ДИЙМЕТОВА М. Б.
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Дийметова Мафтуна Бахтиярқызы – саясаттану және конфликтология мамандығының ІІ- курс магистранты.
Түркістан қаласы.
Мақалада автор коммуникация ұғымына тереңірек түсініктеме беріп,оның әлеуметтік және саяси ортадағы орнын айшықтап, анықтап, дәлелдер мен әдістер арқылы талдау жүргізіп, талқылайды. Ақпараттық технологияның бүгінгі таңда қоғам мен адамзат санасын қалыптастырудағы орны туралы пікірлер қарастырады. Ғаламтор желілерінің жаһандық,әлемдік деңгейде дамуы, оның тек бір елдің ғана емес, күллі бүкіл әлемнің тұтастығына жасайтын ықпалын, пайдасы мен тигізер зардабын анықтап, сол туралы мәселелер көтереді. Қазіргі күнде ғылыми технологияның зуылдап дамыған дәуірінде коммуникация ұғымы көпшілікке таңсық емес, санаға сіңімді түсінік болғаны баршамызға мәлім екені анық. Латын тілінен енген бұл терминнің аудармасы communicatio жалпы жасаймын, байланысытырамын деген мағынада келеді. Ал жалпы кең мағынада әртүрлі ақпаратты қабылдау және тарату мүмкіндігі бар қарым-қатынас тәсілдері деп түсіндіре кетсек те болады. Коммуникация тарихы – бұл жаңа техникалық байланыс құралдарының, оның ішінде спутниктік байланыс құралдарының, ақпаратты жолдау арналарының, ғаламдық ақпараттық желілерінің, трансұлттық мультимедиалық құрылымдарының даму тарихымен ұштасып қалыптасты. Қазіргі біздің контексіміздегі «ғаламдық» ұғымы теориялық және практикалық дәстүрімізде бұрынан бард интернационалдық, әлемдік және планетарлық бұқаралық коммуникация құралдары деген түсінікті ығыстырып шығарды.
Осыпь уақытқа дейін белгілі бір дәрежеде шектеулі ақпараттық шеңберде өмір кешіп, өзгелерден саяси, тілдік, мәдени, идеологиялық, әлеуметтік және дед психологиялық тұрғыдан , техникалық-коммуникациялық және басқа дан тұсаулармен тұйықталған ұлттар мена халықтар жаңа дәуірдің жаңа ғылыми жетістіктерімен танысып, табысып, оный әрі дамытып санация көкжиегін кеңейте бастады.
Сондай-ақ, мақалада Қазақстан Республикасындағы саяси коммуникацияның ерекшеліктері мена проблемаларына саясаттанулық талдау жасалынды, қазақстандық қоғамның жаңаруы барысындағы оның орны анықталды, саяси коммуникацияны тиімді қолдануға нақты ұсыныстар беріледі.
Бұқаралық коммуникация бұл текс ақпарат жеткізудің көзі ғана емес, олим өзі жеткізіп отырған ақпаратына көпшілік оқырманды сендіру мена сол көздеген мақсаты бағытында тәрбиелеу жүгін дед қоса атқара алады. Соның ішінде қазіргі күнге дейін технологияның даму сатысымен тарихта адамдардың о ауызекі саяси хабарка алмасунан бастап, газета, журналдардың пайда болуы, теледидар мена смартфондардың пайда болуымен коммуникация дамып отырды. Қазіргі қоғамда ақпарат көздерін таратудың телекоммуникация, интернетчик сияқты заманауи құралдары шығып, кең қолданысқа енгенімен, мерзімді басылымдардың, соның ішінде, газеттердің дед әлеуметтік-коммуникативтік қызметі ахаңберген дәрежеден төмендей қоймағаны даусыз. Осыпь тұрғыдан келгенде газета ұжымдық үгітші, насихатшы және ұйымдастырушы қызметін де атқара алады. Газеттің сани қырлы қоғамдық әлеуметтік қызметін дөп басып, дәл таныған ұлт ұстазы А.Байтұрсынұлы кезінде «Газета – халықтың көзі, құлағы һәм тілі. Адамға көз, құлақ, тіл қандай керенка болса, халыққа газетка сондай керенка. Газеті жоқ жұрт, басқа газеті бард жұрттардың қасында құлағы жоқ керенка, тілі жоқ мақау, көзі жоқ соқыр сықылды»,– депо, мерзімді басылымдар қызметінің сани қырын танып барып айтқаны ақиқат [1, 27].
