Табиғи флора биокөптүрлілігінің аздыруі — олар жергілікті көріністің популяциялары толық жойылу арқасында және қысқартылу арқасында оның ареал және санның, фитоценотически белсенділіктің және репродуктивтік зейіннің басы болып жатады.
Қатал өзгерістер флораға өзінің шағылысын Қазақ ССР қызыл кітабына енгізілді, 2 бөлік. Өсімдіктер (1988г.). Оған 303 сирек және жойылатын өсімдіктің – Қазақстанның қызыл кітабына көріністері ішіне алынды.
Қазақстанның өсімдігінің қызыл кітабының жаңа редакция басылымға деген осы кезде дайындалады. Қазақстан Республикасы қарарымен 2006 жылдың №31 қазанынан 1034 «Бекітулі үкіметтің сиректің және айбат көріністің бітуі болуы өсімдіктің тізбесі» өсімдіктің 387 көрінісін көрсітіледі.
Қазақстанда көп экосистемаларда күрт өзгерістері болды, түздік және орман дала зонаның терең антропогендік трансформация нәтиже жердің күрт масштаб түрде жыртуы кездері 1954-1960 жж. жырт- богаторазнотравно-ковыльные (Stipa zalesski, Herbae plurimae stepposa) — 8,5 млн. га және разнотравно-ковыльные далаларының(Stipa zalesski, Herbae stepposa) — 13,6 млн. га от айрықша шалдыықты. Тегістіктерде аумақтың жырт- 90% жетеді, ара мелкосопочнике — до 30%. Тегістіктің аумағының(оның ауданы 52 млн. га) құрғақ далалары бас 50-60% жырт-, ал ара мелкосопочнике — бас 10-15%. Осы подзоналарда қалуы түздік телімдер (баурайдың тас және кешенді далалары) бірталай трансформаландырды. Көп мал бауғы нәтиже ретінде осы аймақтың селеудің далаларында биокөптүрліліктің маңызды шығыны кетті.
Таудың даласының өсімдігі маңызды өзгерістерді тууды, себебі жыртылмаған емес
телімдер, мал бағу және шөп шабуына ықпалына душар. Алатау Іле бииік таулы 123 ассоциаци- ясынан 50 % трансформация болып табылады.
Өсімдіктің қазіргі күйі және оның биокөптүрлілігінің аздырау ала-құла шөлдің бөлек-бөлек подзоналарында болып жатады. Солтүстіктің көбіне жусан (comm. Artemisia) шөлдерінде, нешінші жақсы өрістің алқаптарының болып табылады, ошақты (жергілікті) көп мал бығу қыстаудың жағалаунда, кенттердің қаралады және түра-бөлікті мал айдау жолдарында. Орта және оңтүстік шөлдерде (многолетнесолянковых) көп мал бағудан басқа, бұзушылықтар (айрықша бас батыс республиканың) мен техногендіктер әсер және системасіз жол аумен, өзеннің ағынының байқаумен, саксаулды шабуы. Шағылды шөлдің өсімдігі айрықша өлердей бұзылуы. Шағылды еркек-жусан (comm. Agropyron Artemisia fragile +) шөлдер көп мал бағулы жағдайда жиі біржылжықтар (Artemisia scoparia, A.leucodes, Anisantha tectorum, Ceratocarpus utriculosus) игерушіліктің және жемшөптің алғауының мезгілінің қысқартулыуна айналады,
Урбанизация нәтижесінде және тау жағалау жіті ауыл шаруашылық игерушілігінің өсімдіктің жабынының күшті бұзушылығы кетті, іс жүзінде өз қазақстандық эфемер-жусанды шөлдер жойылды.
Қатерлендір — және күй бірегей одақ (Spireanthus schrenkianus) Кара-тау және (Niedzwedzkia semiretchenskia) Шу-Іле тауларында, қорыдан аумақ тыс шек болуы — және көп мал бағу жағдайда.
Шалғынның өсімдігінің айрықша қатты өзгерістері өзеннің маңайында болды, Сырдарья, Шу, Талас. Мында толықтай азғындарылды жоғарышығымды қамыс одақтар (comm.Pragmites australis). Ұзақтықтың қысқартылуы — және аттамалы су кету тоқтат- шалғынның өсімдігінің далаға айналуы болып жатады. Трансформациялар қатары келесі кезеңдермен ұсынуы: (comm.Elytrigia + Poa pratensis repens > comm.Poa Carex stenophylla angustifolia + > comm.Festuca valesiaca).
Байланысты мен көл ағынның шектеуімен шалғынның өсімдігі барлық жерде азғындайды, қарамастан және шалғындар бітеді, өсімдіктің сияқты үлгісінің. Қазірде шалғынның түрлілігі 121 одаққа дейін қысқартылуы, ал шөлді зонаның өзенінің шөлейтілген жағаларында ксерофиттік өсімдігі 35 ценоздармер ұсынуда.
