Технологиялық процесс (ТП) негізінен үш түрге бөлінеді: бірлікті, типтік және топтық. Әрбір ТП өнімді өндіріске шығаруға дайындық кезінде жобаланады. Өнімнің конструкциясы технологиялылығына қайта қарастырылған болуы тиіс (МЕСТ 14.301-83). Технологиялық процесс ғылым мен техниканың жетістіктеріне сай жаңа өнім немесе шығарылатын өнімнің жетілдірілген түрін дайындау мақсатында жобаланады.
Жобаланған технологиялық процесс еңбек өнімділігі мен өнім сапасының жоғарылауын, еңбек пен материал шығынын азайтуын, қоршаған ортаға кері әсерін азайтуын қамтамасыз етуі тиіс.
Жаңа ТПтің негізі ретінде қолданыстағы типтік немесе топтық технологиялық процесс алынады. Егер де типтік немесе топтық ТП болмаса, ұқсас өнімнің қолданыстағы бірлік технологиялық процесі негіз ретінде алынады.
ТП жұмыс қауіпсіздігінің стандартты жүйесі (ЖҚСЖ), нұсқаулықтарына және тағы басқа нормативті қағаздары бойынша техника қауіпсіздігінің және өндіріс санитариясының талаптарына сай болуы тиіс.
Технологиялық процестерді жобалауда қолданылатын есептеу техникасының әдістерін пайдалану ережелері үшін арнайы құжаттар рәсімделеді. Бұл құжаттар Технологиялық құжаттардың біріңғай жүйесі (ТҚБЖ) стандарттық талаптарына сәйкес. Технологиялық процестерді жобалайтын негізгі мәліметтерді үш топқа бөледі. Олар: базалық, жетекші және анықтамалық.
Базалық мәліметтер бұйымның конструкторлық құжаттарынан және дайындап шығаратын бағдарламадан тұрады.
Жетекші мәліметтерге технологиялық процестер мен оларды қолдану әдістеріне қойылатын өнеркәсіптік талаптар; құрал жабдық стандарттары; қолданыстағы бірлік, типтік, топтық ТП құжаттары; техникалық экономикалық мәліметтердің сыныптауыштары; өндірістегі нұсқаулар; технологиялық нормативтер бойынша таңдалған материалдар (өңдеу режимдері, материалл шығынының нормасы және т.б.); техника қауіпсіздігі және индустриялық санитария бойынша құжаттары жатады.
Анықтамалық мәліметтердің қайнар көзі ретінде тәжірибелі өндірістің құжаттары алынады, өндірістің прогрессивті әдісінің сипаттамасы, анықтамалықтар, төлқұжаттар, каталогтар, технологиялық жабдықтарды прогрессивті орналастыруальбомдары, өндіріс аймақтарын жоспарлау және ТП басқару жөніндегі әдістемелік материалдар.
Технологиялық процесстерді жобалаудың негізгі кезеңдері. Жұмыс ТП дайындаудағы бастапқы мәліметтерді талдаудан басталады (бастапқы кезең). Шығару бағдарламасы бойынша қолданыстағы мәліметтер мен дайындаманың конструкторлық құжаттары арқылы дайындаманың конструкциясы және тағайындалуымен танысу, оның дайындалуындағы талаптары мен эксплуатациясы.
Содан кейін кезегімен типтік, топтық ТП немесе бірлік процесіне ұқсас процессті таңдайды. Теһхнологиялық классификаторға байланысты бұйымның технологиялық кодын кескіндейді, жөнделетін бұйым негізгі кодқа қолайлы классификациялық группаға және қозғалатын типтік немесе бірлік процесске жатады.
Дайындама классификаторына, есептеу тәртібі және технико-экономикалық баға таңдау дайындамасына, стандартты және техникалық шартты дайындамаға және негізгі материал дайындама көзіне таңдалады және оны жасау жолдары технико-экономикалық дайындама таңдау негіздемесіне беріледі.
Технологиялық база таңдалады, дәлдік пен сенімділік негізінде технологиялық процесске баға беру жүргізіледі.
Типтік, группалық және бірлік құжаттама бойынша ТП технологиялық өңдеу маршрутынан тұрады, технологиялық операция жүйесін және технологиялық жабдықтардың құрамын анықтайды.
Маңызды этап-технологиялық операция жобалау және өңдеу режим есебі. Құжаттама негізіне сәйкес типтік, группалық және бірлік технологиялық операциялар және технологиялық операция классификаторы басқа операцияға өтуден тұрады. Технологиялық жабдықты таңдайды (СТО), сонымен қатар басқару элементтері құралдары және метрологиялық қамтамасыз ету сынағын таңдайды.
Дәл осы этапта механизация жабдығын және автоматизациялық процесс элементін, цех ішіндегі тасымалдау құралдарын таңдайды. Белгілеп, өңдеу режимін технологиялық нормативке сәйкес есептейді.
ТП нормалау жұмысын жасау қажетті: бастапқы есептеу деректерін орнату және материал шығынын, есептеу жүргізіп және жүйені орыдауға еңбекті нормалау, материалдық тұтыну нормаларын есептеу, жұмыстың санатын анықтау, операцияларды жүзеге асыру.
Жекелеген этап қауіпсіздік талаптарын қамтамасыз ету және еңбекті қорғау. Еңбекке қауіпсіздік ережесі нұсқауларын қатаң түрде орындау қажет.
Процестердің экономикалық тиімділігін есептеу әдісі бойынша (бірнеше варианттар арқылы) оңтайлы ТП таңдалады.
Қорытынды ТП этабында, стандартқа сәйкес ЕСТД документтік жүйеде тіркеледі, технологиялық құжаттамаға бақылау жүргізіледі.