Коммуникация бұл тіл мена қарым — қатынастың ұшқырлығын көрсетеді. Яғни, саяси коммуникацияда барлық дәйек-деректерің шынайылғын анықтап, талдау жөн депо саналады. Тілдің табиғатын, оның мәні мена қызметінің заңдылықтарын және тарихи дамуын танудың басты жолы – бұл тілдің ішкі заңдылықтарының мәнін танумен қатар, оның әлеуметтік табиғатын дан тану жолы. Тілдің әлеуметтік мәнін дұрыс тану – тілдің тарихи дамуы, қызметі мена өзара әрекеттесімінің заңдылықтарын тану үшін; қоғам мена жеке индивидтің тілге әсерін тану үшін; қоғам мена индивид өміріндегі тілдің рөлін тану үшін; тілдің адамант дамуының өткені, бүгіні мена болашағына әсерін тану үшін – негізгі мәнге иена болады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Демократиялық дамудың жалпыға бірдей танылған заңдылықтары мен біздің қоғамымыздың дәстүрлерін үйлестіре отырып, біз одан әрі де саяси және мемлекеттік құрылыстың қазақстандық моделін жетілдіру жолымен жүре беретін боламыз», – [1] деп атап көрсеткен болатын. Сондықтанда еліміздегі саяси коммуникацияның қалыптасуы мен даму жолдарын кеңінен зерттеп, оның тәжірибеде іске асырылу принциптері мен тәсілдеріне талдау жасау тақырыптың өзектілігін аша түседі. Осымен байланысты ізденушінің ғылыми-зерттеу жұмысы билік пен қоғамның өзара қарым-қатынасындағы маңызды мәселелерді ашып көрсетуге арналған.
Саяси коммуникацияда және онымен байланысты мәселелер бойынша ғылыми еңбектердің көп болса да, отандық саяси ғылымда Қазақстандағы демократияландыру процесін нығайтуда ерекше рөл атқаратын саяси коммуникацияны кешенді түрде қарастыратын арнайы зерттеулер өте аз кездеседі. Осыған орай Қазақстандағы саяси субъектілердің өзара және адам және қоғаммен қарым-қатынасын саяси жүйенің модернизациясы жағдайында қарастырудың қажеттілігі туындайды.
Тақырыптың қазіргі ХХІ ғасыр заманынының талабына сай өзектілігімен, зерттелмеген тың мәселелерді талдап зерттеуімен, зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттеріне байланысты жүзеге асуымен анықталады. Мақала саяси коммуникация процесін іске асырудағы саяси субъектілердің, азаматтық қоғам институттарының қоғамдық-саяси қызметінің маңызын ашып және айқындап көрсеткен отандық саяси ғылымдағы алғашқы еңбек болуымен шыңдалады. Сонымен зерттеу еңбегінде төмендегідей нақты ғылыми нәтижелерге қол жеткізілді:
— «саяси коммуникация» ұғымы мен оның саяси ғылымдағы зерттелу деңгейіндегі бағыттар мен көзқарастар ғылыми академиялық жазбаға сай талданып, жүйеленді және авторлық түсініктеме беріледі;
— Қазақстан Республикасындағы саяси коммуникацияның саяси жүйедегі рөлі мен мақсаты анықталып, оның қалыптасу кезеңдері мен даму ерекшеліктері, қызметтері мен түрлері талданылды;
— саяси коммуникация типологиясын талданылып, автор тарапынан типологиялаудың жаңа бағыттары негізделеді;
— еліміздегі қоғаммен байланыс ұйымдары және олардың қызметін жүзеге асырудағы бұқаралық ақпарат құралдарының атқаратын рөлі және мәні көрсетіледі;
— мемлекетіміздегі халық пен билік арасындағы өзара байланыста туындайтын саяси мүдделердің қарама-қайшылығы, негізгі кедергілер мен оларды шешудің мүмкіндіктері айқындалады;
— саяси коммуникация бұл еліміздегі саяси жаңарудың нақты бір белгісі ретінде айшықталынып, оның әдістері кеңінен қолданылады;
— отандық саяси ғылымда тұңғыш рет Қазақстандық саяси коммуникацияның дамуына ақпараттық саясаттың тигізетін ықпалы талданады;
— Қазақстандағы саяси коммуникацияны әрі жетілдіріп, дамытудың айқын бағыттарына ұсыныстар беріледі.