Шөлейту арада үдеріс одақтың астықтысы 10-15 ретте (15-40 до 1,5-2 ц/га) азаяды.
Грунттық судың деңгейінің басылуы Сыр-дарьи к. жағалауы кері қара саксаул біт- делінді. Шаруа өндістердін атында бекітулі қармақбаулар нәтиже түрінде шабу және көо мал бағу (ауданда 200 мыңңаң артық га) айрықша шалдыыққан. Ауданның қысқартылуы және қармақбаудың жоюының ылғи бой көп он жылдықтар бойы болып жатты, бұл биокөптүрліліктің өзгерісін шақыртты. Көбіне қайың жерлі (Betula pendula, B.pubescens) қоспалы көктеректің және талдың (Populus tremula, Salix), ұсынған орман дала зонаның қармақбаулары өзінің ареал қысқартады. Солтүстік — батыс Қазақстанда көл жағалай қармақбаулар — (дубняк, аршалы, кленовник, вязовник, және басқада ивняктер) байланысты мен гидрологигикалық режимнің бұзушылығымен азғындауы.
Шөлді зонаның қармақбаулары – сексеул (Haloxylon aphyllum, H.persicum), 10 млн. га 5 млн. га дейн қысқарды. Тугай қармақбаулар теректен (Populus diversifolia, P.pruinosa, P.talassica), арасында талдар, гребенщик, жіңішке жағалай өзендердің бітетін аршалырар, күшті антропогенді тығыздауышқа (емесретте – шоп шабу, системсыз мал бағу, бөгеннің және ирригациялар аудың құрылысы, су жағалай жердің жыртуы және т.б.) маңызды алаптар олардың душар байланысты мен шөйлетіліну азғындауы. Су басқын ауданының қысқартуы немесе су жағалайды үздікті аттамалы су басқын, грунты судың деңгейінің төмендетуі болып жатады.
Қармақбауларға орман дала және түздік зоналардың мықты жағымсыз әсерді даланың жыртуы орманның манай алаптарының кезді тың игеруі себеп болды. Көбіне жырқыш орманның өзінің шетіне дейін жүргізілді, ал кішкене ауданға жұмық орманның телімдері көпарылып болды және жыртылды. Сол бары мезотөмендер түрғынды гидрологиялық режимді және режимінің өзгетістеріне келтірді, осы зонаның ішінде қармақбаулары белгілі нысанға келдірді. Оның биологиялық түрлілігіне деген байыпты ықпалды баяғыда ауыл шаруашылық егістіктің үздіксіз гербицидтармен авиаобработка көрсетті. Басқа да, еңсеріл — көп он жылдықтар қайыңның (Betula comm.) қармақбауларында, оның өсімдіктері қоздырт — деген қарастырылған қиюлар төмен шығымтықтар орнатуы құралымына деген келтірді.
Түздік қарағайдың қармақбаулары ескі жастың жіті қиюларымен, кесек-кесек орманның тілсіз жауларының азыңқы. Ертісжағала таспаның боры радионуклидтер ұзақ әсеріне нәтиже ядролық қарудың сынақтарының ықпал Семей полигоны орманға әзірше кем душар болған танысуы. Екі жүз жылдық үшінде толықтай ормандар алаптары Төрғай аймақта, тағы да Орта Қазақстанының басқа қатар аудандарыныңда жойылды.
Таудың қармақбаулары да малдың әдеттен тыс көп бағуду тірі жоғары жабынның азушылығына және табиғи қоздыртуы жоюына келтіруі тығыздауышының астында қалған. Осы шарттарда еңсеріләуі қиюлар орнатуы толықтығының (қоюы) төмендетуі деген келтірді, ауысуға шыршалар тұқымның маңызды аумақтарында баста азырақ құнды жапырақты және бұталар. Арада негізгі сол Шығыс-Қазақстан облыстың қармақбауларына деген қарайды, қайда ұзақ жылдарды леспромхоз әрекет етті, қиюларды кесек-кесек аудандарда ормансу талаптың бұзушылығымен жасалды.
Іле Алатау үшін соңғы 100-150 жылдарда шыршаның белбеуінің төменгі шекарасы — 200 м, Жоңғар Алатау пихтасы — 100 м. шамасына көтеріліді.
Қазақстанда табиғи ландшафтер тағы көп телімі бай және алуан хайуанаттар дүниесі сақталды, соңыңда да соңғы он жылдықтарды республикадағы хайуанаттар дүниесі үшін антропогендіктер факторлары қатарының ықпалының астында, байыпты өзгерістерді келтірді.
