дамытуды қажет етеді. Спорттық ойындардың элементтері бар ойындар қарапайым ашық ойындардың жоғарғы формасы болып табылады. Спорттық ойындардың элементтері бар ойындарда қозғалыс қимылдарының дәлдігін анықтайтын қатаң белгіленген ережелер бар; олар үшін міндетті болып судьяның қатысуы, сайыстың дұрыс таңбалануы, тиісті құрал-жабдықтар мен тізімдемелер т.б.
Спорттық ойындарды ойнау кезінде олар дененің негізгі физиологиялық жүйелерінің (жүйке, жүрек-қан тамырлары, тыныс алу) белсенділіктерін жақсартуға, балалардың физикалық дамуын, физикалық дайындығын жақсартуға, жағымды адамгершілік және ерік қасиеттерін тәрбиелеуге ықпал етеді, топта достық қарым-қатынасты дамытуға қолайлы жағдайлар жасайды, өзара бір-біріне көмек көрсету, демеу, қолдау артады.
Спорттық ойындарды қолдану бойынша балалармен жұмыс жасаудағы негізгі міндеттер — баланың жалпы дамуы, оның денесін жақсарту, қимыл-қозғалыс, моторлық қабілеттері мен психофизикалық қасиеттерін дамыту, эмоционалды орта құру, физикалық жаттығулардың әр түріне деген сүйіспеншілік пен қызығушылықты дамыту.
Спорттық ойындардың элементтері бар ойындарды оқыту әдісі
Балаларды спорт ойындарының элементтерімен ойнауға үйрету біртіндеп қарапайымнан күрделіге ауысуы керек. Оқытуды бірқатар ойындарға тән тәсілдерді оқудан бастау керек. Бастапқы ойын техникасын үйрену көбінесе имитациялық ойындар процесінде жүреді.
Балаларға таңдалған қозғалтқыш әрекетін тез үйретуге көмектесетін жетекші жаттығуларды қолданған жөн. Жетекші жаттығуларға құрылымы бойынша игерілетін іс-әрекет техникасының негізгі элементтеріне ұқсас қимылдар жатады. Мысалы, «Дос ұстау» ойынын алайық:
Ойын тақырыбы: Доп ұстау
Қысқа ереже: Кімнің аты аталады, сол допты ұстап алады.
Жабдық: доп.
Жасы: 3-4 жас.
Ойын барысы: Балалар ойын алаңында еркін қозғалады. Тәрбиеші допты қолына ұстайды. Ол балалардың біреуінің атын атап, допты жоғары лақтырады. Аты аталған бала допты ұстап алып, оны балалардың біреуінің атын айта отырып лақтыруы керек. Допты тым жоғары лақтыруға болмайды. Сонымен қатар бұл ойынды жеңіл балалар добымен ғана ойнауға рұқсат етілген. Ойын баланың қимыл-қозғалысын, шапшаңдығын, қырағылығын, жылдам әрекет етуін дамытуға ықпал етеді. Дене шынықтыру жүйесінде спорттық жаттығулар мен доп ойындары маңызды орын алады. Ерте балалық шақтағы бұл ойындар моториканың дамуына, олардың мүмкіндіктерін есептей отырып, допты қағып алу және лақтыру дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі.
Екінші ойын: Екі ойыншы футбол ойыны
Жабдық: Шарлар.
Жасы: 4-5 жаста.
Ойын барысы: Балалар жұпқа айналады. Әр ойыншы айналасында диаметрі 2-3 м шеңбер жасайды, ойыншылар допты бір-біріне береді, оны оң немесе сол аяғымен соғып, қарсылас шеңберіне кіргізуге тырысады. Допты қарсылас шеңберіне шығарған бала жеңіске жетеді.
Бұл ойын баланың бойындағы физикалық күшін дамытып ғана қоймай, оның жеңіске жетуге деген ынтасын арттырады. Сонымен қатар ақыл-ой белсенділігін, кеңістікті бағдарлауды арттыруға, тапқырлықты, шапшаң ойлауды, өз іс-әрекетін бағалай білуге көмектеседі. Осындай ойындар сәтінде бала жекелеген әрекет дағдыларын игереді: ұстамдылық, өзін-өзі бақылау және шешім шығаруға тәрбиеленеді.
Қорытындылай келгенде барлық балалар қозғалуды, жүгіруді, секіруді, ұнатады. Ал сол қасиеттерді балабақшадағы спорттық ойындар баланың жалпы дамуына, оның физикалық дайындығына көмектесетін ашық құралға негіз бола алады. Спорттық ойындардағы белсенділік балаларға қажетті физикалық жүктемені алуға көмектеседі, сонымен қатар басқа балалармен белсенді және тең дәрежеде қарым-қатынас жасауды үйренеді, жылдам әрекет ету дағдыларын арттырады және т.б.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Бауэр О.П. // Мектеп жасына дейінгі балалардың дене шынықтыру теориясы мен әдістері: оқытушыларға арналған оқулық / О.П.Бауэр; ред. С.О.Филиппова, Г.Н.Пономарева. — SPb.: VVM, 2004. — S. 331-332.
2. Вавилова, Е.Н. Мектеп жасына дейінгі балалардың ептілігін, күшін, төзімділігін дамыту: Балабақша тәрбиешісіне нұсқаулық / Е.Н.Вавилова. — М.: Білім, 1981 .- 96 б.
3. Васильева, М. А. Балабақшадағы тәрбие мен оқыту бағдарламасы / М.А.Васильева, В.В.Гербова, Т.С.Комарова өңдеген. — М.: Мозаика-синтез. 2007 ж. — 240 б.
4. Глазырина, Л. Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесінің әдістері / Л.Д.Глазырина, В.А.Овсянкин. — М.: Владос, 2000 .– 262 б.
5. Дворкина, Н.И. Мектеп жасына дейінгі балалардың дене қасиеттері мен ақыл-ой процестерінің біріктірілген дамуы / Н.И.Дворкина // Қазіргі заманғы олимпиадалық спорт түрлері және барлығына арналған спорт түрлері. — 2003. — Т-1. — S. 230-232.
Орынбасарова Роза Калиевна
«Бүлдіршін» бөбекжай балабақшасы,
тәрбиеші