Мемлекет басшысының Қазақстан халқына жасаған кешегі Жолдауында педагогтарымыз үшін тосын сыйға татитын жаңалық айтылды. Ұстаздар кәсіби мерекесі қарсаңында алдағы жылы «Педагогтардың мәртебесі» туралы заң қабылданатынынан хабардар болды. Бұл мұғалімдерді ғана емес, білім беру саласының тыныс-тіршілігіне бейжай қарай алмайтындарды бір серпілтіп тастады. Себебі, қоғам болып көтерген мәселенің билік тарапынан еленіп, ескерілуі сирек жағдай. Ал ұстазын қолбала еткен қоғамның ұзаққа бармайтыны жиі айтылса да, оған құлақ асқандар болмап еді. Соның салдарынан «Бір әріп үйреткен адамға қырық жыл сәлем бер» деген халық екенімізді ұмыта бастаған едік. Енді, сол олқылықтың орны толатын сәт туғандай. Келер жылы «Педагогтардың мәртебесі» туралы заң қабылданады. «Ол заң мұғалімдерді және мектепке дейінгі мекемелердің қызметкерлерін ынталандыратын барлық тетіктерді қарастыруы керек. Жүктемені қысқартып, қызметтен тыс тексерістерден арылту керек. Тыңдаңыздар, мұғалімдерге бүгінгі таңда барлық жұмыс жүктеле береді. Сайлауды өткізетін – мұғалімдер, үгіт-насихатты жүргізетін – мұғалімдер, бір шаруаны атқару керек болса – мұғалімдер… Ол үшін ешкім де оларға ақша төлеп жатқан жоқ. Оларды бұл жүктемеден арылту керек. Олар сабаққа дайындалып, тиісті уақытында жұмыс істеуі керек. Тынымсыз тексерістер де бітпейді. Міне, заң осыларды тоқтату үшін керек» деді Нұрсұлтан Назарбаев өз Жолдауында. Әрине, кешегі Жолдауда білім беру саласын дамытуға байланысты көп дүние айтылды. Жүзеге асса құба-құп дейтін бастамалар да баршылық. Ал біз көптен күткен мұғалім мәртебесіне қатысты заң жобасы жөнінде сөз қозғауды жөн көрдік. Енді, сәтін салса Мағжан ақын айтқандай, Алты Алаштың баласы бас қосса, төр – мұғалімдікі болатын күн туады. Ол үшін келер жылы қабылдануы жоспарланған заң жобасының мұғалім құқын толыққанды қорғайтындай болып жасалуына қоғам болып бақылауымыз маңызды. Ол заңда педагогтарымыздың мәртебесін көтеру үшін қандай мәселелер назардан тыс қалмауы керек деген мәселені бүгіннен бастап талқылай беру керек. Осы мақсатта біз көп жылдан бері мұғалімдер мәселесін көтеріп жүргендерді сөзге тарттық. «Біріншіден, білім басқармаларын жергілікті әкімшіліктен Қазақстан Білім және ғылым министрлігінің құзіретіне өткізіп алуы керек. Мектеп мұғалімдерін өз міндетіне жатпайтын жұмыстардан осы қадам ғана құтқара алады. Заң бабына қосымша ретінде «Мұғалімді міндетіне жатпайтын жұмысқа жеккен шенеунік» «Адамды құлдықта ұстаған қылмыскермен» теңестіріліп, қылмыстық жауапқа тартылуы тиіс» деп көрсетілуі керек. Екіншіден, мұғалім қауіпті мамандыққа айналды. Бүгіндері ата-аналардың арасында мұғалімге дөрекілік көрсетуді заңды құқым деп санайтындар да жоқ емес. Сондықтан, мұғалімге қол жұмсаған адамға құқық қорғау органы қызметкеріне қол көтерген адамға тағайындалатындай жаза қолданылуы тиіс. Үшіншіден, бюджеттен мектептерді жөндеуге бөлінген қаражат бұқаралық ақпарат құралдарында жариялануы тиіс. Сонда мұғалімдер мен ата-аналардан мектепті жөндеуге ақша жинау қиынға соғатын болады» деді Шымкент қаласындағы №41 мектеп-лицейдің тарих пәнінің мұғалімі, «Зияткер – Ұстаз» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Өмір Шыныбекұлы. Оның айтуынша, заң жобасы БАҚ беттерінде ашық талқыға түсуі керек. Ал заң жобасын дайындауға қатардағы мұғалімдер де тартылуы тиіс. Егер өзіне ұсыныс болса, «Тарих және қоғамтану пәнінің мұғалімі» ретінде жұмысшы топқа кіруге дайын. Мұғалім мәртебесі туралы заң нормаларын қабылдаудың уақыты жеткенін жиі көтергендердің бірі «Қазбілім» орталығының жетекшісі Аятжан Ахметжан кез келген адам өз ісіне жауап беруі һәм өзгелердің ісіне жауап бермеуі шарт дегенді айтады. «Соңғы жылдардағы әртүрлі жағдайлар ұстаздар құқы мен міндеті айқындалуы керек екенін көрсетіп берді. Бала құқы туралы заңдық норманың әсіре орындалуы мектептегі талап қойғыш, білікті ұстаздардың біразының обалды болуымен