Азбан – бұрын үйірге, күйекке, келеге түсіп, кейіннен кестірілген еркек мал; айғыр.
Арсы (ғаршы) – мифтік сана бойынша, жеті қат көк үстіндегі тақ орны. Құдайға лайықты құрметті орын мағынасында.
Асай-Мұсай – шығыс елдерінде дінге байланысты айтылатын Мұса пайғамбардың қасиетті таяғы; асатяқ.
Аткелдейін – актілейін /акт/. Ескерту: Ноғайбай Сүлейменұлының айтысына қатысты осы сөзді филология ғылымдарының докторы, проф. Тұрсын Жұртбай дау- шарға қатысты куәға тартып жасалатын «ісқағаз», акті болуы керек деп түсіндірген. Әзәзіл – шайтан, Ібіліс қатарындағы қаскөй рух.
Әйкел − әйелдер мойнына тағатын алқа.
Әулекі − даңғаза, есерсоқ.
Әуірі – көңілдің құмары, желігі.
Баз, паз /п/ – қаршыға тектес асыл едім деген мағынада.
Батбан – батпан.
Баһар /п/ − көктем маусымы.
Без билет, безбелет /о/ − безбилетный – билетсіз, бұл арада: жөнсіз жүрсің деген мағынада.
Бейпоз − кейбір нұсқаларда бейбоз, жанпоз бұлбұлы екен делінеді.
Бейрәһім – рақымсыз.
Бейхая /а/ − ұятсыз.
Беке − жаман су, шалшық.
Бексұлы − вексель /неміс/ − ақшалық міндеттемесі бар құжат.
Бент – бәнд /п/ – бекіту, байлау мағынасында.
Бидайық – астық тұқымдас көпжылдық жабайы өсімдік; бұл арада: қаршыға тұқымдас ең қыран құс.
Бұлдырық – құр тұқымдас, сұр түсті қарабауыр кішкентай дала құсы.
Бұт – пұт.
Градыспен – градус /латын/ − шама, деңгей.
Ғазал /а/ – 1) өлең; 2) үні.
Делбекезек – жылқы түлігінде кездесетін кесел.
Дорақ – дурак /о/ – ақымақ.
Дуан – бір уездік көлемдегі ауқымдық бекініс, аймақ.
Дүр – күрт, қауырт, бірден.
Желқом – жауыр аттың арқасына ер батпау үшін желдік үстінен қабаттап салынған қалың киіз, жауыр атқа салынатын ортасы ойық тоқым.
Жүзтайлақ – ұзатылғанда төркінінен жүз ақ тайлақ.
Здавайттап /о/ − сдавать − ұстап беру.
Зәуіқайыр – кездейсоқ.
Зеңберек – зеңбірек.
Ителгі – сары шұбар, қанаты ұзын, мойны ақ жағал, кішкене қыран құс.
Калиматтай – Аллаға жалбарыну, Құрандағы бір аяттың аты.
Кебенек – 1) сырт киім. Ертеректе жауынгерлер, малшылар жауын-шашыннан, бораннан қорғану үшін киген. Жұқа киізден тігіледі, шапан тәрізді болып келеді; 2) ешкі ғана ауыратын жұқпалы індет.
Кезқұйрық – ұсақ жәндіктермен, өлекселермен қоректенетін жыртқыш дала құсы.
Көнек – Бие саууға арналған көннен жасалған шүмегі бар ыдыс.
Көрдемше /жерг./ – некесіз туылған жас бала, нәресте.
Күйкентай − орманды дала алқабын мекендейтін қырғи тұқымдас қыран құс.
Күпір /а/ – діннен шығу, дін жолынан адасу.
Кірсиян, крестьян /о/ – шаруа.
Кірісі – кіріс: садақтың керме бауы.
Қаукерім – қауқар.
Қашаған – қашып, ұстатпайтын бие.
Мағрұр − алданған; меншіл, мақтаншақ, тәкаппар.
Мәнжубас – топас, ақымақ.
Мәрту, мәрпу − ішірткі, дәрі.
Мөңке – сазанның кішірек түрі; тұнық, таза суларда ең көп тараған балық.
Мұқам /а/ – мақам, сөзді ырғағына келтіріп айту.
Мықдарыңа (миқдат, миқтар) − өлшем, шама, саны.
Намақұл – мақұл көрмей.
Нәтсіз – нәті: нәсілі, тегі.
Нығмет /а/ − бақыт.
Палитса – полиция /ежелгі грек/.
Панар – фонарь /ежелгі грек/ − жарық, сәуле.
Пар /о/ − тең.
Пружинасыз – пружина /о/− ширатылған темір сым.
