Заттың іс-әрекетін қимыл білдіріп Не істеді? Не істеп жатыр? Не істейді? сұрақтарына жауап береді.
Глагол — часть речи, которая обозначает действие и отвечает на вопросы что делать? что сделать?
Етістік түрлері (Виды глаголов):
құрамына қарай:
- Дара (простое – один корень)
Мысалы: сөйле, жаз, әкел.
- Күрделі (сложное – несколько корней)
Мысалы: бара жатыр, сатып алды.
тұлғасына қарай:
- Негізгі (непроизводное – нет суффикса)
Мысалы: кел, бар, айт.
- Туынды (производное – есть суффикс)
Мысалы: амандас, ойнайды.
мағынасына қарай:
- Болымды (утвердительное)
Мысалы: бар, кел, жаз.
- Болымсыз (отрицательное)
Мысалы: оқымайды, айтпайды.
- Салт (непереходное)
Мысалы: тұрады, ойлайды.
- Сабақты (переходное)
Мысалы: оқыды, көремін.
Етістік шақтары (Времена глаголов):
-
- Осы шақ (настоящее время)
-
- — нақ (Түбір +
а, е, й, ып, іп, п
-
- + жатыр/отыр/жүр/тұр) + Ж.Ж.
Мысалы: оқып жатырмын, бара жатыр.
-
- — ауыспалы (Түбір +
а, е, й
-
- ) + Ж.Ж.
Мысалы: отырамын.
-
- Келер шақ (будущее время)
-
- — болжалды (Түбір +
ар, ер, р
-
- ) + Ж.Ж.
Мысалы: барармын.
-
- — мақсатты (Түбір +
мақ/мек, бақ/бек, пақ/пек
-
- +
шы/ші
-
- ) + Ж.Ж.
Мысалы: көрмекшімін.
-
- — ауыспалы (Түбір +
а, е, й
-
- ) + Ж.Ж.
Мысалы: орындаймыз.
-
- Өткен шақ (прошедшее время)
-
- — жедел (Түбір +
ды/ді, ты/ті
-
- ) + Ж.Ж.
Мысалы: жақсы көрдім.
-
- — бұрынғы (Түбір +
ған/ген, қан/кен, ып, іп, п
-
- ) + Ж.Ж.
Мысалы: барған.
-
- — ауыспалы (Түбір +
атын, етін, йтын, йтін
-
- ) + Ж.Ж.
Мысалы: келетін.
Етістік райлары (Наклонения глаголов):
-
-
- Ашық
- Бұйрық (повелительное)
-
| I жақ: | Мен Түбір + айын, ейін | Біз Түбір + айық, ейік |
| II жақ: | Сен Түбір | Сендер Түбір + ыңдар, іңдер |
| Сіз Түбір + ыңыз,іңіз | Сіздер Түбір + ыңыздар, іңіздер | |
| III жақ: | Ол Түбір + сын, сін | Олар Түбір + сын, сін |
Мысалы (Пример разбора):
| I жақ: | Мен барайын | Біз барайық |
| II жақ: | Сен бар | Сендер барыңдар |
| Сіз барыңыз | Сіздер барыңыздар | |
| III жақ: | Ол барсын | Олар барсын |
-
-
- Шартты (условное) Түбір + са/се + Ж.Ж.
-
Мысалы (Пример разбора):
| I жақ: | Мен барсам | Біз барсақ |
| II жақ: | Сен барсаң | Сендер барсаңдар |
| Сіз барсаңыз | Сіздер барсаңыздар | |
| III жақ: | Ол барса | Олар барса |
-
-
- Қалау (желательное) Түбір + ғы/гі, қы/кі + Т.Ж.
-
Мысалы (Пример разбора):
| I жақ: | Менің барғымкеледі | Біздің барғымызкеледі |
| II жақ: | Сенің барғыңкеледі | Сендердің барғыларыңкеледі |
| Сіздің барғыңызкеледі | Сіздердің барғыларыңыз келеді | |
| III жақ: | Оның барғысыкеледі | Олардың барғыларыкеледі |
Тұйық етістік
-
- (Начальная форма глагола): Түбір + -У-(жұрнақ).
Мысалы: бару, жазу, айту.
Источник: https://yznaika.com/hints/20-etistik