Қабілеттілік — адамның біліммен іскерлікті тез меңгеріп оны іс-әрекетті ұйымдастыруға тиімді қолданылуы.

    Оcы үш жекелік психикалық қасиет жеке адамның психикасиның үш аспектісі болып есептеледі Өйткені бұл қасиеттер жеке адамның ең турақты, құрамды бөліктері болып табылады. Ұзақ уақыт жүгізілген лонгитюд талдау барысында дәләлденген.

    Ең тұрақты-психикалық процесестер динамикасы. Өйткені ол анатомиалық-физиологиялық қасеттерімен, ерекшеліктерімен байланысты. Сондықтан темпепамент реактивтік, экстроверсия-иннтроверсия онша өзгермейтін қасиет жатады.

Мативация мен қабілеттілік, әлеуметтік ортаның ерекшеліктеріне байланысты өзгеріп тұрады.

     Бұл теориялардың барлығы жеке адам деген ұғымды кең мағынада қолданғанда ол темперамент, қабілеттілік және мотивациа деген түсініктердің басын қосады.Бұл үш көрсеткіш жеке адамды сипаттайтын үш аспект болып есептеледі.

 Адамның  іс-әрекетінің  қай  түрін  алып  қарасақ  ол  үш  құрамды  бөліктен  тұрады:

 1. Іс-әрекеті  орындау  жылдамдағы,  динамикасы, қайталанудың  жиілігі  және  қарқындылығы. Бұл  темперамент  көрсетткіштер.

 2 Іс-әрекеті  ұйымдастыруға  қолдануған  құрал-жабдықтар  және  іс-әрекеті  ұйымдастыр  миханизімі.Бұл  қабілеттіліктің  көрсетткіші.

Осы үш  аспект  бір-бірімен   тығыз  байланысты  және  детерминизім  ұстанымы  бойынша  жеке  адамның  негізін  құрайтын  тұрақтылықпен  байланысты. Құбылмалы  көп  көріністі  жеке  адамның  негізі  ретінде 

Осы  үш  әспептіні  эксприменталдық психалогия  жан-жақты  зеріттейді.

Ол  жеке  адамның  құрылысы  деп  аталады.

Жеке тұлғаны зерттеу барысында оның аспектілерін анықтауға ерекше көңіл бөлінеді. Қазіргі кездегі зерттеулерде Олпорт анықтаған негізгі үш аспектілерге ерекше көңіл бөлінеді. Оның ішінде психофизиологиялық негізі өте терең болып келетін темпераментті зерттеу мәселесі жетекші болып саналады.

Темперамент туралы ілімнің негізін құрған ғалыме ежелгі грек дәрігері Гиппократ (б.д.д. V ғ.). болып есептеледі. Оның тұжырымдамасы бойынша адамдардың бір-бірінен айырмашылығы оның ағзасындағы 4 негізгі сұйықтықтардың ара қатынасына — қан, шырыш (флегмы), сары өт және қара өт – байланысты деп есептеген.

Осы сұйықтықтар әр адамның ағзасында әр түрлі пропорцияларда болып, олар адамның темпераментін анықтайды деп есептелген (лат. temperamentum — қоспа, ара қатынас). Әр темперамен өзінің аталуын сол адамның ағзасында басым келеді деп болжамданған сұйықтықтың атынан алынған. Соған байланысты темпераменттің келесі типтері анықталған: сангвинк (латынша sanguis — кровь), холерик (грекше chole — желчь), флегматик (грекше phlegma — шырыш) и меланхолик (грекше melaina chole — қара өт). Гиппократ темпераментті таза физиологиялық қасиет деп бағалап, кейбір мүшелердің темпераменті туралы да ой тастаған. Мысалы, жүрек темпераменті, бауыр темпераменті. Сонымен қатар темпераменттің психикамен байланысын көрсетпестен, оларды бір-бірімен ешқандай байланыстырмаған.

Гиппократтың іліміне сүйене отырып антика кезеңінің ең танымал дәрігері Клавдий Гален (б.д.д. II ғ.) темпераменттің бірінші типологиясын жасады. Оны“De temperamentum” деп аталған трактатында баяндады. Оның пікірі бойынша темперамент типтеріне сипаттама берді.

Платон, Аристотель және басқа ежелгі философтар еңбектерінде темперамент туралы пікірлер үлкен орын алды. Аристотель «Жан туралы» трактатында жан төрт құрамды бөліктен тұрады деп, оның өте күрделі құрылым екенін анықтайды. Аристотель бірінші болып ғылымға психика ұғымын ендіріп, жан туралы ғылымды «психология» деп атауды ұсынды.

  Ежелгі ғалымдардың темпераментті зерттеуге тигізген әсері соншалықты, тіптен XVIII ғ. Ортасына дейін барлық зерттеушілер темпераменттің анатомо-физиологиялық негізі ретінде қан мен қан айналым жүйесін қарастырды.

XVIII ғ. Ортасынан бастап эндокриндық концепциялармен қатар жүйке жүйесінің ерекшеліктерімен темпераменттің байланыстылығы туралы теориялар жарық көре бастады. Эксперменталдық физиологияның негізін құрушы Альбрехт Галлер психологияға әсері үлкен болған қозу процесі және тітіркену туралы ұғымдарды ендірді, және темперамент ерекшеліктері қозу процесі мен оның күшіне байланысты деген болжам айтты.

    XVIII ғ. Аяғында И. Кант төрт темпераменттің психологиялық портретін жасады. Ол жартылай әдеби түрде жасалған мінездемелер қазірге дейін психология ғылымында және әдеби шығармаларда кеңінен пайдалануда. Оның берген мінездемелерін қысқаша келтірсек:

Мысал ретінде Стендаль көркем шығармаларында орын алған темперамент мінездемелерін келтіруге болады. Стендаль өзінің «Италия бейнелеу өнерінің тарихы» деген шығармасында суретші кейіпкерлердің бейнесін дәл суреттеу үшін оның психологиялық білімі жан-жақты болу керек деп көрсеткен.