Денсаулық сақтау мекемелеріне бағытталу әдісінің өзі жалпы
ассигнованияны (міндетті медициналық сақтандыру мен бюжеттік
құралдар жүйесі) және қандай да болсын диагноздың салыстырмалы
жиілігін ескеріп және мәліметтерге қол жеткізе отырып эмпирикалық
жолмен үлкен бөлікті шығындардың есебін білдіреді.
Сондықтан да мыналарды есептеуге мүмкіндік туады:
амбулаторлық жәрдем шығындардың бағыттылық көлемі (Vaж) тең:
Ассигнованиялар көлемі
Vaж = .
Барлық сырқаттанғыштағы есептелгендегі зерттелетін аурулар жиілігі
шұғыл жәрдемнің (Vшж) бағыттылық құны:
Барлық сырқаттанғыштық бойынша шұғыл жәрдемді
көрсетудің шығындар көлемі
Vшж = .
Қандай да болсын патологияда жәрдем көрсету жиілігі
ауруханаға жатқызудың бағыттылық құны (Vаж):
Емдеу мекемелерінің станционарлық емдеуге ассигнованиялар көлемі
Vаж= .
Ауруханаға жатқызудың барлық жағдайларындағы қандай да болсын
диагноз жиілігі
Бірақ та, әдістердің осы көрсетілген түрлерін қолдану кезіндегі
экономикалық бағасы екіншілік ақпараттық дерек көздері бойынша іске
асырылады. Сондықтан да, мәліметтері бар ретроспективтік талдаудың
табысы жеткіліксіз дәлдікпен, негізделумен және толыққандылықпен
шектелген.
Жанама шығындар пациенттің ауыру салдарынан еңбекке
қабілеттілігін жоғалтуынан болатын өндірістік шығындармен, емдеу
немесе өлімнен немесе жұмыста пациентке келетін оның отбасы мүшелері
немесе достарының болмауымен байланысты. Бұл шығындарды ауыру
нәтижесінде пациенттің өзімен толығынан алғанда қоғам көтереді, олар
денсаулық сақтау шығындарына кірмейді.
Оларға бәрінен де жиі түрде тиесілі:
пациенттің жұмыс орнында болмауынан туындайтын шығындар;
жұмыс орнында пациентің туыстары болмауынан туындайтын
шығындар;
38
өндірістегі шығындар (кәсіпорындардағы өнімділіктің төмендеуі
немесе науқас жұмысшыны уақытша орналастыруға деген шығындар;
еңбекке жарамды жастағы мүгедектік немесе ерте келетін өлімнен
болатын шығындар.
«Тікелей емес шығындардың» толық түсінігі өзіне қоғамның
шығындарын да (өндіріс шығындары), әлеуметтік шығындарды да
(мүгедектік, ауруханалық қағаз бойынша төлемдер мен зейнетақы төлеу,
ауыру бойынша салықтарды төлемеу) қосады. Салықтарды төлемеуден
басқа, әлеуметтік шығындар бюджетке енгізілген төлемдер ретінде
қарастырылады. Олардың саны мен болмауы қоғамға ықпал етпейді,
өйткені төлемдер сәйкестендірілген шығындық баптарға қосылып
қойылған. Еңбек өнімділігінің шығынын қарастыру үшін екі тәсіл
қолданылады:
1. «Адам капиталы» әдісі, ол өндірістің потенциалдық есебіне
негізделеді. Сондықтан да, орта есептік еңбек ақы қолданылады (орта
есептік еңбек ақы шекті табысқа эквивалентті екендігі ескеріледі).
Өндірістің шығыны үшін толық еңбекке қабілетсіздік жағдайында
зейнеткерлікке шығуға дейінгі толық еңбекке жарамсыздықтың
басталуы жасынан болатын шығындардың жалпы көлемі
қабылданады. Жұмысшының ұзақ мерзімді болмауы немесе толық
еңбекке жарамсыздықтың басталуы жағдайында шығындар басқа
жұмысшыны жалдаумен компенсацияланған болуы мүмкін, ал ұзақ
мерзімді босатылымдар кезінде жұмыс басқа қызметкермен
орындалуы мүмкін немесе науқастың жұмысқа шығуынан кейін
орындалуы мүмкін.
