Ғылманның өнері
Бұрынғы өткен заманда Бағдат шаһарында Ғылман деген бір ақылды адам болған екен. Бағдатта оның әртүрлі дәрігерлік өнерімен атағы шығады. Мұны естіген Бағдат патшасы Ғылманды өзіне шақырып алдырыпты. Патша күн сайын онымен бірге кеңесіп отырады екен. Ғылманның өнерлеріне таң қалып жүреді екен. Бір күні патша үлкен уәзірін шақырып алып:
– Бұл ғылман өте ақылды және өнері де көп адам екен. Осын уәзір етсек қайтеді? – дейді.
Уәзір патшадан бұл сөзді естіген соң: «Ғылман уәзір болса, бізді орнымыздан түсірер» деген ойға келеді де:
– Ей, патшам! Бұл Ғылманнан мен қорқамын, өйткені басқа адамдар істей алмаған нәрселерді бұл істей алады. Сондықтан бір күні сізді де, бізді де өлтіріп, өзі патша болып алар деп қорқамын, – дейді.
Патша кенет ойға қалады да, қапа болып:
– Мұндай ақылды адам патшаларғы қиян болады екен ғой! Енді бұл Ғылман турасында не қыламыз, тез көзін жойып өлтіреміз бе? – дейді.
Уәзір қуанып:
– Ей, патшам! Әуелі одан үш түрлі ғылым сұрап алып, сол ғылымды біліп алайық, сонан соң өлтіреміз, – дейді.
– Олай болса, Ғылман турасында не қылсаң да өзің біл де, істей бер, сеннің қолыңа бердім, – дейді патшан.
Сол күннен бастап, Ғылманды патшаның алдына келгізбейтін болады. Ғылман уәзірден:
– Патша неге мені кіргізбейтін болды? – деп сұрағанда, уәзір оған:
– Патшаның уақыты болмай жүр, – дейді.
Ғылман ақылға салып, ойлайды да патшаның жаратпағандығын біледі.
Уәзір:
– Ей, Ғылман! Патшамыздың сізден сұрайтын бір сауалдары бар, сол сауалдарға жауап беріңіз, – дейді.
– Мен әрқашан да қызметтеріңізге даярмын, – деп, жауап береді Ғылман.
Уәзір:
– Бірінші сауалы: қол астындағы дұшпанды ұстауға, өлтіруге, қандай ғылымды оқу керек. Екінші сауалы: патша қол астындағы халқын қайтсе байыта алады. Осы екі түрлі істің ғылымын бізге жазып беріңіз, – дейді.
Ғылман:
– Мұндай ғылымдарды жазып беруге екі жыл уақыт беріңіздер, – дейді.
– Екі жыл тұрсын, екі ай бермейміз, екі жұмада жазып бітіресіз, – дейді уәзір.
Ғылман екі жұмадан кейін өзін өлтіретінін біледі де:
– Мені бұл істер туралы бар ақылымды сарып қылып, неше жыл жазған кітабым бар, енді мен соны бір жұма қарап, қатесін түзетіп берейін, – дейді.
Уәзір қуанып шығып кетіпті. Бір жұмадан соң, Ғылман уәзірге келіп:
– Кітапты түзетіп болдым, бірақ патшаға өзім тапсырсам екен, – дейді.
Уәзір Ғылманды патшаның алдына алып барған соң. Ғылман кітапты патшаға береді.
Патша уәзірге:
– Ғылманы сыйлаңыз, қазір бір кесе шарап құйып беріңіз! – дейді.
Уәзір у салынған шараптан бір кесе құйып береді. Ғылман шарапта у бар екенін сезеді де, уәзір мен ханға сездірмей, қалтасынан бір кішкене түйіршек тұз секілді нәрсені кесеге салып жіберіп, біраздан кейін шарапты ішіп салады; біраздан соң ол у ішкен адам секілденіп, қиналып тұрады да, кесенің түбіне ұйыған уға саусағын малып уәзірге:
– Ай, уәзір, шырағым! Кітапты бердім, көп пайдалы кітап, әсіресе сендерге керегі мына беттері, не істейтінін мынау арада жаздым, – деп, саусағындағы уды кітаптың беттеріне жағып жібереді де, патшадан рұқсат соұрап, шығып кетеді. Уәзір мен патша Ғылман шыққан соң кітапты алып, жазуды қараса: «Кімде-кім осы кітаптың қағазын он ретке дейін жаласа, ол кісінің қуаты тіпті кемімейді», – депті. Патша мен уәзір бұған қуанып, кітаптың жазуындағы айтқан бетке шейін қағазды жалайды, сөйтіп өз уын өздері ішіп, өледі.
Сол кітапта: «Паташ қол астындағы халық тыныш болсын десе, әркімді ақкөңіл, әдепті қылып ұйретсін!», «Патша қол астындағы халық бай болсындесе, әркімді еңбекке тәрбиелейтін болсын», «Патша қол астындағы зұлымдықты тиямын десе, әуелі өзі зұлымдықтан тиылсын!», – деген екен.