ҚАЙНЫМА ҚАРҒА МІНІП, ҰРЫН БАРДЫМ
Қайныма қарға мініп, ұрын бардым,
Күйеуден өзім қатар бұрын бардым.
Айғырын шегірткенің ұстап мініп,
Алдында қайын атамның қырындадым.
Жүк артып инелікке ерте көштім,
Шүйкелеп сары майдан арқан естім.
Мұртына шегірткенің ат арқандап,
Дегенде өлдім-талдым әрең шештім.
Міндім де осырақ қоңыз аяңдадым,
Бүлдіртіп аяңымен қоян алдым.
Япырым, сол қоянның семізін-ай,
Көтеріп қоңызыма қоя алмадым.
Міндім де жасыл қоңыз сона қудым,
Басынан мұнар төбе сағым будым.
Дәулеттің Құдай берген арқасында,
Қанменен көйлегімнің кірін жудым.
Үш жаста мергеншілік кесіп қылдым,
Ши оқпен мың құланды атып, қырдым,
Ауынан өрмекшінің кілем тоқып,
Ұялмай, жүз тұсақтан сатып тұрдым.
Балықтың қабыршағын отқа жақтым,
Өтірік өлең айтып, жұртқа жақтым.
Бір сонам асыранды қашып кетіп,
Мекеден он жыл іздеп, азар таптым.
Ақылдан ержеткен соң болдым жарым,
Бір суыр мал дегенде қолда барым.
Қатыным тел қоянды жаздай сауып,
Түйреді сары майды екі қарын.
Беріпті бақа қызын көбелекке,
Жүріпті қара шыбын жеңгелікке.
Бір туын құмырсқаның ұстап сойып,
Той қылып, ат шаптырып төңірекке.
Міндім де осырақ қоңыз сона қудым,
Үш жұма, үш ай жүріп, қона қудым.
Қумасқа белді байлап тұрып едім,
Дегенге жеңгем жерік бола қудым.
Бай болдым, төрт түлікке тумай жатып,
Бабама қалың бердім бәрін сатып.
Білімін мал жиюдың ерте біліп,
Сондықтан кедейлікке қалдым батып.
Байлықтан ыза шектім ақырында,
Бір түйір мал болмады жақынымда.
Малымның бәрін жинап отқа жағып,
Отырмын кедейліктің тақырында.
Қамыстан жылқы ұстауға құрақ қылдым,
Жусаннан үйге тіреу сырық қылдым.
Бір талын сақалымның кесіп алып,
Көшкенде мал айдайтын шыбық қылдым.
Жиынға салтанатқа кидім құрым,
Қытықтап, зорға айтқыздым ханның сырын.
Келгенде қалыңдығым сексен төртке
Қайныма бес жасымда бардым ұрын.
Жүз салған қорғасыннан қара балтам,
Шықпады он матадан сыңар қалтам.
Дәулеттің Құдай берген арқасында,
Көшкенде жүз түлкіге жүгімді артам.
Айдадым жылқы қылып отыз түлкі,
Борсықты ұстап мінсең, аттың мүлкі.
Ішінде топ адамның тулап жығып,
Қылдың-ау, ойбай, қарсақ, жұртқа күлкі!
Арасын жырып қостым, Сыр, Қуаңның,
Мақсұтым елін билеу бес дуанның.
Екі жүз құнан қойым егіз туып,
Осыған нанар болсаң, көп қуандым.
Мен көрдім қара шіркей бала қаздай,
Жүк арттым бес қарсаққа ала жаздай.
Түлкісін қырдың қызыл жайлаймын деп,
Қан түсіп, аяғына өле жаздай.
Тамырға өтірікті қап-қап бердім,
Найзасын нар қамысқа саптап бердім.
Жүйрігін тасбақаның ұстап мініп,
Түлкіге төсте қашқан тап-тап бердім.
Басынан Қап тауының қора қылдым,
Бітер деп бес мың жылқы жора қылдым.
Топан суы тау басына дамыл бермей,
Қылмасқа енді қора тоба қылдым.
Баласы қасқа айғырдың бөлтірікті,
Айтпаймын өлтірсең де өтірікті.
Мың кісі бір тышқанға мінгескенде,
Апырмай, бәрін тулап өлтіріпті.
Мен өзім кішкенеден қарға бақтым,
Қашырмай, сол қарғаны зорға бақтым.
