ШҚ-ң топонимикалық ланшафтық ескерткіштері.

ШҚО физикалық – географиялық аудан тұрғысанан қарастырғанда оңтүстік Сібір, Алтай, Қалба, Сауыр Тарбағатай, Қазақтың ұсақ шоқысы, Зайсан, Алакөл Балқаш профинумаларына жатады. ШҚ топонимикалық ланшафтық типтеріне байланысты жіетеледі олар:

1. Көне топонимдер – Алтай (13ғ) көне түркі тілінде Алтын тау деген мағынаны білдіреді. Қытай ипериясы Зынь Алтын – Шань тау.

2. Түркі тіліндегі топонимдер Алтай, Ертіс өңірін мекендеген түркі тілді, сақ, ғұн, қыпшақ, қимақ, қырғыз, тене тайпаларының тілінде пайда болған. Мысалы: Бұқтырма, Азутау, Арда т.б. көне топонимикалық топ облыста топонимика 74,8 пайыз құрайды, монғол топонимикалық облыстары 10 пайызды құрайды , орысша атаулары 15 пайыз. 1 пайыз арап, парсы тіліндегі атаулары.

Топонимика таралу аймағын айқындау оны топография, картография әдісі деп атайды. Мұндай әдісті В.А.Николов, Е.Поспелов, В.А. Жучкеевич Қазақстандық географиялық топонимдер К.Кайнулдинова, Е.Аятбекова, А.Оларбекова, Қ.Сапаров еңбектерін айтуға болады.

ШҚО термин топтары бірнеше түрден құралады: Көл, өзен ланшафтқа байланысты қойылған гидронимдер: Марқакөл, Ақсуат, Сорғұдақ, Сарбұлақ, зоонимдерге байланысты атаулар: Маралды, Жыланды, Ешкіөлген, Түйетас, Маралиха, Бесбұғы, Бұғымүйіс.

Фитонимдерге байланысты атаулар: Сарымсақты, Ақши, Қаратал, Шілікті, Теректі, Шұбаршілік, Шенгелді, Бестерек, т.б. Белгілі бір аумақтағы нақты бейнелеулер арналған индикатр тополнимдер деп аталады. Бұлар географиялық обьектілер типін ланшафт зоналық ерекшелігін, гелесін сипаттайды. Қазіргі уақытта ШҚ ланшафының ерекшеліктерін көрсететін облыстың географиялық атауларын мемлекеттік катологы жарыққа шықты. Онда 20 мыңға жуық обьектілер қамтылған топонимдер ланшафт типтеріне қарай шоғырланады. Профессор В.А. Будагов топоним ланшафтың таралуы бойынша 3 категорияға бөлді:

1. Локальді топоним – ланшафт 1 типіне сәйкес каеледі.

2. Ортақ топонимдер ланшафтын көптеген типтеріне сәйкес келеді.

3. Аралық топонимдер ланшафт типінің аралық зоналарында таралған ланшафт танушы ғалым Гельдешев. ШҚ ланшафт түрінің әр түрлі топонимдер тандалып зерттелген .

ШҚ-ғы көптеген топонимдер бірнеше өзгеріске ұшырады. Кейбір топонимдер мүлде жойылып кетті. Керісінше ұмыт болған топонимдер қайта пайда болды.

 

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *