ЖҮРЕККЕ АЙТЫЛҒАН ӨЛЕҢДЕР
I
Маған жақын қонғандардың
Бәрі саған таныс емес.
Саған жақын болғандардың
Бәрі маған алыс емес.
II
Алыссың сен — таулардың ар жағысың,
Жылытасың мұз бассын, қар жамылсын.
Жақынсың сен — төрінен жарқыраған
Мына теңіз кеудемнің маржанысың,
Шындықсың сен, бір туған өзімменен,
Сен сөйлесең ой да кең, сезім де кең.
Оһ, қандай жақсы болған туылғаным,
Адамдарда жүрек бар кезінде мен.
III
Жатыр сенің құдіретіңнен
Қадам сайын тас балқып,
Қаншама жыл керек сені жырлау үшін дастан қып!
Сайра, менің сандуғашым, дүниеге келерде
Дақ түсірмей көкірегіме орап шыққан бостандық.
Кел, кел, менің жұпар өлкем,
омырауыңды ағыт кең,
Кім едің сен, мені іздеген ақ омырау бақыт па ең?
Сен дірілдеп, тақымымда сайгүліктер ойнақтап,
Ағып келем барша дала барабанын қағып мен.
IV
О, жаным менің — зымыран арман қуанышыңа
малдың ғой
Сен жаққа қарай қиялын қыруар қаптаумен-ақ
алқынды ой.
Кімім боп кеп ең, әлде сен менің таң алды
көрген түсім бе ең.
Жалғыз-ақ рет дір еттің-дағы есімнен кетпей қалдың ғой.
ЖАЛҒЫЗДЫҚ
Болғанмен бойда қандай күш.
Не жетсін бауырың болғанға.
Жападан-жалғыз мен байғұс
Келе жатқандаймын орманда.
Жаралып па ем деп жейдемен.
Тас-талқан болам кейде мен.
Мен жерге түскен жалғыз дөң
Жапырақтардан сөйлеген.
Сыздауы менің арқамнан
Өтпеген сірә жон бар ма.
Суындай таудың тарқалған
Адастым талай жолдарда.
Кешетін сазды етікпен
Басында ердің аз ба күн.
Осынша арманды ертіп мен
Теңізде қирай жаздадым…
Қайтейін, қайран құрбым-ай,
Күн кештім маңдай терменен.
Жыласам қой дер, бұл құдай
Аға да маған бермеген.
Шығам деп шырқап асқарға,
Тайғанда табан тастарға.
Сүйендім арлы достарға,
Армандай қарындастарға.
Сүйендім сенбей жалаға,
Алыстан жеткен хаттарға.
Баламнан кіші балаға,
Әкемнен үлкен қарттарға.
Жарған ем бүршік, жанардың
Жалынып балап арға мен.
Арқасыменен солардың
Аунаттым талай қарға өлең…
Секілді менің тағдырым
Тағдыры корабльдердің.
Сан кепті менің жаңбырым
Көзінде лала гүлдердің.
Көктемдер жетті мені іздеп,
Тұндырып сайға салқын қақ.
Сөйледім Қара теңізден
Қара семсердей жарқылдап.
Қуатыменен қос қолдың
Қала да болдым қамалсыз.
Балға да болдым, төс болдым,
Қайрақ та болдым амалсыз.
Теріс те борап ұштым мен,
Көтеріп бәрін еңсеммен.
Күндерде осынау үстімнен
Үкілі бақтар теңселген.
Десем де жауған оқтарға,
Жауынгер болсаң жалғыз бар,
Кейде амал таппай тоқтарға
Қаламын соқса жанға ызғар.
ҚЫЗҒАЛДАҚ ДӘУРЕН
Қызғалдақ қуып құмардан
Шығатын болдық, құрбым-ау.
Аэропорттардан туы алуан
Айнымай жатқан қыр мынау.
Гүл де өсем мұнда, көр міне,
Қап-қара мақпал түн де әсем.
Толқымай жатқан көлді де
Толқисың көріп мұнда сен.
Тау да әсем жалтыр көк айдын,
Қауырсын қанат бау да әсем,
Зер шашақ шығы тоғайдың
Шашылғалы тұр «әу» десең…
Қай-қайдағы ыстық балдырған
Сағынышыңа от себер.
Шүрегей үйрек алдыңнан
Шүйкілдеп ұшып кетсе егер.
