АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ МАЛДАРЫН АЗЫҚТАНДЫРУ
1. Азық қоректілігін бағалау және құнарлы азықтандырудың ғылыми негіздері.
Мал азықтандыру ғылымының маңызды бөлімі болып қазіргі уақытта тетіктелген мөлшер көрсеткіштеріне сәйкестендірілген зоотехникалық талдау болып табылады. Азық қоректілігі туралы, ұғым, яғни мал мұқтажын энергиямен, протеинмен, көмірсулармен, минералды заттармен және витаминдермен өтеу.
Азық қоректілігн оның химиялық құрамы арқылы бағалау. Азықтың химиялық құрамы – азық қоректілігінің алғашқы көрсеткіші
Көпжылдық шөп, жүгері, арпа, картоп, асбұршақ, азықтық қызылша сияқты негізгі азықтық дақылдардың әр гектарынан алынған түсімді бағалау, сол түсім құрамындағы құрғақ зат, протеин, клетчатка, май және азотсыз экстрактивті заттардың жалпы мөлшері.
Азық қоректілігін қорытылатын қоректік заттар арқылы бағалау. Азықтың қорытылуы- мал қоректенуінің алғашқы сатысы. Азық құрамындағы қорытылатын қоректік заттарды анықтау тәсілдері. Қорыту коэффициенттері туралы ұғым. Қоректік заттар қорытылуын ұлғайту жолдары. Азықтың қорытылу дәрежесіне әсер ететін факторлар.
Қорытылатын қоректік заттар қосындысы мен қорытылатын энергия мөлшері – азықтың энергиялық қоректілігінің көрсеткіші.
Протеиндік қатынас. Мал денесінде зат, энергия алмасу деңгейін аңықтау тәсілдері.
Зат және энергия алмасуы- мал денесіндегі тіршілік үрдістері және малдан мол өнім алу негізі. Азықтандыру арқылы мал денесіндегі материалдық өзгерістерді зерттеу, осы мақсатта қолданылатын тәсілдер.
Мал азықтандыру арқылы ғылыми-шаруашылық және теңгермелік тәжірибелер жасау. Денедегі азот пен көміртегі тепе-теңдігін анықтау. Респираторлық тәжірибе (тыныс алдыру) арқылы денедегі энергия тепе-теңдігін анықтау. Таңбаланған атом тәсілі.
Азықтың жалпы энергиялық қоректілігін бағалау. Азықтың энергиялық қоректілігі туралы түсінік. Азықтың жалпы қоректілігін бағалау тарихы және оның дамуы. Энергиялық қоректілікті бағалау бірлігі (өлшем), қорытылатын қоректік заттар қосындысы (ҚҚЗҚ), скандинавиялық азық бірлігі (өлшемі), крахмал эквиваленті, сұлы азық өлшемі.
Азықтың энергиялық қоректілігін бағалау тәсілдері. Мал шаруашылығын азық энергиясымен қамтамасыз ету негізі-азықтық дақылдар өнімділігін арттыру және табиғи азық өнім түсімділігін арттыру.Сұлылылқ азық өлшемі боынша азыққоректілігін бағалау әдістері, Азық қоректілігін алмасу энергиясы бойынша бағалау
2. Азық туралы түсінік, азықтарды жіктеу.
Азық құрамына, оның қорғектілігіне әсер етуші факторлар. Азықтық дақылдар селекциясы мен оларды өсіру аймағының азықтық құрамы мен қоректілігіне тигізетін әсері. Азық өндіру ісін химияландыру, агротехникалау, азық дайындау технологиясы азық құрамы мен қоректілігіне тигізетін әсері. Негізгі азық топтары, оларды топтастыру. Азық сапасын шаруашылық және зоотехникалық тұрғыда бағалау әдістері.
3. Әртүрлі ауыл шаруашылық малдарын мөлшерлеп азықтандыру.
Қоректік заттар мұқтаждығы туралы түсінік, қоректік затқа деген мұқтаждығын малдың физиологиялық жағдайына, яғни өсуіне, сүйемелді азықтануына, буаздығына, сауылу мерзіміне, бордақылау кезеңіне қарай анықтау.
