Қоғамдық ұдайы өндiрiс. Макроэкономикалық көрсеткiштер, саясат.
Адам мен қоғам өмiрiнiң негiзiнде шаруашылық қызмет пен өндiрiс жатыр.
Өндiрiс – бұл адамдардың табиғи заттарға әсер ете отырып, материалдық және рухани игiлiктердi өндiру процесi. Игiлiктер деп адамның қажеттiлiктерiн қанағаттандыратын заттарды айтамыз. Өндiрiс процесi, негiзiнен, үш элементтiң, яғни адам еңбегiнiң, еңбек затының және еңбек құралдарының өзара әрекеттерi арқасында жүзеге асырылады. Оларды еңбек процеснiң қарапайым моменттерi деп атайды.
Игiлiктердiң өндiрiсi, бiрiншiден, адам мен табиғаттың қарым-қатынасын, екiншiден, өз шаруашылық қызметтерi барысындағы адамдардың өзара қарым-қатынастарын бейнелейдi. Өзара қарым-қатынастардың бiрiншi типiн өндiргiш күштер деп, ал екiншi типiн – экономикалық қарым-қатынастар деп атаймыз.
Өндiргiш күштер – бұл қоғамдық өндiрiстiң жеке (жұмысшы күшi) және заттық (өндiрiс құрал-жабдықтары) факторларының өзара әрекетi адам мен табиғат қатынасының шешушi, белсендi элементтерi. Ал, өндiрiс құрал-жабдықтары деп қандай да бiр тауарды өндiруге қажеттi еңбек заттары мен құралдарының жиынтығын айтамыз.
Экономикалық қатынастар – бұл адамдар арасында қызметтер мен материалды, рухани игiлiктердi өндiру, бөлу, айырбастау мен тұтыну процесi барысында пайда болатын қатынастар. Экономикалық қатынастардың сипаты өндiрiс құрал-жабдықтарына меншiк формасымен анықталады, бұны экономикалық базис деп атаймыз.
Қоғамдық ұдайы өндiрiс – бұл өндiрiс процесiнiң қайталануы. қоғамдық ұдайы өндiрiстiң екi түрi болады: жай және ұлғаймалы ұдайы өндiрiстер.
Жай ұдайы өндiрiс – бұл өндiрiс процесiнiң бұрынғы ауқымында қайталанылуы. Ал, ұлғаймалы ұдайы өндiрiс – бұл ұлғаймалы мөлшерде өндiрiстiң жаңартылып отыруы.
Бiр жыл бойы өндiрiлетiн адамдардың шаруашылық қызметiнiң нәтижесi қоғамдық өнiм болып табылады. Өзiнiң қозғалысында қоғамдық өнiм 4 сатыдан өтедi: өндiрiс, бөлу, айырбас және тұтыну. қоғамдық өнiмнiң өтетiн барлық төрт сатысы өзара тығыз байланысады және қоғамдық өндiрiстi құрайды.
Қоғамдық ұдайы өндiрiстiң әрекет етуiнiң маңызды көрсеткiшi болып оның тиiмдiлiгi табылады. Бұл көрсеткiш өндiрiс нәтижелерiнiң оның шығындарына қатынасымен анықталады.
Қоғамдық ұдайы өндiрiстегi тепе-теңдiк барлық тауарлар сатылған кезде, барлық өндiрiс құралдары мен тұтыну заттары құн және табиғи формада қайтарылған жағдайда ғана мұмкiн болады. қоғамдық ұдайы өндiрiстiң үздiксiздiгi экономикалық тұлғалары үй шаруашылығы, фирма, үкiмет болып табылатын экономикалық айналым моделiн көрсетедi.
Қоғамдық ұдайы өндiрiстi зерттеу макроэкономикалық деңгейде және макроэкономикалық көрсеткiштер негiзiнде жүзеге асады.
Макроэкономика (грек сөзiнен аударғанда «үлкен» деген мағына бередi) – бұл ұлттық экономиканың жалпы бағытын және даму заңдылықтарын зерттейтiн жалпы экономикалық iлiмнiң бөлiмi.
Макроэкономика экономиканы жалпылама бiрiңғай қарастырады. Оның тұлғалары: өкiмет, кәсiподақ, орталық банк, өдiрушiлер мен тұтынушылар жалпы тұлға ретiнде мемлекет көлемiнде қарастырылады.
Макроэкономикада зерттелiнiп ашылған заңдылықтар үкiметтiң экономикалық саясатын жасауға негiз болып табылады. Макроэкономикалық талдаудың негiзiн болып физиократ Франсуа Кенэ табылады.
Макроэкономикалық талдау жұргiзу үшiн келесiдей макроэкономикалық көрсеткiштер қолданылады: ұлттық байлық, жалпы ұлттық өнiм, ұлттық табыс, таза ұлттық өнiм, жалпы iшкi өнiм, жеке табыс, қолда бар табыс.
ұлттық байлық — бұл қоғамның бұкiл ғұмырында жинаған тұтыну құралдарының жиынтығы. Бiрiншi рет ұлттық байлықты 1664 жылы Англияда Уильям Петти (қаржы министрi) есептеген. Ал, Ресейде 1864 жылы есептелген. ұлттық байлық мүлiктердi, табиғи байлықтарды және заттық емес байлықтарды қамтиды.