Пірқадан /а/ − бұл арада: қай жіктен, қай бағыттасың деген мағынада.
Пітінә – аласа, қортық, мәстек.
Рас-Рап /а/ − биік, мәртебелі орынға ие болу.
Самсөз – сөз таппай, дағдару.
Сарыжа, саржа – сүйекпен әшекейленген әдемі садақ; жақ.
Сахи – жомарт.
Сиыр, барыс – бұл жерде: жыл аттары ретінде қолданылған.
Соқтадай, соқталдай – үлкен, дәу, ірі денелі адам.
Сүлей – жыршы, суырыпсалма.
Таңдасы − ертеңі деген мағынада.
Таһазір − кешірім сұрау сылтауы, себебі; болмайтынын, мүмкін емес екендігін мойындау, әлсіздік, дәрменсіздік.
Тәзір − сөгіс, ұрсу, кінәлау, айыптау; жаза, жазалау.
Топайы, топай – жылқының бақайшақ сүйегі; ірі қара малдың асығы.
Торғын − қымбат бағалы жұқа жібек мата, торқа.
Тулақ – төсеніш ретінде қолданылатын, жүні алынбаған мал терісі, кептірілген көнтері. Көбіне ірі қараның, құлынның терісінен жасалады.
Тұйғын – қаз, үйрек аулап, қоректенетін лашын тұқымдас жыртқыш құс.
Уажып /а/ – істеуге міндетті болған іс.
Үкірдай – Қытайдағы ел билеушілердің болыс дәрежесіндегі лауазымы.
Часабай /о/ – часовой – күзетші.
Шалығы – шалық – шала.
Шаһуат − аса күшті; тілек, арман; құмарлық, ынтызарлық; сезімталдық.
Шор – денеде қатып қалған ісік.
Шорағай – тайыз суларда мекендейтін шортан.
Штат – сайлау мағынасында.
Шұлғау – қонышты аяқ киімнің ішінен аяққа орайтын қалың мата.
Шүлен – мырза, дарқан, жомарт кісі. Шүлен таратты – барын мырзалық етіп үлестірді.
Шытыр − сортаңдау далада өсетін гүлі ұсақ шөптесін өсімдік.
Шығуана /а/ − мезі болу, ығыр болу.
Ілескер Құсбегі – Қоқанның әскер басы, бегі деген мағынада.
Янды – қайтты.
381
СӨЗДІК
Азбан – бұрын үйірге, күйекке, келеге түсіп, кейіннен кестірілген еркек мал; айғыр.
Арсы (ғаршы) – мифтік сана бойынша, жеті қат көк үстіндегі тақ орны. Құдайға лайықты құрметті орын мағынасында.
Асай-Мұсай – шығыс елдерінде дінге байланысты айтылатын Мұса пайғамбардың қасиетті таяғы; асатяқ.
Аткелдейін – актілейін /акт/. Ескерту: Ноғайбай Сүлейменұлының айтысына қатысты осы сөзді филология ғылымдарының докторы, проф. Тұрсын Жұртбай дау- шарға қатысты куәға тартып жасалатын «ісқағаз», акті болуы керек деп түсіндірген. Әзәзіл – шайтан, Ібіліс қатарындағы қаскөй рух.
Әйкел − әйелдер мойнына тағатын алқа.
Әулекі − даңғаза, есерсоқ.
Әуірі – көңілдің құмары, желігі.
Баз, паз /п/ – қаршыға тектес асыл едім деген мағынада.
Батбан – батпан.
Баһар /п/ − көктем маусымы.
Без билет, безбелет /о/ − безбилетный – билетсіз, бұл арада: жөнсіз жүрсің деген мағынада.
Бейпоз − кейбір нұсқаларда бейбоз, жанпоз бұлбұлы екен делінеді.
Бейрәһім – рақымсыз.
Бейхая /а/ − ұятсыз.
Беке − жаман су, шалшық.
Бексұлы − вексель /неміс/ − ақшалық міндеттемесі бар құжат.
Бент – бәнд /п/ – бекіту, байлау мағынасында.
Бидайық – астық тұқымдас көпжылдық жабайы өсімдік; бұл арада: қаршыға тұқымдас ең қыран құс.
Бұлдырық – құр тұқымдас, сұр түсті қарабауыр кішкентай дала құсы.
Бұт – пұт.
Градыспен – градус /латын/ − шама, деңгей.
Ғазал /а/ – 1) өлең; 2) үні.
Делбекезек – жылқы түлігінде кездесетін кесел.
Дорақ – дурак /о/ – ақымақ.
Дуан – бір уездік көлемдегі ауқымдық бекініс, аймақ.
Дүр – күрт, қауырт, бірден.
