МАЙЛЫҚТЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ СЫРЫ
Пазылбек Роза(Қазақстан)
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
Ғылыми жетекшісі: Ембергенова К.Р.
Майлық — тамақтану барысында HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%80%D1%96%D0%BD» \o «Ерін» ерін, HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%83%D1%8B%D0%B7» \o «Ауыз» ауыз және қол сүртуге арналған төртбұрышты HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%B0» \o «Мата» мата немесе HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%B7» \o «Қағаз» қағаз тілімі. HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D2%9B%D0%B0%D0%BD» \o «Дастарқан» Дастарқан жабдығының міндетті заты. Майлықтың дастарқан жабдығына қажетті түрі және HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%AE%D0%B9» \o «Үй» үй тұрмысында қолданыстағы басқа түрлері және атулары бар.
Мата майлық
Мата майлық HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D1%8B%D2%93%D1%8B%D1%80» \o «Зығыр» зығыр және HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0» \o «Мақта» мақта маталардан жасалынады. Түстері бірыңғай ақ немесе басқа түсті, шеттері HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%83_(%D3%A9%D1%80%D0%BD%D0%B5%D0%BA_%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%83)» \o «Кестелеу (өрнек салу)» кестеленген, өрнектелген және басқа да ерекше белгілермен безендіріледі. HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%96%D1%88%D1%96%D0%BD» \o «Пішін» Пішіні — HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%A9%D1%80%D1%82%D0%B1%D2%B1%D1%80%D1%8B%D1%88» \o «Төртбұрыш» төртбұрыш, HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A9%D0%BB%D0%B5%D0%BC» \o «Көлем» көлемі — әр түрлі.
Майлықтың негізгі қажеттіліктері:
HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%83» \o «Тамақтану» тамақтану кезінде HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%99%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D1%82%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA» \o «Мәдениеттілік» мәдениеттіліктің, ұқыптылықтың және тазалықтың кепілі:
HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D1%96%D0%BC» \o «Киім» киімді үстел басында байқаусызда түсіп кететін тамақтың үгінділерінен, тамып және шашырап кететін тамшылардан бұлғанудан сақтайды;
тамақ үстінде және тамақтан кейін майланған HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%83%D1%81%D0%B0%D2%9B» \o «Саусақ» саусақтарды, ерінді сүртеді;
әдемі бүктеліп қойылған майлық дастарқанға HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82» \o «Салтанат» салтанатты күй және сән береді;
Майлықтарды сәндеу
Майлықты сәндеу –«Қарапайым бант»
Майлықты сәндеу – «Сыпайы гофре»
Майлықтарды күнделікті таңғы аста, түскі тамақта әдетте төртбүктеп, ұшбұрыштап, орама түрінде және екіге бүктеп қояды, ал салтанатты жағдайларда майлықтардың бүктеп сәндеудің күрделі түрлері ұйғарымды.
Майлықтарды сәндеп бүктеудің көптеген түрлері бар:
HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D2%AF%D0%B7%D1%96%D0%BA» \o «Жүзік» Жүзікті классикалық майлық — майлықты төртке бүктеп, алдыға жабық шеттерімен HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B1» \o «Ромб» ромбы тәріздес етіп қояды. Оң жақ бұрышын майлықтың ортасына қарай бұрап, сол жақ бұрышымен бір-біріне кіретіндей етіп жабу керек. Майлықтың төменгі жағы үшкір болып бұрыштанады. Майлықты төңкеріп, қысып ұстап тұрып жүзік кигізеді.
Қарапайым бант — майлықты төртке бүктеп, алдыға ромбы тәріздес етіп, ашық жағын солға қаратып қояды. Майлықты төменгі жағынан бастап гармошка түрінде бүктеп, жүзікті ортасына дейін кигізеді де, екі жағындағы бүктемелерді жазады.
Қарапайым шілтерлі бүрме — бұл шеті шілтерлі майлықтар түрімен жасалынады. Төртке бүктелген майлықты алдыға жабық шетімен жоғары қарай ромбы тәріздес етіп қойып, бірінші қабатын жоғары, екінші қабатын астына қарай қайырады. Бүктемелері сақталу үшін үтіктеу қажет.
Сыпайы гофре — төртке бүктелген майлықты алдыға ашық жағымен жоғары қарай ромбы тәріздес етіп қойып, беткі қабатын ромбының төменгі бұрышына дейін қайырып, сол қайырымды гармошка түрінде жияды (бүрмелер сақталу үшін ауыр затпен басып қояды). Келесі қабатты да беткі қабаттай жияды. Бүрмелері сақталу үшін аздап үтіктеп, майлықты бүрмелері алдыға тігінен келетіндей етіп бұрып, екі шеткі ұшынан ұстап, сол екі ұштың ортасынан бүрмелерді үстінен келтіріп бүктейді.