Себепті тыңның жерінің, табиғи өсімдіктің, жердің эрозиясы ауданының қатты қысқартуы бұқаралық жыртуы, техногенндік және ауыл шаруашылық ластауы хайуанаттар дүниесі өрмекші тәрізділерлердің (Arachnoidea) жоғары және жер құрт-құмырсқаның (Insecta), құстардың (Aves), сүтпен азықтанушаларды (Mammalia) және айуанаттың сырттың топтарының өлердей шалдыықты. Республиканың солтүстіктің облыстарында шамасы 80% баста аймақтық түздік хайуанаттар дүниесі жойылды. Қалыптас жағдай арада Тянь-шань түздік белбеуінде және оның таудың жағалауларында, қайда нәтиже реттінде жердің, пестицидтар кең қолданысының игерушілігінің бүктетілді, көп мал бағу және тілсіз жаулардың сирек болуы, ал тағыда көп жерде көңыздар бітті – фитофагтер көп көріністері тағы аралардың (Apoidea) — шашушілер азулы және паразитты членистоногийлар (Arthropoda) өсімдіктің, бауырымен жорғалаушылардың (Reptilia), құстардың(Aves) және сүтпен азықтанушылары (Mammalia) біткен. Тянь-шань таужоғарында, Алатау және Жоңғар Тарбагатай көп мал бағыда, ал тағы да Таукұм шөлдерінің, Мойынкұм, Сарыесік-Атырау хайуанаттың (соның ішінде эндемиктер) Қазақстанның қызыл кітабына көп көріністері ареалы, санды қысқартты және үміткерлермен болды.
Себепті антропогенндіқ әсердің зооценоздар құрылымы: наряду мен көріністің құрамының жүдеуіне хайуанаттың ортақ санының азайтуы өзгерді салыстырмалы астам қалың эврибиоттықтар жұмсақты көріністер (нешіншінің арасында көп — зияндықтар ауылдықтың және орманның шаруашылықтардың) болды. Кесек-кесек өзгерістер хайуанаттар қоры атыраптар кесек-кесек индустриялық қалалардың кетті, әскери полигондар аумағында және пайдалы кеннің алапасының аудандарында.
Хайуанаттар қорының күйіне қатал әсерді адамның қызметінің біреудің пішіндері, көріністің жеңуіне оқтаулы шөйлету көрсетеді. Олай, су тасу артезиандық құдықтармен шөлдің ортақ ажары ауыстырады, қалың шағынкөлдер жан өзі тасылатын ұңғымалардың құралады. Мында хайуанаттар суатқа деген жиналады, қарамастан және сол жеңілдетеді және браконьерлікті күшейтеді. Хайуанаттар қоры деген үлкен ықпалды мен төсемемен жолдың, құбырлардың, электротасымалы сызықтарының және т.б. тоқулы құрылыстық жұмыстар көрсетеді. Олар шарттарды еңғізу үшін жергілікті хайуанаттар дүниесіне деген қатал әсерді көрсету біледі жатаң элементтің табиғи ландшафты жасайтын.
Хайуанаттар қоры алдың ала көрінетін өзгерісінің арттары:
— хайуанаттар дүниесі төмендеуі, арада бүтіндікте, зоологиялықтар қамбаның игерушілігінің мүмкіндіктерін арада келешекте төмендетеді.
— құрт-құмырсқаның және сырттың омыртқасыздар (Invertebrata) санының ортақ қысқарт- құнның кәсіптің хайуанатының санының маңызды азайтуына себеп, негізі олардан көбі омыпқасыздармен азықтанады.
— зооценоздардың құрылымының өзгерісі санның және көп зияндық жұмсақтау көріністің эврибиотных санының балалау сызығына, арада ауылдық, орманда, балықта және аушыда шаруашылықтарда кесек-кесек шығындарға деген келтіреді.
— зооценозов құрылымының өзгерісі ша санның және көп зияндық пластичных көріністің эврибиотных санының балалау сызығына, арада ауылдық, орманда, балықта және аушыда шаруашылықтарда кесек-кесек шығындарға деген келтіреді.
— жердің беспозвоночных айуанаттар қоры азушылығы жердің құнарының азайту және табиғи реттеуіштің үдерісінің бұзушылығына жерде жүргізеді, салдармен ненің ауыл шаруашылық алқаптың азықтылығының төмендету болып табылады.
— құрт-құмырсқаның санының азайтуы ауыл шаруашылық өнімнің ала алмай қалуын шақыртады; санның және құмырсқа — этномофагтар көріністің құрамының азайтуы құрт-құмырсқалардың – зияндық (көбіне пестицидтерге деген берік) абаттандырады және қарамастан, сияқты салдарды — ауыл шаруашылық дақылдың (күрестің химиялық ақы-пұлының қолданысының компенсаторлық балалауы ғана мезгілдіктің нәтижесін береді және сәрсенбінің ластауы деген жүргізеді) егісінің шығындарына.