аяқталды. Тіпті оқушы мұғалімге, ата-ана мұғалімге қол көтерген жағдай да қалыптасып үлгерді. Бұл – білім сапасына, тіпті білім саласына үлкен соққы болған жағдайлар еді. Кезінде, қазіргі министрмен кездесуде де ұстаз мәртебесі туралы заң шығаруды ұсынған едік. Дәл осындай кезде ұстаз мәртебесі туралы заң қабылдау ең маңызды мәселе. Педагог мәртебесі туралы заңда ең негізгі мәселелер – ұстаздың міндеті, ұстаздың құқы, ұстаздың статусы, мектеп директорлары мен олардың орынбасарларының міндеті, білім бөлімі әдіскерлері мен басшыларының міндеті, әр дәрежелі білім саласындағы мекемелердің жеке құқы мен міндеттері, педагогтың жұмысқа қабылдануы, жүктеменің ең аз, ең көп нормасы, жұмыстан шығарылу ережелері, мұғалімдік санаттың жоғарылатып отыру, қайта даярлаудан өтудің нормалары толық ескерілуі керек деп санаймын» дейді ол. Оның пікірінше, педагогтар мәртебесі туралы заңмен қатар, білім туралы заңға да, бала құқығы, ата-ананың жауапкершілігі туралы нормативтерге де өзгертулер мен толықтырулар енгізілуі керек. Себебі, бүгін XXI ғасыр, ұстаздың қағазға сабақ жоспар жазып немесе компьютерде жоспар жазып, оны шығарып алып қол қойғызып жүруі, үй аралап кезекшілік өтеп, есептік жиналыстардың бос залын толтырып жүруі – ұят. Заңда ұстаздың міндеті толық белгіленсе, оның сыртындағы шаруадан әр ұстаз заң бойынша бас тартуға құқылы болар еді. Осы заң негізінде әркім өз жұмысын атқарса онда тәртіп болады. Тәртіп болған жерде нәтиже де болады. Министр Ерлан Сағадиев мырза «Педагогтар мәртебесі» туралы заңды қабылдап қолдаса, бұл ол кісінің білім саласына жасап кеткен ең үлкен жақсылығы болар еді» дейді орталық жетекшісі. Біздің ойымызша, «Педагогтар мәртебесі» туралы заңда, бірінші кезекте мұғалім мемлекеттік қызметкерлермен теңестірілуі тиіс. Себебі, бүгіндері білім беру саласы әбден орныққан, білім экспорттаушы елге айналған Еуропаның бірқатар дамыған елдерінде мұғалім мемлекеттік қызметкер саналады. Ол елдерде педагогтар арнайы құқықтық мәртебеге ие. Әрине, Еуропаның жекелеген елдерінде педагог мәртебесі оның білім беру секторының қайсысында – қоғамдық немесе жекеменшік секторда жұмыс істеуіне байланысты белгіленеді. Мәселен, қоғамдық білім беру секторында еңбек ететін мұғалім мәртебесі мемлекеттік қызметкермен бірдей болса, жекеменшік мектептерде жұмыс істейтін мұғалімдерде ондай мәртебе жоқ. Австрия, Бельгия, Грекия, Дания, Испания, Италия, Люксембург, Португалия, Финляндия, Франция, АҚШ және Канада елдерінде мұғалімдер қай секторда еңбек ететініне қарамастан, мемлекеттік қызметкер болып саналады. Нидерландыда үкімет пен әкімшілікке қарайтын мектеп мұғалімдері ғана мемлекеттік қызметкер есебінде, ал жекеменшік мектептер мұғалімдермен азаматтық және еңбек заңнамаларына сәйкес келісімшарт жасайды. Бірақ ол елдерде жекеменшік мектептердің мұғалімдерінің мәртебесі мен оларға жасалатын жағдай мемлекеттік сектордағы әріптестерінен кем емес. Жапонияда ағарту саласы қызметкерлері туралы арнайы заң бар. Сол заңда мемлекеттік, префектуралық және муниципалдық білім беру мекемелеріндегі мұғалімдер мәртебесі мемлекеттік қызметкер деп белгіленген. Білім беру саласына жан-жақты дайындалған, білікті маманды тарту үшін олардың жалақысы басқа саладағы мемлекеттік қызметкерлерден жоғары болуы тиіс. Батыстағы дамыған елдердің көпшілігінде білім беру саласының маманына мемлекеттік қызмет туралы заң ережелері қатысты болады. Финляндияда педагог мамандығы аса қадірлі, елдегі ең жоғары жалақыны да осы мұғалімдер алады. Қытайда да мұғалімдердің жалақысы, ұлттық заңнамаларына сәйкес, мемлекеттік қызметкерлерден кем болмауы тиістігі жазылған. Педагогтар мәртебесі туралы заң жобасын жасалғанда, шетелдік тәжірибе ескерілер болса, онда жоғарыда айтып өткеніміздей, мұғалімдер мемлекеттік қызметкерлермен теңестіріліп, жалақылары көтерілсе… Сонда ғана заң жобасының мазмұны атауына сәйкеседі деп ойлаймыз.
Халима БҰҚАРҚЫЗЫ