Желқом – жауыр аттың арқасына ер батпау үшін желдік үстінен қабаттап салынған қалың киіз, жауыр атқа салынатын ортасы ойық тоқым.
Жүзтайлақ – ұзатылғанда төркінінен жүз ақ тайлақ.
Здавайттап /о/ − сдавать − ұстап беру.
Зәуіқайыр – кездейсоқ.
Зеңберек – зеңбірек.
Ителгі – сары шұбар, қанаты ұзын, мойны ақ жағал, кішкене қыран құс.
Калиматтай – Аллаға жалбарыну, Құрандағы бір аяттың аты.
Кебенек – 1) сырт киім. Ертеректе жауынгерлер, малшылар жауын-шашыннан, бораннан қорғану үшін киген. Жұқа киізден тігіледі, шапан тәрізді болып келеді; 2) ешкі ғана ауыратын жұқпалы індет.
Кезқұйрық – ұсақ жәндіктермен, өлекселермен қоректенетін жыртқыш дала құсы.
Көнек – Бие саууға арналған көннен жасалған шүмегі бар ыдыс.
Көрдемше /жерг./ – некесіз туылған жас бала, нәресте.
Күйкентай − орманды дала алқабын мекендейтін қырғи тұқымдас қыран құс.
Күпір /а/ – діннен шығу, дін жолынан адасу.
Кірсиян, крестьян /о/ – шаруа.
Кірісі – кіріс: садақтың керме бауы.
Қаукерім – қауқар.
Қашаған – қашып, ұстатпайтын бие.
Мағрұр − алданған; меншіл, мақтаншақ, тәкаппар.
Мәнжубас – топас, ақымақ.
Мәрту, мәрпу − ішірткі, дәрі.
Мөңке – сазанның кішірек түрі; тұнық, таза суларда ең көп тараған балық.
Мұқам /а/ – мақам, сөзді ырғағына келтіріп айту.
Мықдарыңа (миқдат, миқтар) − өлшем, шама, саны.
Намақұл – мақұл көрмей.
Нәтсіз – нәті: нәсілі, тегі.
Нығмет /а/ − бақыт.
Палитса – полиция /ежелгі грек/.
Панар – фонарь /ежелгі грек/ − жарық, сәуле.
Пар /о/ − тең.
Пружинасыз – пружина /о/− ширатылған темір сым.
Пірқадан /а/ − бұл арада: қай жіктен, қай бағыттасың деген мағынада.
Пітінә – аласа, қортық, мәстек.
Рас-Рап /а/ − биік, мәртебелі орынға ие болу.
Самсөз – сөз таппай, дағдару.
Сарыжа, саржа – сүйекпен әшекейленген әдемі садақ; жақ.
Сахи – жомарт.
Сиыр, барыс – бұл жерде: жыл аттары ретінде қолданылған.
Соқтадай, соқталдай – үлкен, дәу, ірі денелі адам.
Сүлей – жыршы, суырыпсалма.
Таңдасы − ертеңі деген мағынада.
Таһазір − кешірім сұрау сылтауы, себебі; болмайтынын, мүмкін емес екендігін мойындау, әлсіздік, дәрменсіздік.
Тәзір − сөгіс, ұрсу, кінәлау, айыптау; жаза, жазалау.
Топайы, топай – жылқының бақайшақ сүйегі; ірі қара малдың асығы.
Торғын − қымбат бағалы жұқа жібек мата, торқа.
Тулақ – төсеніш ретінде қолданылатын, жүні алынбаған мал терісі, кептірілген көнтері. Көбіне ірі қараның, құлынның терісінен жасалады.
Тұйғын – қаз, үйрек аулап, қоректенетін лашын тұқымдас жыртқыш құс.
Уажып /а/ – істеуге міндетті болған іс.
Үкірдай – Қытайдағы ел билеушілердің болыс дәрежесіндегі лауазымы.
Часабай /о/ – часовой – күзетші.
Шалығы – шалық – шала.
Шаһуат − аса күшті; тілек, арман; құмарлық, ынтызарлық; сезімталдық.
Шор – денеде қатып қалған ісік.
Шорағай – тайыз суларда мекендейтін шортан.
Штат – сайлау мағынасында.
Шұлғау – қонышты аяқ киімнің ішінен аяққа орайтын қалың мата.
Шүлен – мырза, дарқан, жомарт кісі. Шүлен таратты – барын мырзалық етіп үлестірді.
Шытыр − сортаңдау далада өсетін гүлі ұсақ шөптесін өсімдік.
Шығуана /а/ − мезі болу, ығыр болу.
Ілескер Құсбегі – Қоқанның әскер басы, бегі деген мағынада.
Янды – қайтты.
381