Қатал өзгерістер хайуанаттар қоры өзінің шағылысын Қазақстанның қызыл кітабында тапты.
Қазақстанның (Том 1. Хайуанаттар. 1 бөлік. Омырқалықтар. Басылым 3-ші, 1996 ж.) қызыл кітабына 125 көрініс және омыртқалық хайуанаттың түрліктері, соның ішінде балықтардың — 16, жерсулылардаң — 3, бауырымен жорғалаушылардың — 10, құстардың — 56, сүтқоректісілергі — 40.
2004 жылы 04.07. Қазақстан Республикасы ҰБ № 622 Қазақстанның (Том 1. Хайуанаттар. 2 бөлік. Омыртқасыздар хайуанаттар) қызыл кітабының екі бөлігі бекітулі, қайда омырқасыздық хайуанаттың 96 көрінісі ішіне алуы, соның ішінде : дөңгелекті құрттардың — 2, ұлулардың — 6, ракообразнылардың — 1, өрмекші тәрізділерлердің — 2, құрт-құмырсқалардың — 85.
Жалпы алғанда, саналады Қазақстан Республикасы аумағында көлемі 50 мың омырқасыздар көрінісі тұрады, соңың ішінде 30 мыңңаң кем емес құрт-құмырсқаның көрінісінің, 550 бала-шағаға және 28 отрядтарға деген қарасты, ғана ылғи қоныздар 10 мыңңаң кем емес көрініс.
2006 жылы 31.10. Қазақстан Республикасы ҰБ № 1034 сиректің және ас айбат көріністің бітуі болуы хайуанаттың тізбесі: сүт азықтанушылардың — 40, құстардың — 57, бауырымен жорғалаушылардың — 10, земноводных — 3, сулы айуанаттардың — 18, дөңгелекті құрттардың — 2, ұлулардың — 6, ракообразнылардың — 1, өрмекші тәрізділерлердің — 2, құрт-құмырсқалардың – 85 қарамастан бекітулі.
Ең айбатты жағдайда сүт азықтанушы — (Mammalia) біреудің табандылар қалды – жейран (Gazella subgutturosa); таудың қойлары (Ovis ammon) (айрықша каратаулық, кызылкұмдық және алтайы түрлері) және азулы — (Carnivora), айрықша бала-шағаның өкілдерінің мысықтардың – Felidale (жота гепард — Acynonyx yubatus, каракал — Felis caracal, құмның мысығы — Felis margarita, қардың барысы — Uncia uncia, туркестандық рысь — Lynx lynx, персидтіқ кәмшат — Lutra seistanica lutra); құстардың арасында – дрофиндер (дрофа-дудак — Otis tarda, джек — Chlamydotis undulata, стрепет — Otis tetrax), азулы — (Falconiformes), айрықша кесек-кесек сұңқардың (балобан — Falco cherrug, шахин — Falco pelegrinoides, сапсан — Falco peregrinus), біреудің сужүщісілер және сужағалаулар (бұйра және қызғылт пеликаны, сары және жас ақ аққұтан, колпица, каравайка, савка, қара және қоңқай мүрын турпаны, мәрмәр чирок, кречет, және басқалар жиіншке тұмсық кроншнеп) (Pelecanus crispus, Pelecanus onocrotalus, Bubulcus ibis, Egretta garzetta, Platalea leucorodia, Plegadis falcinellus, Oxyura leucocephala, Anas angustirostris, Melanitta nigra, Melanitta fusca, Chettugia gregaria, Numenius tenuirostris); балықтардан — арал және каспий тұрғындық бассейндердің (сырдарья лжелопатонос, лысач, арал және каспий лосось, арал және Түркістан усач тікен және басқалар). (Psendoscaphirhynchus fedtschenkoi, Aspiolucius esocinus, Acipenser nudiventris, Salmo trutta caspius, Salmo trutta aralensis, Barbus brachycephalus brachycephalus, Barbus conocephalus capito); моырқасыздардың – көбелектің (Lepidoptera) және қөныздардаң (Coleoptera) экспорттың пәнінің коллекционер -любитель болып табылатын комерциялықтар көріністері.
Ескерту ретте біліу тиісті, бүл әлі барлық түрлері емес, айбатының көрініс ілінгені. Омыртқасывздықтар көрінісінің басым саны өте аласа санды екен, қарамастан және тіпті жұмық экологиялық өзгерістер биогеоценоздерде оның бітуің шақырту және өзінен соң барлық лайықты экосистемаға қатарылмайтың үркіншілігін тудырыға мүмкін.