Басайық, бауырым, ілгері,
Сазанды сайлар қайда екен.
Мынау сай сәби күндегі
Мен тұзақ құрған сай ма екен.
Тырналар мынау кеудемнен
Сусылдап ұшқан құс па екен.
Жанымды менің тербеуден
Бір тынбай қалай ұшты екен?
Білмедім қанбас. сыр ма бұл,
Жазылмай қалған жыр ма бір,
Қай жерлерде ұшып жүр екен
Ұстатпай кеткен қырғауыл.
Айтпақшы, соны қайтсең де
Қыз қайда ұстап кел деген?
Ол да ұшып әлде кеткен бе
Қырғауыл кеткен жолменен.
Дариға, менің алдымнан
Тағы бір өтсең кес-кестеп,
Қырғауыл арман! Жанымнан
Қалар едің-ау өшпес боп.
Жастықтың кейде сыры өзге,
Кеттің бе еске сақтамай.
Сен тоқтар разъезге
Мен кеттім бе әлде тоқтамай.
Жолығар болсам қайта мен
Тағы бір мәрте сол шақпен,
Бәрін де саған айтар ем
Жалғыз-ақ тамшы моншақпен…
АТАМЕКЕН
Көл-дария көкірегімнен бір тұнба ашып.
Мен тұрмын ата-баба жұртын басып.
Жаутаңдап қазір менің жанарымда
Тұп-тұтас жиырма жеті жыл түр ғашық.
Түп-түгел төрт құбыламды түстік етіп,
Туған жер, мен сен салған құс түлетіп,
Дүние-ай, қандай жақсы ед табаныңа
Тұрғаны өз топырағыңнан ыстық өтіп.
О, менің мәңгі басар нық тұрағым,
Қалайша махаббатымды ұқтырамын?
Мен сенің ақ төсіңе шаңқай түсте
Көлеңкем түспесін деп тік тұрамын.
Мен сендік азаматтық сертімменен,
Даусыңа дауыс қосам шертілмеген.
Мен сенің серпілмеген күніңе де
Қараймын кереметтей серпінменен.
Бәрін де мендегінің анамша ұғып,
Тұрсың ба болашағыма алаңшы үміт.
Мен сенің жалғыз тамшы тасқыныңмын
Кететін сенен шығып, саған сіңіп.
Қайғы да, мұң да менен көп табылар
Бәрі де жалғыз сен деп ақтарылар.
Баурайы мәңгі көктем заңғарлардың
Басында мәңгі жатқан ақ қары бар.
«ПРАВДА» ТУРАЛЫ ОЙ
Сен есік қақсаң, кетеді бірден таң атып,
Жетесің менің түнекті қуып ауламнан.
Желекті қырға жез — арай шұғыла жалатып
Соғады самал ормандар менен таулардан.
О, менің тұтас алты бет толы Шындығым,—
Күн сайын тауысар бір мектеп!
Сен есік қақсаң, қызғалдақ атып, қыр көктеп,
Кетеді дүние дүрмек боп.
Көзімде менің көлбеңдеп сусып көк сағым,
Көгілдір сағым дүние.
Сен есік қақсаң, мен тіпті қара тасқа да
Қараймын әйбәт сүйіне.
Келеді барлық домбыра
Келмейтін барлық күйіне.
Жанымда менің жатады, қайрап сол шақта
Торғай боп шырылдап оянып кеткен дүние…
Заводтар сыңсып тұрбаларымен көк тірер.
Тербелер меруерт текті көл.
Сымдардың мынау ұшымен цехтар шойынын
Сызылып ағып ток тілер.
Арқаларына вагондар менен машиналарды теңдеп ап,
Қозғалып бара жатады жердің күре тамыры сияқты
Вокзалдар, проспектілер…
Бетіңнен сенің адымдап келе жатады
Лермонтов, Шоқан оралып бала шақтарға.
Отарлар түнде жұлдызын жерге қондырып зымырау
аспанның.
Толады дала шоқтарға. Сені оқып барлық моторлар іштен
от алып Тартады болашақтарға!
Деп мынау жердің үстінде жүрек, қасиет,
құрмет тозбасын
Сен басып өткен аз ба шың!
Сені оқып әрбір темір мен шөген иісі сіңген саусақтар
Жетелейді алға өз басын.
