ТЫНЫСАЛУ ЖҮЙЕСІ-SySTEMA RESPIRATORIUM
Тынысалу мүшелері дем алған ауамен бірге өкпе арқылы кан-га оттегін жсткізіп, дем шыгарган кездс көмірқыіиқыл газын шы-гару үшін кызмет етеді. Суда тіршілік өтетін жануарларда тыны-салу мүшелері кызметіи бірінші ішектің арпаулы тстіктері больш табылатын желбезектер Гюлып табылады. Оныц жан-жағында са-цылаулар (желбезектер санылаулары) түзіледі, олардың жиекте-рінде біраз кантамыр капнллярлары бар күлтслср болады. Жел-безек саңылаулары арқылы өтетін су желбезектерді шайып, соның нэтижесіндс оттегі судан алынып, тікелей канга өтіп, ал көмір-кышқыл газы суға бөлініп шығады. Жануарлар суда тіршілік сту-ге көшкеннен кейін су арқылы тыныс алатын мүшелер — желбезек-
тер ауамен тьшыс алатын, ауада тыныс алуга бейімделген мүше — өкпемен ауысады. Бүлай ауысуы біртіндеп жүреді. Мәселен, қосмекенділер личинка кезінде желбезектерімен, ал ересек кезінде өкпемен тыныс алады. Қүрлыкта тіршілік ететін жануар-ларда жорғалаушылардан бастап желбезектер өздерінің маңызын жоғалтып, баска мүшелер түзуге жүмсалады да, ал тьшысалу қыз-метін жслбезектер сияқты бірінші ішектеп өсіп шығатып өкгте ат-кара бастайды. Сүткоректілерде тыпысалу мүшел^рі алдыңғы ішектің вснтральды кабырғасынан дамып бүкіл өмір бойы онымен байлаиысып сақтайды. Адамда да сақталатын тыпысалу және ас-корыту жолдарының жүтқыншакта айкасуы да осымен түсіндірі-лсді. Тынысалу актісін іске асыру үшіц таза ауа ағынынық тыны¬салу бетінде ағуын, яғни ауа айналысын камтамасыз ететін тетік кажст. Осьшен байланысты, өкподен басқа тынысал\ жолдары болады, атап аіітқанда: мүрык қуысы мен жүтқыншак (жоғарғы тынысалу жолдары), содан сон көмей, кеңірдек және бронхылар (төмсмгі тынысалу жолдары) (123-сурет).
Бұл жолдардын ерскиіслігі олардың кабырғаларьшын. катты тканьдер ден (сүйек пен шеміршек) кұралуында, сол ссбспті қа-бырғалары босаңсыыанды да, кысымның оқнан теріске карай күрт езгеруіне карамастап ауа дем альш, дем шығарғанда еркГн козга-ляды.
Ішке жүтылатын ауа мурып (немесе ауыз) куысы және жұт-қыншак аркылы көмсйге өтедІ. Ауыз куысы мен жүткыншактың кұрылысы жоғарыда аскорыту жүйесін снпаттаганда баяндалды, мүрын куысының сүйекті аркауы остеология бөлімінде карастыры-ладМ.
Бүл жерде біз тынысалу жолының бірінші бөлігіне — мұрЕ.ін қуысына тоқталамыз.