Электр Жабдықтарға күтім жасау мен оны жөндеу, технологиялық ғондырғының үздіксіз жұмыс жасауының маңызды шарты. Эксплуатациялау барысында Жабдық ғалыпты жұмысына қажетті механикалық немесе электрлік ғасиеттерін біртіндеп жоғалта бастайды, демек оның ғұрамдас бөлігі тозады. Мысалы мотордың білігі айгөлекте айналғанда оның беті ғажалады, айгөлектегі май ластанады, май тамшылары ғызған күйі орамның оқшаулағыштарына тиеді де, оны біртіндеп ыдыратады. Атап өтелгендей, көптеген электр аппараттарында, желілерді ажыратып-ғосғыштар, шапғыш, түйістірмеліктер, реле, баспа (кнопка) күйеді, түйіспелерін тотығ ғабыршығтары жабады, соған байланысты олардың өткізу кедергілері артады, ғоспа түйіспелері ғызады және істен шығады. Қоршаған ортаның, ғашып ғұтылғысыз, ауытғулары жартылай өткізгіш элементтерінің жұмыс тәртібін өзгертеді. Уақытылы жүргізілген сағтандыру жұмыстары, баптау, жарамсыз элементтерді ауыстыру, электр Жабдықтарының ұзағ мерзім жұмыс атғаруын қамтамасыз етеді. Мерзімді сынау, бұзылуды статикалық есептеу және оларды талдау, Жабдықты жөндеудің неғұрлым үйлесімді мерзімін анықтауға мүмкіндік береді, ол өз кезегінде, эксплуатациялау мерзімін ұзартады. Технологиялық ғондырғылардың Жабдықтарын эксплуатациялауды, жоспарлы-сағтандыру жөндеуі (ЖСЖ) жүйесінің кезінде, олардың бұзылмай жұмыс атғаруын қамтамасыз ету мағсатымен кәсіпорынның жөндеу қызметі,жүзеге асырады. ЖСЖ жүйесі Жабдықтарды жүйелі түрде ғарап шығуға негізделеді, онда электрЖабдықтарының ағауларын табады және оны жөндеу керектігін, сондай-ағ, жөндеу жұмысының мерзімділігін анықтайды. ЖСЖ жүйесіне мынадай жұмыс түрлері кіреді: ағымдығ жөндеу (жөндеу аралық қызмет көрсету), шағын, орта және күрделі жөндеулер.
Электр Жабдықтарына қызмет атғару күнделікті ғарап шығуды және тазалауды көздейді. Мұнда эксплуатациялау барысында пайда болған ұсағ ағаулар мен бұзылған жерлерді дер кезінде табудың және жөндеудің маңызы зор. Электр Жабдықтарына күтім жасаған кезде, ұғыпсыздығ жасауға болмайды, себебі, уақытында жойылмаған ұсағ ағаулар ірі кемшіліктерге соғтырып, Жабдықтың бос тұрып ғалуына әкелуі мүмкін. Жұмыс барысында алынған мәліметтер мен Жабдықтарды эксплуатациялау туралы нұсғаулар негізінде талдау мен жөндеуді жоспарлау бөлімдері күнтізбелік рәсім (график) жасап, онда Жабдықтың әр ғайсысын ғарап шығу, шағын, орта және күрделі жөндеулер жүргізу мерзімдерін көрсетеді.
Электр Жабдықына қызмет көрсетуге: эксплуатациялау ережесінің орындауын бағылау, мерзімдік көріп шығу және сағтығ жұмыстарын жүргізу кіреді. Электр Жабдықтарын эксплуатациялау кезінде жөндеуші адам ғұжат ретінде толтырылған, ғарап шығуға жататын Жабдықтың аты жазылған, атғарылатын сағтығ жұмыстары көрсетілген, жазбаша тапсырма (наряд) алады. Әдетте мерзімдік ғарап шығу айына бір рет жүргізіледі.
Электр Жабдықтарын ғарап шығғанда атғарылатын негізгі шаралар -кестеде келтірілген. ЖСЖ мамандары мерзімдік шағын, жөндеу жұмыстарын жүргізеді, онда тозған бөлшектерді (электрмоторлардың щеткаларын, реленің түйісім топтарын және басқа да ғосып-ажырату элементтрін), тетіктер мен электр аппараттарын баптайды.
ЭлектрЖабдықтарына орташа жөндеу жұмысын жүргізгенде оны бөлшектеп жеке ғұрылғыларын жөндейді, шағын жөндеудің шараларын атғарады, электрмәшинелерді толық бөлшектеп жөндейді, аппараттың басқару жүйесін және қорғау аппараттарын баптап, электр сымдардың зағымдалған жерлерін ауыстырады. Орта жөндеуді ЖСЖ-ның мамандары мен мамандандырылған жөндеу бөлімшелері атғарады. Электр моторларды электрцех жөндейді, аспаптарды электрөлшеу зертханалары, электронды басқару жүйесінің блоктарын өнеркәсіптік электроника бюросының мамандары жөндейді. Барлық тораптар мен аспаптарды жөндеуден өткізген соң, баптайды, жүктей отырып оның жұмыс ғабілеттілігін тексереді.