Жетесің маған омырауыңа толтырып алып күн сайын
Жердегі барлық коммунистердің бақыты менен
көз жасын.
Қойыныңнан сенің қаңқылдап ұшып қаз дауыс
көлдер тостаған
Жаңғырып дария құяды таулар тас табан.
Лениндік Ұлы революцияның қажымас ардагерлері
Сөйлейді сенің бетіңнен заңғар басымен.
Соңғы жылдары ақ бурыл тарта бастаған.
Сен барсың таңғы шығында барлық көгалдың,
Аяулым менің, аспандай дарқан кең алдың!
Сен болып бүгін күркірейді асқақ даусымен
Толқыны Ганга, Неманның.
Көзімнің алды мұнартып жүрген кезде мен
Сені оқып қанша дем алдым!
МАҢҒЫСТАУ САЗДАРЫ
СЫРЛАСУ
Шәмші Қалдаяқовқа
Көрсең ғой шіркін, бәрін де көзбен көрсең ғой,
Жатыр-ау менің жазира далам өлшенбей.
Осынша сазбен ынтызар қылған аймаққа
Бір әсем дария керек-ақ екен дәл сендей.
Қуаты керек мендегі асқақ арынның,
Құдіреті керек Әбділдадағы дарынның.
Қара орман керек, қап-қара орман, түп орман
Көзіндей менің жарымның.
Әр ағыс керек теңізді тентек тербеген.
Құс Жолы керек омырауы толған зерменен.
Бәрін де тастап осылай қарай ағар едім-ау, әттең-ай,
Дария болып жаралған болсам Жерге мен.
Сен болып мұнда ақ жаңбыр неге төкпеген,
Қашанғы көкке өтеміз қарап өкпемен.
Кірпігімді ілмей армандаймын-ау, ақ босағама дүние-ай,
Енисей құйған күндерді көрсем деп те мен.
Қойнына сұқсыр жасырған шалғай көл жағасындағы
жекендей.
Бұл өзі бізді ынтызар қылған мекен ғой.
Табанын мынау мұнайға басқан мұнараларға қарашы.
Аспан дегенің қашық та емес екен ғой…
Бумасын шешкен кеудемнен талай теңдердің
Теңізді бойлай тебіренген арманмен көрдім.
Фонтан боп мынау бетімен жердің жүйткіген қара дария
Бұрымы сынды сіздің үйдегі жеңгемнің.
Жандарға біздей шаңырағында дастарқан да кең,
қол да кең,
Мұнаралардан басталар болар жол деген.
Ақын боп туып өз бақытымды жасырар болсам дүниеден
Тілімді кесіп тастауым керек онда мен!
ШЕВЧЕНКО – МҰНАЙ ОРДАСЫ
Жас қала тұр Атырау жағасында
Көкірегі толған арман-ән,
Аппақ гүл дерсің қауызын әлі жармаған,
Сарғалдақ өңді сәбимен құрдас қала бұл
Әлі мектепке бармаған.
Көшелерінде бояулар шіркін мол қандай,
Құдай да болсаң қарай алмайсың толғанбай.
Жан-жағы толқын
Терезесінен теңізге
Секіріп кетсе болғандай.
Ақ ерке осы қалаға
Айырмай көзін көк тігіп,
Тұрады екен көкірегін түгел өрт қылып
Құс Жолы мұнда аңдамай келіп шашылып
қалған сияқты
Мұнаралардың заңғар басына соқтығып…
Бұл күнді, әттең, десеңші етті қанша арман,
Шевченко бастан кешірген түнек тар жалған…
Қарайды менің төбемнен бүгін жақұтты көзбен жас қала
Қабырғалары қаланып түгел маржаннан.
Таң азанменен қыруар оттар зымырап ағып төске өріп
Қойнына мың сан самаласымен жатады қайта кешке еніп,
Қол созым аспан шатырлап кейін шегініп кеткен
сияқты,
Мына қаланың биіктігінен сескеніп.
Төбесін тіреп ақ желкен бұлтқа — ақша қар
Ақ үйлер қырға барады жөңкіп алдынан тілеп ақ сапар.
Жырлайды маған қара көк мақпал дариялардың
даусымен,
Іргетасы әлі қаланбай жатқан көп шаһар.
Омырауымды мұнаралардан соққан самалға тосып кең
Ару залдарда оқыдым жырлар өсіп мен —
Теңіздің даусы «Сарыарқа» болып сарқырап кіріп
жатқанда
Терезелер мен есіктен.