Саяси коммуникацияны зерттеуге байланысты әдебиеттер мен ғылыми зерттеулердің көптігіне қарамастан, оның жекелеген салаларына қазақстандық саяси ғылымда зерттеу жүргізу соңғы жылдарда ғана қолға алынып келе жатыр. Саяси коммуникацияның әдіс-тәсілдерін тиімді пайдалану – саяси субъектілер, билік пен қоғам арасындағы өзара байланыста алшақтықты жойып, еліміздегі азаматтық қоғамды қалыптастыруға, демократияны нығайтуға бағытталған нық қадамдардың бірі. Қазақстандағы саяси коммуникацияның ерекшеліктері мен проблемаларын зерттеу, жаңа саяси жүйеге аяқ басқан мемлекетіміздің болашағы үшін маңызды қадам болып саналады. Қазақстанның ақпараттық-коммуникациялық кеңістігіндегі болып жатқан жағдайларға талдау жасау тақырыптың маңыздылығын көрсетеді.
Дәлелденгендей, өркениетті, дамыған қоғамға қадам басуға бағыт алған демократиялық принциптерді нығайту жолындағы мемлекетіміздің ақпараттық саясаты жаңа мән-мағына ие болып, даму үстінде. Мұның нақты белгісі ретінде – Қазақстандағы саяси субъектілермен бірге, билік пен халық арасындағы ақпарат алмасудағы өзара байланыстың қалыптасуын негіздейтін саяси құндылықтардың дамуы, саяси жүйеде ақпараттық технологиялардың кеңінен қолданылып келе жатқандығы.
Анықталғандай, еліміздегі саяси коммуникация мәселелері жалпы қоғамдық-саяси жүйедегі қызметімен бірге, қоғамның талап-тілектерін ескеруге тырысатын, халық пен саяси субъектілердің мүдделерін жақындастыруға бағыттайтын мемлекеттік саясаттың негізгі ажырамас бөлігі. Алайда, саяси субъектілер, билік пен қоғам арасындағы өзара байланыстағы ақпарат алмасу тең дәрежелі диалог түрінде жеткілікті дамымағандығын ескеру қажет.
Айқыьндалғандай, Қазақстан Республикасында демократиялық қайта құруфларды жемісті түрде іскеж асыру үшін, қазіргі саянский коммуникация сферасындағы мемлмекеттің ақпараттық саясат зор мағыьнаға иже болады. Тәуелсіз Қазабқстанды саянский реформалаудың тәжірибесі жаңаб демократиялық, тұрақты жәнеж тиімді саянский жүйе құру үшіно қоғамдағы саянский өлшемдердің нәтижесі мена сипатына, деңгейіне байлманысты ұзақ және күрдеелі процессия екендігін көрсетті. Бұл қоғабмды модернизациялаудың жемісі болмнақ.
Анықталғандай, Қазақстанда саянский мүдделердің келісімге келуфі, қоғамдағы идеялардың біріґгуі, қатынастардың үйлесімділігі, биліґк құрылымының мүдделерімен, бір жағыьнан қоғамның әртүрлі таптуарының, топтарының және екіноші жағынан, олардың дамуфы мақсатында кері байлманыс пеан басқару құрылысымен қоғабмдағы PR-дым саянский басқарудың жүйесіне қоспрай, саянский билікті жүзеге асырсу мүмкін емес. Қазақстандағы PR жүйежсін дамытудың нақтылы жолдеары қарастырылады. Олардың қоғабм мена билік үшін тиімнді жақтары анықталып, баянодалады. Саянский коммуникация құралдары санаблатын: PR, саянский жарнама, паблисити, үгіту пеан насихат, БАҚ т.б. Қазақстандағы тиімнділіктерін арттыру мәселелері ұсыноылады.
Айқындалғандай, Қазақстанда саянский коммуникация мәселесіне жетклілікті көңіл бөлінбеген. Себежбі, шкентель және ресейлік оқу бағдеарламаларына саянский коммуникация арнайы пән ретіґнде енгізіліп, мамандар даярслауды қолға алып жатса, Қазабқстан бұл жағынан әлі артта қалыьп жатыр. Арнайы мамабндардың жоқтығынан, біздегі саянский субъектілер шетелдік саянский технологтар мена мамандардың тәжірибесіне жүгіґнуге мәжбүр болып отыгрыш.
Дәлелденгендей, Қазақстан Респрубликасы демократиялық дамудың өзінодік үлгісін қалыптастыра отырып, саянский коммуникацияның тиімді түрдее іске асырылуына бейт бұруда. Мұны елімніздегі ақпараттық-коммуникациялық процчестерге байланысты қабылданып жатқ@ан нақтуы базалар дәлелдейді.