Малдың қоректік затқа қажеттігінің буаздық сипатына, тұқымдық еркек мал пайдаланылуына байланыстылығы. Толық құрамды азықтандырудың мал өсімталдығына, сапасына тигізетін әсері.
Өсімтал малдың қоректік затқа деген мұқтаждығы, етке сойылатын жас малға қажетті қоректік заттар мөлшерінің өсу барысында өзгеруі.
Төлдің өсу қарқыны, тіршілікке бейімділік дәрежесін қамтамасыз етуде құнарлы да сапалы азықтың атқаратын ролі. Бордақылаудағы малдың қоректік заттарға деген мұқтаждығын өтеу, оның ерекшелігі.
Сауын малдың қоректік заттарға деген мұқтажын өтеу. Оны толық құрамды азықпен азықтандырудың уыз бен сүт сапасына тигізетін әсері.
Өндірістік технология бойынша өсірілетін мал азықтандыруға қойылатын талаптар.
Күйіс қайыратын малдың ас қорыту ерекшеліктері. Осыған орай оның қоректік заттарға деген мұқтаждығы. Қарын микрофлорасының ас қорытудағы ролі (витаминдер түзілуі, протеин мен көмірсу қорытылуындағы өзгерістер).
Қарынға келіп түскен азықтардың фермент әсерімен ыдырауы, мұның күйіс қайыратын мал өнімділігіне тигізетін әсері.
ҰСЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Негізгі әдебиеттер
1. Ахметов А.А., Жалгабаева Ж.Ж. «Мал азықтандыру», Алматы, 2019
2. Егеубаев, Ә.Ә. Мал азығының қоректілігін бағалау және мал азықтандыру оқу құралы / Алматы: ҚазҰАУ, 2010.- 233 б.
3. Оңғарбаев Т.А., Аманжолов Қ.Ж. «Мал азықтандырудың мөлшері мен рациондары», Алматы, 2009.
4. Т.А. Оңғарбаев [ж.б.]; Қазақстанда мал өнімдерін өндіруге жұмсалатын азық мөлшерін жоспарлау оқу құралы Алматы: Print plus, 2011.-
Қосымша әдебиеттердің тізімі
5. Калашников А.П. и др.Богданов Г.А. Нормы и рационы кормления с/х животных. Москва, 2003
6. Баканов В.Н., Менькин В.К. Кормление сельскохозяйственных животных. Учебник. – М., Агропромиздат, 1989
7. Калашников А.К., Клейменов А.К. и др. Нормы и рационы кормления сельскохозяйственных животных. Справочник. – М., Агропромиздат, 1990
8. Пестис В.К. и др. Кормление сельскохозяйственных животных. Издательство: Минск, ИВЦ Минфина 2009.
9. Marshal H. Jurgens and Kristjan Bregendahl , Animal Feeding and Nutrition , (2007);
10. M.E. Ensminger , J.E. Oldfield and W.W. Heinemann Feeds & Nutrition, 2nd ed. (1990);
11. Richard O. Kellems and D.C. Church , Livestock Feeds and Feeding , 5th ed. (2002);
12. Peter R. Cheeke, Applied Animal Nutrition, 3rd ed. (2005).
13. Зоотехнический анализ кормов. Учебно-методическое пособие. М., Агропромиздат, 1990.
14. Омарқожаұлы Н. Мал азықтандыру пәнінің практикумы. Алматы. Агроуниверситет, 2004.
15. Хохрин С.Н. Кормление сельскохозяйственных животных. М., Колос, 2004
16. Егеубаев А.А. и др (1 и 2 часть) Мал азықтандыру. Алматы, 1993.
17. Н.Омарқожаұлы. Мал азықтандыру. Алматы, 1998
18. Омарқожаұлы Н. Мал азығын бағалау және малды азықтандыру. Алматы, 2005 Feed AGRICULTURE, WRITTEN BY: John K. Loosli Palmer J. Holden, 2015.
19. ANIMAL FARM, GEORGE ORWELL’S, 2013.
20. Techno-Environmental Analysis of Generating Animal Feed from Wasted Food Products, Melissa Hall, 2016.
21. D Allen Davis , Feed and Feeding Practices in Aquaculture, 2015.