Туған жерінде комбинаттардың жұлдызды басы көк
сермеп
Жатқанда сенің кеудеңде қалай от сөнбек!
Армандар едім егер мен жерге көк таспа мәрмәр
жол болсам.
Осы бір тұстан өтсем деп,
Сонан соң әрмен теңізге шығып кетсем деп…
МҰНАРАЛАР
Кезім менің!
Жатырсың жырақты ашып,
Қызыл гүлді барды қыр ап қашып.
Жиырмасыншы ғасыр жүр Маңғыстауда
Мұнаралар басына шырақ тасып.
Қалайша мен жаным-ау тұра аламын,
Жүрегімнің сыңсытпай шынар әнін.
Табанымның астында қара дария
Тас төбемде тайгасы мұнараның.
Мұнаралар, сыңсыған Мұнаралар,
Бұрқыратып тереңнен бұлақ алар.
Болдың менің ойласам Маңғыстауды
Көз алдымда тізіліп тұра қалар.
Өмір, өмір, ойлайсың, толғанасың,
Жастық шағың аңсайды қарбаласын.
Мұңаяды жиырма бес — қызық дәурен
Көкке осылай шаншылып қалмағасын.
Ержеткенше, адам боп бастыққанша
Ағалардан көрдік біз достық қанша!
Қартайды ғой біз үшін талайлары
Жер бетінде жарар деп жастық қалса.
Омырауын төсеген бүл ағалар,
Кешегі күн жүрекке жылыған әр.
Бүгін де түр қарап сол шырқау көктен,
Мұнаралар, сыңсыған Мұнаралар!
Өмір, өмір, ойлайсың, алқынасың,
Қанат байлап қияға шарқ ұрасың.
Жету деген сөз емес,
Тек әуелі
Қарсы алдыңнан Мұнара жарқырасын.
Жер бетінің жақұты — Мұнаралар,
Маңдайдағы бақыты — Мұнаралар.
Мұнаралар жарығы сөнбесін деп,
Кірпік ілмей шығады ғұламалар.
Білмедім мен кеудемнен ашты ма кен,
Омырауы осынау тасқын әлем.
Күн көтеріп барады Маңғыстауда
Мұнаралар аспанның астыменен…
ТӨСТЕГІ ЖАҢҒЫРЫҚТАР
Жетібай құрылысшыларына
Мен қара төспін, қайғыдан бақыт жасаған.
Шатырлап жатқан найзағайлы аспан босағам.
Мен жарық Жермін, Жаңғырықтарға үн қосқан,
Төбемді көрсе түн қашқан,
Омырауымнан жарқылдап ағып жатады,
Құйрықты жұлдыз тынбастан.
Тартып ап таңнан шуақты,
Жер төсін жылытам жұмысшы табы сияқты!
Түрендер болып көтерген тоңын тыңдардың,
Мен сірә төспін — сызылып аққан сымдармын.
Жаңарған болат жолдарға дейін
Басталып құйттай қармақтан,
Күн балдақ заңғар залдарға дейін
Мұнарасына қар қатқан
Жаралған менің жүрегімдегі салмақтан
Мен қара төспін шойынды саздай илеген,
Құлаштап соқсаң күйге енем.
Жаңғырта алмайды жапанды
Жаңғырығымды сүймеген.
Болғанмен қара, пәк жаным,
Тіршілік үшін уыстап шашам ақ жалын.
Отыма менің ұқсайды барлық ұрандар,
Қанатын малып ұшады соған қырандар.
Мен қара төспін, соқсаң да қанша шаршаман,
Қып-қызыл шоқ боп үскіріктерге қарсы ағам.
Шеге боп енем үйлердің
Қабырғасына қаусаған.
Шаңытып қалам жолыңнан
Самала болып самсаған…
Омырауынан ақ шашақ толқын боратқан,
Көгілдір ГЭС боп құямын барлық тораптан.
Ақ сүңгі Лайнер қанаттарында отым бар
Төбеңнен зулап баратқан,
Мен қара Төспін, жасампаз қылып жаратқан!
Жадырап менен тоңғандар,
Жайнайды қайта солғандар,
Жүзінде менен тапталып өткен кетпеннің
Шулайды қара ормандар,
Мен қара Төспін, Қаһарман Адам армандар