Салтанатты стиль– төртке бүктелген майлықты алдыға ашық жағымен жоғары қарай ромбы тәріздес етіп қойып, бірінші қабатын ромбының ортасына дейін бұрайды. Келесі қабатын бұрап бірінші бұрамға дейін әкеледі, үшінші қабатты бұрап екінші бұрамға дейін әкеледі. Майлықтың шеттерін бүктеп, бүрмелерін қиғаш келтіріп тәрелкеге қояды.
Желкен
Қалпақша
Май шам және т.б.
Майлықты қолдану және пайдалану мәдениеті
Мәдениеті:
-үстел басына отырған кезде тәрелке үстіндегі сәндеп бүктелген майлықты алып, ашып, үстіңгі бөлігін астыңғы бөлігінен қысқарақ етіп екіге бүктеп, шеттерін төмен қаратып тізеге салады;
-байқаусызда майланған саусақты майлықтың үстіңгі бөлігіне, майлықты тізеден көтермей сүрту қажет;
-ерінді сүрту үшін майлықты екі қолмен алып, үстіңгі қабатын сыртына қарай келтіре, шеттерін аударып алақанға салып алып, ерінді орта тұсынан басып қана сорғыта сүртеді;
-егер майлық еденге түсіп кетсе, тазасын сұрау қажет;
-тамақтанып болған соң майлықты тізеден алып, алдыдағы тәрелкенің оң жағына қояды.
Жол берілмейтін жарамсыз қылықтар:
-үстел басына отыра салысымен, ыдыстарды тексеріп, одан кейін көрініп қалған дақтарды майлықпен сүрту;
-майлықты жейденің жағасына немесе кастюмнің өңіріне іліп қою (Франция мен Италиядан басқа жерлерде);
-майлықты қол орамалы және бет сүртетін орамал ретінде пайдалану;
-тамақтанғаннан кейін майлықты қайтадан ұқыпты етіп бүктеу және орындық арқалығына ілу.
Қағаз майлық
Қағаз майлықтарының пішіні, көлемі, түрлі-түсті болуы және қолдануы мата майлықтармен сайма-сай келеді, айырмашылығы қағаз майлықтары қолданыста бір мәрте ғана болады.
Қағаз майлықтардың қолданыстағы түрлері:
дастарқан жабдықтарына арналған тілім түрі (ауыз, қол сүртуге қажетті);
ас үйге арналған орама майлық (тағам түрлерін дайындау барысына қажетті);
үй тұрмысында пайдалануға арналған ( HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B5» \o «Терезе» терезе әйнектерін сүрту);
Майлықтың басқа қолданыстағы түрлері және атаулары
Майлықтың басқа қолданыстағы түрлерінің атаулары не үшін және қалай пайдалану барысына қарай аталып, айтылады:
-дәрігерлік салфетка — дәкеден жасалынған, әр түрлі дәрігерлік мақсатта қолданылады;
-косметикалық салфетка (сүрткіш немесе сүлгі) — түрлі хош иісті сұйықтар сіңдіріп, ылғалданған, саңылаусыз жабылатын орамада ұсталынады, қол, бет, HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B5» \o «Дене» дене мүшелерін сүртуге арналған;
-сүртіп тазартатын тазартқыш- түрлі ерітінді майларды сіңдіріп, HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BC%D1%96%D1%80» \o «Темір» темірден тұратын заттарды жылтыратып HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D2%A3%D0%B4%D0%B5%D1%83» \o «Өңдеу» өңдеу үшін пайдаланылады;
-синтетикалық киізден жасалынған (жуғыш) — HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%AB%D0%B4%D1%8B%D1%81» \o «Ыдыс» ыдыс және қыш, темір, HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%B9%D0%BD%D0%B5%D0%BA» \o «Әйнек» әйнек беттерін тазалауға арналған.
-арнайы өңделіп көзілдірік әйнегін, HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D0%BD%D0%B0» \o «Айна» айна беттерін, HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80» \o «Монитор» мониторларды сүртетін сүрткіш;
— HYPERLINK «https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D2%A3-%D1%82%D0%BE%D0%B7%D0%B0%D2%A3&action=edit&redlink=1» \o «Шаң-тозаң (мұндай бет жоқ)» шаң сүртетін түрі — шүберек.