Шырышты заттар
Қаптағыштар деп құрыылысы коллоид тәрізді кілегейлерді айтады. Олар ісініп кілегей қабықты яки жараланған орынның бетін қорғайтын қабатпен жабады, сөйтіп басқа заттардың жергілікті тітіркендіргіш әсерін нашарлатады да қабынуға қарсы әсер етеді. мұның салдарынан олар дәріні дәмсіздендіреді және тканьдерді жұмсартып, олардың кебіуіне кедергі жасайды; олар су және басқа заттардың ішекке сіңуін төмендетіп, асқорыту процесін бәсеңдетеді.
Қанға енгізілген шырышты заттар судың тканьдерден қанға көшуіне көмектеседі; бұған байланысты олар тканьдерді судан арылту үшін, мысалы, тұншықтырғыш улы заттармен уланғанда немесе өте-мөте қансырағанда қолданылады. Сондай-ақ шырыштар: 1) ішек-қарын қабынғанда, 2) тітіркендіргіш және күйдіргіш заттар тағайындағанда, 3) дәрілердің ішек-қарынға тигізетін жергілікті әсерін ұзарту үшін және олардың ісінуін бәсеңдету үшін, 4) сұйық дәрілік формаларда corrigens ретінде, 5) қабынуғаа қарсы заттар ретінде қолданылады.
Крахмал – Amylum. Көбінесе бидай крахмалды қолданылады. (Amylum Tritci), дегенмен картоп (Amylum Solani), күріш (Amylum Orizae), жүгері (Amylum Maidis) крахмалдарында жақсы нәтижемен қолдануға болады. Крахмалды таза күйінде және шырыш формасында (крахмал кілегейлі) қолданады. Бидай крахмалының шырышын былай даярлайды: крахмалдың 1 бөлегін суық судың 4 бөлегімен, жақсылап араластырып қайнап тұрған судың 45 бөлегін қосады, осылардың барлығын араластырып қайнағанша қыздырады; бұдан желім тәрізді қойыртпақ пайда болады.
Крахмал: 1) асқазан қабынғанда, 2) ішке қолданғанда және күйдіргіш, тітіркендіргіш заттарға араластырып клизма жасағанда, 3) ылғалды жаралар, экзема т.б. себу үшін таза күйінде, 4) ішке иодпен уланғанда уыт қайтару үшін қолданылады.
Жалбызтікен тамыры – Radix Althaeae. Жалбызтікен тамыры аптектік проскурняк яки просвирняк деп те аталады. Құрамында крахмал, қант және аздап май кездеседі. крахмал қолданатын жағдайларда ұнтақ, шырыш, қайнатындылар, тұнбалар, ботқалар, болюстар формасында тағайындалады. Жалбызтікен тамырынан шырыш 1:10 қатнаста 30 минут бойы салқын суда тұндырып даярлайды; дайын шырыш сарғыш түсті болуы керек.
Зығыр дәрі – Semen Lini. Зығыр дәнінің шырышын 1 бөлек дәнді 30 бөлек ыстық суды араластырып жиі-жиі шайқау және соңынан кенеп арқылы сүзіп даярлайды. Сондай-ақ зығыр дәні қайнатынды және тұнба формасында қолданылады. Зығыр дәні басқа шырыштар қолданылатын жағдайларда қолданылады.
Аравия шайыры – Gummi arabicum. Ақ немесе сары кесектер түрінде аравия қарағанының кептірілген шырыны. Суда ісініп, шырышқа айналады. Ішке, венаға жіберу үшін және майлы эмульсиялар даярлау үшін қолданылады. Гуммиарабик импорттік препарат болғандықтан, оның орнына бізде желатин продуктісі – желатоза қолданылады.
Желатина – Gelatina alba. Бұл иіссіз және дәмсіз, түссіз немесе сарғыштау мөлдір майысқақ жапырақшалар тәрізді малдан алынатын желім. Желатина суық суда ісінеді, ыстық суда еріп, спирт пен эфирде ерімейді.