2. «Фрикциялық құн» әдісі. Бұл әдісті қолдану кезінде ауырудың
нәтижесі ретіндегі еңбек өнімділігінің жоғалуы ұйымға шекті
өнімділікті жаңарту үшін қажетті уақытша кезеңге байланысты,
мұндай уақыттық кезеңді фрикциялық деп атайды. Бұл әдісті
пайдалану үшін фрикциялық кезеңдердің жиілігі, сол
жалғасындылықты, өнімділікпен болатын ауыру бойынша (өндірістегі
жұмыс уақытының тиімділігі) болатын жұмыстың
босатылымдарының байланысы, еңбек өнімділігін жоғалту
(қалыптастыру) мен «экономикаға» орташа мерзімді ықпалды білу
қажет. Әдістің кемшілігі: фрикциялық кезеңдер мен онымен
байланысты шығындарды анықтаудың күрделігі. Бұл екі тәсілдің
қолданылуына арналған негізгі қиыншылық мүгедектердің,
жұмыссыздардың және зейнеткерлердің өндірісінің шығындарын
анықтаудың күрделілігі болып табылады. Ауырудың салдарынан
болатын ерте өлімді бағалаудың экономикалық құны леталдық (өлімжетімдік) жағдайлар бойынша есептік статистикалық мәліметтер
негізінде үлгілеу көмегімен жүргізіледі.
Жанама шығындар науқасқа қатыстылығы бойынша да (еңбекақының
азаюы және өмір деңгейінің төмендеуі жүреді), мемлекетке қатыстылығы
39
бойынша да (жоғары ұлттық үлестік табыстың төмендеуі, яғни әлеуметтік
және медициналық сақтандыру бойынша төлемдердің сәйкес түрде азаюы)
релевантты. Жанама шығындардың үлесі белсенді еңбекке қабілетті
адамдардан тұратын (өкпе демікпе, жабығу, шизофрения, эпилепсия),
халықтың салыстырмалы жас өскелең тобында пайда болатын ауырулар
кезіндегі жалпы шығындардың аздаған бөлігін құрайтын болады. Қарт
жастағы адамдар үшін басым түрде тән болатын аурулар жағдайларында
жанама шығындардың үлесі айтарлықтай аз болуы мүмкін.
Шығындарды есептеудің кезеңдері:
1. Пайдаланылған қорларды сәйкестендіру мен суреттеу
(медициналық, әкімшіліктік және қосымша персоналдармен және т.б.
жұмсалынатын уақыттың, дәрілік заттардың, диагностика мен емдеу
әдістерінің тізімі).
2. Физикалық бірліктегі келтірілген қорлардың санды түрде
бағалануы (керует-күннің, хирургиялық оталардың, манипуляцияның,
науқасқа дәрігердің келуінің саны және т.б.)
3. Қолданылған қорлардың қайсы бірінің ақшалай көріністегі бағасы
(бір керует-күннің, дәрігердің бір ғана келуінің және т.б. құны).
4. Жақсыздық пен уақытқа түзетулер енгізу (дисконттау).
5. Шығындардың соммасын есептеу.
Емдеу курсының құнын есептеу кезінде назарға ұзақ уақыт бойы
тікелей емдеудің (мысалы, дәрілік препаратты қабылдаудың ұзақтығы)
болуынан туындайтын нақты уақыт аралығындағы барлық шығындар
алынады. Осылайша, онкологиялық аурулар кезіндегі
полихимиятерапияның курсын жүргізу кезіндегі терапияның әсері
препараттарды енгізуді тоқтатқаннан кейінгі бірнеше жыл бойына
бағаланады. Қандай да болсын дәрілік заттарды қолданудың бір бөлігі
дәрілік заттарға деген тікелей шығындарды ұлғайтуы мүмкін, бірақта
нақты уақыттың өтуі бойынша – басқа баптар бойынша («қымбат
тұратын») асқынулар (мысалы, сепсистің) жиілігі мен ауырлығының
азаюы, керует-күннің стационардағы пациентті асырауға деген
шығындардың төмендеуімен азаюы) үнемдеу беру. Сондықтан да,
фармакоэкономикалық зерттеулерді жүргізу кезіндегі шығындарды
бағалауға деген мұндай амал қажетті болады, өйткені ол дәрілік
препараттарға деген шығындардың өсуін компенсациялап қоймай,
сонымен бірге қаржыны үнемдеуге де алады