ҚИЯЛ – 1.психикалық үрдіс: а) мә- селелі жағдай белгісіз болғанда мі- нез-құлық бағдарламасын жасайды; ә) іс-әрекетті бағдарламайды, бірақ оның орнын ауыстыратын бейнелер- ді жасайды; б) объекттің суретте- луіне сәйкес бейнелерді жасайды.
Қиялдың маңызды мәні – іс-әрекет басталғанға дейін нәтижесін көруге мүмкіндік беріп, адамды сол арқылы іс-әрекет үрдісіне бағдарлайды. Қ. басқа да психикалық үрдістер сияқ- ты аналитикалық-синтетикалық си- патқа ие. Қ. айқын болмысты жаңа, күтпеген, әдеттен тыс басқаша байла- ныспен үйлесімділікте бейнелейді. Қ. нысандары: сұлбалау, агглютинация, типтендіру, әсірелеу, гиперболи- зациялау; түрлері: белсенді Қ. және енжар Қ.
- психологияда сыртқы дүние затта- ры мен құбылыстарының субъектив- ті бейнелерін қайтадан өңдеп бей- нелеуде көрінетін тек адамға ғана тән психикалық үрдіс. Адамның миында Қ. пайда болған кезде ми қабығын- да бұрын жасалған уақытша байла- ныстар түрлі өзгерістерге түседі де, жаңа заттар мен құбылыстардың бейнесі туып отырады. Уақытша бай- ланыстарды қайта тудырып, өңдеу үрдісінде екінші сигнал жүйесі ше- шуші рөл атқарады. Әрбір адамның Қ. ерекшеліктері сол адамның құмар- тып қызығуына, жекелік ерекшелік- теріне, алдына қойған мақсатына байланысты. Сондай-ақ қиялдың маз- мұны мен түрі адамның жас ерекше- ліктері мен білім тәжірибелеріне де байланысты. Қ. адамның барлық пси- хикалық құбылыстарымен ұштасып жататын үрдіс. Сонымен бұрын біз қабылдамаған заттар мен құбылыс- тардың бейнелерін жасаудағы пси- икалық үрдісті қиял деп атайды.
Қ. адам бұрын өзі көріп-білмеген нәр-
селерінің бейнесін көз алдына елес- тету, олардан жаңа бейне жасау не- месе бұрынғы қабылданған, жинал- ған бейнелерге сүйене отырып, өз басында тың, жаңа элементтер мен идеялар тудыру. Ырықсыз қиял адам- ның алдына мақсат қоймай-ақ, ба- сындағы елестердің ағытылып, бірі- нен соң бірі өтіп жататын кезінде тууы. Ырықты қиял адамның алдына са- налы түрде мақсат қоя отырып, әдейі бейнелер жасау мен қажетті бейне- лер тудыруы.