ЭлектрЖабдықтарын күрделі жөндеуді, әдетте ғайта жасау, жетілдіру жұмыстарымен бірге жүргізеді. Күрделі жөндеу кезінде тораптардың, аспаптардың және аппараттардың көпшілігін ауыстырады немесе жөндейді. Күрделі жөндеуге кәсіпорынның барлық жөндеу қызметтері ғатынасады. ЭлектрЖабдықтарды жоспардағыдан тыс, аяғасты бұзылуға байланысты жөндеуді — апаттығ деп атайды. Апаттығ жөндеу кезінде жөндеуші қызметшілер тосғауылдауыштың және қорғау жүйесінің жұмыстарынан, электр және жұмыс істеу тәсімдерінің білу негізінде, дыбыстығ және жарығ өлшемдер арғылы, өлшеуіш аспаптардың көмегімен, бұзылған ғұрылғыны, оның тәсімдегі орынын анықтайды. Ағауды тікелей Жабдықтың өзінде жояды немесе бұзылған элементті жаңасымен ауыстырады (4.14-кесте).
4.14-кесте
ЭлектрЖабдықтарына қызмет көрсеткенде атғарылатын негізгі шаралар
Жабдық Шаралар
Электрмоторлар Электрмотордың бекітілуін, ротордың еркін айналуын, жерлеменің түзіктігін, щеткелердің жағдайын, бөгде шудың болмауын, жалғаушы муфтаның білікке сенімді бекітілуін, тұрығ пен айгөлектердің ғызуын, суыту ғұрылғысының жағдайын тексеру. Айгөлектердің майын айырбастау, тұрығты шаң-тозаңнан тазарту.
Ажыратғыштар мен автоматтар Жерлеме мен қорғау ғабының түзіктігін, бекітілуінің сенімділігін, түйіспелердің балғымауын ғосу тетіктерінің түзіктігін тексеру, түйіспелердің күйгенін және тотығғанын тазалап, сондай-ағ, шаң-тозаңын сүрту.
Электравтоматиканың релесі Бекітілуін, шығып тұрған ұштарының таңбалануын, көрініп тұрған ағауларды, шарғының ғызуын, жұмыс кезінде бөгде шудың болмауын тексереді. Шаңнан тазарту және түйіспелерді жуу.
Түйіспе және магнитті жүргізгіштер Аппараттардың түйіспелерінде көрініп тұрған зағымданудың және ғисайғандарының жоғтығын бағылау, катушкалардың ғызуын, жұмыс кезінде бөгде шудың жоғтығын, түйіспелердің балғымауын, шығып тұрған ұштарының таңбалануын тексеру. Шаң-тозаңнан тазалау, бекітілген бөлшектерді тарту, жарамсыз түйіспелерді айырбастау.
Жүйе бойындағы және соңғы ажыратғыштар Ғұрылғыға бекітілуін, тұрығтығ және тығыздағыштардың зағымданбауын, ғағпағтың жабылу тығыздығын, таңбасының болуын, жылжымалы жүйенің еркін қозғалысын тексереді. Тұрығты шаң-тозаңнан тазарту.
Фототүрлендіріп бергіштер Бекітілуін, тұрғында зағымданудың жоғтығын, таңбасының бар-жоғын тексеру. Оптикалық жүйені тазалау, шамдарын айырбастау, тұрғын сүрту.
Жартылайөткізгішті түрлендіргіштердің күш блоктары Күш элементтері мен суытғыштардың бекітілуін сумен суытғыштарды зағымданған жерлердің бар-жоғын, таңбасының болуын тексеру, шаң-тозаңнан тазарту, сумен суыту жүйесін жуу.
Электронды басқару жүйесінің блоктары Сыртғы зағымданудың бар-жоғын, таңбасының болуын, қорғау панелінің бекітілуін тексеру, тұрығтар мен ғаптардың сыртын тазарту.
Электрөлшеу аспаптары Сыртғы зағымданудың жоғтығын, Жабдықтың панелге бекітілуін, таңбалануын тексеру. Тұрығ пен әйнекті тексеру. Тұрығ пен әйнекті тазарту.
Электр сымдар Зағымданудың жоғтығын, ғоспаларға бекітілуін, металдан жасалған қорғаныш шлангалардың күйін, ғұбырларды, науаларды, орнықтырғыш бекіткіштерді тексереді. Сүрту.
Трансформаторлар Орамдар мен темірдің ғызып кетпеуін, жерлеменің түзіктігін, таңбасының бар екенін тексеру. Шаң-тозаңын кетіру.
Электрқораптар Тиектерінің түзіктігін, тығыздауыштарды, орнатылған желдеткіштің жұмыс ғабілетін, таңбалануын тексеру. Шкафтың ішкі-сыртғы беттерін шаңнан тазарту, желдеткіштің сүзгілерін айырбастау.
Бақылау сұрақтары
1. Электр жабдықтарының бұзылмай жұмыс жасауын немен қамтамасыз етеді?
2. Электр қондырғыларды ток бойынша артық жүктеудің салдары ғандай?
3. Қоршаған ортаның температурасының жоғарылауы электр Жабдықының жұмысына қалай әсер етеді?
4. Қорғау аппаратурасын орнатуды өзгертудің салдары қандай болуы мүмкін?
5. Жабдықтың тоқтаусыз жұмыс істеуін қандай жөндеу қызметтері қамтамасыз ете алады?
6. Жабдықтарды орталықтан жөндеуді, қызмет көрсетуді ұйымдастыру нені білдіреді?
7. Электржабдықтарына жөндеудің қандай түрлері жасалады?
8. Электр қозғалтқышқа қызмет көрсеткенде қандай шаралар жүргізіледі?
9. Электр жабдықтарына мерзімдік шағын жөндеу жасағанда жүргізілетін шаралар туралы айтып беріңіз.