Төртінші дума һəм қазақ
19 нөмір «Қазақта» «Төртінші дума һəм қазақ» деген статъя басылды: «Степное положениенің 136 статьясында қазақ жүрген жерде бөтен патшаның адамы һəм христиан дінінде болмаған адам жер сатып алмасын» деген.
Бұлай болғанда «Степное положение» арқылы да қазақ баласы жер сатып ала алмайтын болды ғой. 19 нөмірдегі басылған 136 статьяның переводы жаңылыс. Бұл 136 статьяның дұрыс переводы мынау: «Қазақ жүрген жерде бөтен патшаның адамы һəм христиан мизаһбинде болмаған, қазақтан басқа адам жер сатып алмасын» деген. Сөйтіп күні бүгінге шейін қазақ баласының өзі жүрген жерде өзінікі қылып жер сатып алатын жолы бар еді, 136 статъяда жазылған. Жаңа шығатын закон осы қазақ баласының жолын правосын жоқ қылмақ.
18 июньде төртінші думада закон больш шықты, Самарқанд облысында қазына су шығарып, арық тартқан, бұрын шөл, енді егін, мақта салатын жақсы жер христиан дініндегі ғана адамға берілсін деп. Күні бүгінге шейін қазақтан артық, қазына жері деп мұжыққа һəм шаруасы мұжық шаруасы сияқты мещанға жер берілуші еді. Жəне переселенге жер алғанда кедей, бишара, сорлы мұжық қайда барып күн көрер деп алушы еді. Енді бұл бишара мұжық табағына орыс патшалығы панасындағы христиан ортақ болды. Өтірік-шынды араластырып бетке перде ұстап жүрген, бишара мұжыққа мұнша кісіні ортақ қылғаны қалай? Думаға кіргізген закон жобасында жерді бермек еді, орыс облысына, мұның ішінде православный діндегіге ғана. Қазына жері бишара мұжыққа берілуші еді бұрынғы закон арқылы. Енді бишара мұжықтан алған жерді православный ғана адамға беремін деген ғаділдікке дұрыс емес, дін белгісімен жер алатын кісі бөлінбесін деп Волков, Виноградов думада сөйлеп қарады. Бұл екі депутат сөзін демеген болып октябрист граф Капнист закон жобасын түзеткен болып православный орыс баласы христиан дініне айырбастады. Осыны дума көбі мақұлдады. Осылайша бишара мұжыққа күндес молайып қалды. Бірақ бұл жер алатын право бүгінгі жер иесі қазақта болмайды. Бұрынғы законда қазақ жерін бишара мұжыққа деген еді. Енді неге православный орыс баласы деп закон жобасына жазылған.
Түркістанда көп қызметтен қалған чиновниктер бар екен. Бұлар қазақ жеріне ғашық екен. Закон жобасы осы бишараларды жұмбақтап «православный баласы» қылып жерге бишара мұжықпен ортақ қылмақ екен. Сөйтіп қазақ жері сияқты май көрінгенде Түркістан төрелері тонды айналдырып киіп бишара мұжық болған екен. Хохол жұртының жақсы мақалы бар, қай діндесің деп хохол жұртынан сұраса, бұл бишара жауап берген: «Май берген діндемін» деп. Закон жер христианға ғана беріледі деп шыққан соң, Түркістаннан басқа жерден де май жейтін хохол табылады ғой. Өткен жылы үшінші дума тарқады. Дума өз үйін түзетуге ақша бермек болып, закон жобасы қаралған еді. Сонда қазан депутаты Мақсұдов сөйледі: «Сіздер думаның үйінің төбесін түзетеміз деп отырсыздар, əуелі думаның өз төбесін түзетіңіздер. Түркістаннан қазақ жерінен думада бір депутат жоқ. Осы облыстарға депутат беріңдер» деп. Биыл Мəскеу депутаты Шешкин осы жоғарыда жазылған закон қаралғанда сөйледі:
«Бұл қалай, Түркістанның, қазақ жерінің сөзіне Забайкал, Харьков депутаты тұрып сөйледі, бұлардың өз депутаты қайда? «Үшінші июнь» ақсақ законын түзеу керек» деді.
Қыр баласы