Біреуі жануардың үздік шығып,
Мойнына ақ киізден тұмар тақтым.
Басында керегенің үрген қарын
Көтердім балуандықпен соның бәрін.
Түйеге түстеп барып қойғанымда,
Мертікті көтере алмай қара нарым.
Мизамның сілемейін желі қылдым,
Шымшықтың жұмыртқасын келі қылдым.
Қамыстан сегіз қанат үй істедім,
Жонынан кесірткенің көгін тілдім.
Шымшықтың шылым шектім бақайынан,
Қоянның атым үрікті топайынан
Тазыңның ақыл артық, ойы жетік
Көртышқан етік қылдым шоқайынан.
Басына бәйтеректің тіктім орда,
Көкорай шалғын екен қорда-қорда.
Қос атпен күні-түні бірдей қуып,
Қашаған бір битімді тұттым зорға.
Мен өзім өтіріктен пайда еткенмін,
Биялай, бит терісін қалта еткенмін.
Етіне бір шіркейдің қазан толмай,
Соймасқа қайтып шіркей ант еткенмін.
Мыс егіп, көбік қарға алтын ордым,
Ізіне ап жыланның қақпан құрдым.
Шегірткем мініп жүрген тулап еді,
Жалғыз тал, қыл қамшыммен өлгенше ұрдым.
Түгестім саптыаяқпен Сырдың суын,
Он нарға артып жүрмін қыздың буын.
Еншіге әкем берген мың қоянның
Соғымға қырып алдым барлық туын.
Тілімнің келмейді ебі өтірікке,
Тақсыр-ау! Осыным да өтірік пе?
Қырық байтал қалың малға санап алып,
Қыз бердім отау тігіп кекілікке.
Биені қымыз іштім, мұзға байлап,
Тышқанды жауыр қылдым үш жыл жайлап.
Қырық тоғыз мүшелімде әкем туып,
Жүгірдім қуанғаннан алақайлап.
Отыным жазғы жаққан мұздан болды,
Салымым сексендегі қыздан болды.
Былтырғы жерошаққа жаққан отым,
Тұтанып, зорға биыл қызған болды.
***
Сауысқан алып ұшты бөлтірікті
Айтпаймын қыз берсең де өтірікті.
Шіркіннің тепкісінің қаттысын-ай,
Бір қызды шыбын теуіп өлтіріпті.
Шаянның шаңырақтай омыртқасы
Көнектей көлбақаның жұмыртқасы
Болмаған енді өтірік несі қалды?
Түбінен жау қияқтың ердің қасы.
Жонынан атжалманның айыл алдым
Үш жөргем ішін жарып, майын алдым.
Ізіне аттың басқан қақ тұрыпты,
Қырық құлаш қармақ салып, жайын алдым.
Қошқардың қағанақтан күйегі бар,
Шідердің мұздан жонған тиегі бар.
Тақсыр-ау, осыған да нанбаймысың?
Қырық арба бір қаншырдың сүйегі бар.
Шымшықтың шылым шектім қу басынан
Атжалман арқан естім шудасынан
Қырық қарға, отыз сона құда түсіп,
Инелік киіт киді құдасынан.
Серік болып құрқылтаймен қылдым сауда
Айналды серіктіктің арты дауға.
Борсыққа жарап жүрген міне шауып,
Ұрандап бір бүйірден тидім жауға.
Дарияға тоған бастым ебелектен
Жаратып қасқыр қудым көбелекпен.
Жығылып, жас кенеден мойны үзіліп
Бір кемпір «а» дегенше өле кеткен.
Аспанға алты жерден тіреу қойдым
Бұрышына қатынымды кіреу қойдым.
Жүрегін құрқылтайдың төрт бөліп жеп,
Нансаңыз, өмірімде бір-ақ тойдым.
Сауысқан әбден асты аққуды іліп,
Елімді қызғыш шауып салды бүлік.
Қақалып кеше кешке жеген етке
Қолқамда бес жыл тұрды кәрі жілік.
Күмістен ақ тышқанға таға қылдым
Құйрығын көр тышқанның жаға қылдым.
Терісін сар масаның теспей сорып,
Жиынға он бес қарын саба қылдым.
Жабылып, тоғыз жігіт көтере алмай,
Қылмасқа ондай саба тәуба қылдым.