Болжам жасау бағытына тоқталсақ, алдағы уақытта саяси коммуникация елімізде тиімді жұмыс істеуге қол жеткізуі мүмкін. Саяси жарнама, саяси үгіт-насихат, қоғаммен байланыс (паблик рилейшнз), паблисити, бұқаралық ақпарат құралдары сияқты байланыс арналары арқылы саяси субъектілермен, билік пен қоғам арасындағы өзара байланыстағы ақпарат алмасу есебінен саяси коммуникация биліктің ашықтығын, жариялылығын нақты көрсететін болады.
Зерттеу жұмысы бойынша талдау жүргізе отырып, автор Қазақстан Республикасындағы саяси коммуникацияны тәжірибеге енгізуге байланысты мынадай ұсыныстар білдіреді:
Саяский субъектілер өзінің қызмнеттерін жүзеге асыру үшіно аймақтық БАҚ-тык белсенді түрде тартууы тиіс. Отандық БАҚ саянский оқиғаларды сенімді жәнеж шынайы түрде жетклізуге тырысуы кермек. БАҚ жұмысындағы нақ осыпь сенімділік пеан объективтілікке байланысты халыьқ, азаматтық қоғам инстуитуттарына, мемлекеттік билік оргабндарына сеніммен қарайтын болабды. Мемлекеттік және жергділікті билік азаматтардың саястатқа және азаматтық қоғабмның дамуына тиімді қосыьлуына жағдай жасайтын, PR (қоғабммен байланыс) шараларын пайдеалану арқылы жергілікті биліґк қызметіне деген қызыьғушылығын арттыру шараларын қолдеануы қажет.
Саянский коммуникация процесі диалмогтық сипатқа емес, көбінесе, біржзақты болып келетіндіктен, биліґкке халықпен кері байлманыс және өзара әреклеттесу есебінен жұмыс жасабу кермек. Саянский билік институттарына, партуиялар мена қозғалыстарға басты ұсыноыс ретінде, БАҚ-тык қолданудың тиімділігін арттуыруды атап өтер едік, өйткені, саястаткердің жетістігі қалай болғдананда да, ең алдымен көзқ@арасыменкөзқарасымен, яғни, анық@таладыпікірмен анықталадықұруфға Азаматтық қоғамды жасабудақажетті жағдайларды жасауда, бостуандығы мена аирмен ар-ожданы, құқыьғы құқығы сияқты, т.б пікіґрді пікірді қалыптастыратын гуманитарлық технологияларды қолданған жөн. гумабнитарлық гуманитарлық технологиялар мақстатқа мақсатқа қолданылмауы жәнеж және оларды текс тек сайлауалды кезіґмен кезімен ғана орынодыорынды. Еліміздегі PR-агенттіктері мена олардың қызмет ету аясыьн кеңейту қажет жәнеж дед PR саласын реттеуге мүмкліндік беретін арнайы құқыьқтық базаның қалыптасуы орыноды болгары еді депо түйіндейміз. Еліміз бойыьнша интернетті тұтынудың құныьн азайту, халықтың компрьютерлік сауаттылығын арттыру үшін, оларсдың әлеуметтік-экономикалық жағдеайларын ескерген жөн. Демек, мемлмекеттік билік органдары елімніздегі саянский коммуникацияны іске асырсуда белсенділік танытуы тиіс. Көрстетілген кемшіліктерді жоюға жанр-жақты қолдау қажежт.
Бүгінгі таңдеағы саянский коммуникацияның маңыздылығын ескежре кпелле, басқа елдер тәжіґрибесімен алмаса отырып, коммнуникациялық технологияларды ғылыми тұрғыдан жетіґлдіру үшін Оратай Азиялық аймақты қамтуитын «Саянский коммуникация» ғылыми журноалын шығаруды ұсынамыз. Бұл саянский коммуникацияның ғылыми аппабратының дамуына өз үлесін қосабтынымен анықталады. Сонымен біргде, «Саясаттану», «Мемлекеттік басқ@ару» саянский бойынша саяси беруфдің білім берудің бағдарламасына арнабйы , арнайы пән қолғ@а оқытуды қолға қажежттілігіжөн. Мұның қажеттілігі қазіргі кездегі басқару саласында, әсіресе, саяси қызмет барысында саяси сауатты кадрлардың қалыптасуына мүмкіндік жасайды. Аталған мәселелерді қолға алуда саяси коммуникацияны бір жағынан теориямен, екінші жағынан тәжірибемен ұштастыру арқылы іске асырылғаны орынды болады деп қорытындылаймын.