6.2 Технологиялық жабдықты таңдау
Бұл кезең беттің типтік бөлшегін қалыптастырудан және емдеудің ең тиімді әдістерін анықтауды құрастырудың бөлшектерінен басталады, бұйымның мақсаты мен параметрін ескере отырып (ГОСТ 14.304-73).
Анализ қорытындысы негізгі уақыт байланысы түрінде болуы керек, уақыт бөлігі қатынасы және әр түрлі тәсілмен жасалған жұмыс шығыны қатынасы болуы керек. Ең жақсы таңдау минималды көрсеткіш беретін болып есептеледі.
Жабдықты таңдау басты параметрге қатысты жүргізіледі, көбінесе оның функционалдық мәні мен техникалық мүмкіндіктерінде.Физикалық үлкендігі, басты параметрді көрсететін, жабдық пен жасалатын бұйым өлшемі арасында байланыс орнатады.
Жабдық таңдау кезінде механикаландыру және автоматтандыру бойынша шығыдарды өтемділік мерзімін максималды қысқартуында технологиялық процесті орындауға ең төменгі шығын болуын ескереді. Жабдықтар үшін жыл сайынғы сұраныс жылдағы жұмыс шығынымен, өнімдерін өндіру үшін құны мен уақыт орнатылған статистикалық талдау арқылы анықталады. Жабдықтарды пайдалану қысқартылған жылдық шығындар оның жұмыс істеу құнының мөлшері және өндіру арқылы анықталады.
Жабдықтар өнімділігі берілген өнім сапасын өндірістік уақыт негізінде талдау арқылы анықталады.
6.3. Жарақтарды таңдау
Жарақтарды таңдау жұмыстары (МЕСТ 14.305-73) мынадай түрден тұрады:
Шығарылатын өнімнің жобалау сипаттамаларын талдау (габаритті өлшемдер, материал, дәлдік, геометрия және беттің кедір-бұдырлығы); ұйымдастырушылық және технологиялық бұйым жасау шарттары (негізгі схемасы және фиксинг, техологиялық операция түрі, ұйымдастырушылық қалып жүйесі процесі және т.б.);
Топтастыру технологиялық операциясы, ең тиімді аспаптық жүйесін анықтау және коэффициент пайдалануды жақсарту.
Өнеркәсіптік жабдық үшін бастапқы талаптарды айқындау;
Жабдықтардың ауқымын, шартты талапқа сәйкес таңдау;
Жаңа аспаптық конструкцияларын жобалау және өндіру үшін бастапқы жобалық деректерді анықтау;
Технологиялық операцияны топтау жабдықтың белгілі бір жобалауға қатысты, эксплуатациондық сипаттамасының жүйесінен шыға отырып жүргізеді. Жабдықтың әрбір құрылымының, берілген кезеңде шығарылатын көлеміне байланысты, ұтымды жүктелуін қамтамасыз ету ескеріледі. Шығарылымның мерзімділігі, жалпы технологиялық операцияның еңбек кірісі, жабдықтың құрылымын топтастыруда осыған кіреді.
Жабдықтың құрылымын, стандартты және типтік шешімді, технологиялық операцияның жалпы бұйымның көлемін, дайындама түрін, дайындама материалының сипаттамасын, параметрінің дәлдігін және беткі қабатын өңдеудің сипаттамасын жобалау, жабдықтың құрылымына қатысты, технологилық базалау схемасын және дайындама фиксациясын,жабдық сипаттамасын және өндіріс көлемін ескере отырып таңдау қажет.
Басқару элементтерін таңдау
Бірлік басқару модулінде (МЕСТ 14.306-73) бақылау объектісінің сипаттамаларын анықтау; басқару процесінің көрсеткіші, таңдалатын құралдың анықтауы; әдістері мен өлшеу тізбектердің көрсетілімі, бұйымға конструкторлық құжаттамасы керек, оны жасау мен бақылау үшін технологиялық құжаттама, есептеу әдісі бақылау процесін дамытуда іріктелген құралдардан тұрады. Басқару құралын таңдау нәтижесінде технологиялық құжаттаманы стандартқа сәйкес рәсімдейді.
Өндірістік процестерді ұйымдастыру және олардың даму нысандары
Өндірістік процестерді ұйымдастыру (ТП) бұйым жасау (МЕСТ 14.312-74) операцияны орындаудың белгілі шартына, технологиялық жабдықтардың орналасуына, бұйым санына және жасау кезіндегі қозғалысқа байланысты болады.
ТП ұйымдастырудың екі формасы бар: топтық және лекті.
ТП ұйымдастырудың топтық формасы құрылымдық технологиялық дайындама белгісінің біркелкілігімен, технологиялық жабдықтардың бірлігі бір немесе бірнеше технологиялық операциялардың және мамандандырылған жұмысшы орнымен,сипатталады.
Лектік форманы әрбір жұмыс орнының маманына белгілі операцияда, келісімді және ырғақты операция орындаудың технологиялық процесі жұмыс орнын орналастыру негізінде, қатаң ТП сәйкес бөледі.
Факторлар, ТП ұйымының формасын анықтайтын және сипаттамаға сәйкес, келесі ретпен қаралады. Алдымен бұйым түрін таңдаймыз. Содан кейін оларды технология құрылымдық белгісіне сәйкес топтарға бөледі. Бұл жағдай оның әрбір бөлек жағдайда бұйым түрін және құрамдас бөліктерін орнатуға мүмкіндік береді.
Әрбір бұйымның берілген бағдарламаны негізге ала отырып, өнім процесінің ұзақтығы негізінде, тапсырманы жасап бітіру уақыты күнтізбеге сәйкес жоспарланады. Сонымен қатар керекті жабдықты, жүктелу коэфициентін, еңбек сыйымдылығына қатысты көрсеткіші анықталады.