Е.Б. Тяжина1, А.Т. Бақытов2
1ф.ғ.к., аға оқытушы, С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, Нұр-
Сұлтан қ., Қазақстан Республикасы, e-mail: helene_32@mail.ru
2ф.ғ.к., доцент, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы қ., Қазақстан Республикасы, e-mail: bakitov77aitkali@mail.ru
ШЕТЕЛ ТІЛДЕРІН КӘСІБИ-БАҒДАРЛЫ ОҚЫТУҒА ҚОЙЫЛАТЫН ҚАЗІРГІ ТАЛАПТАР
Заманауи білім берудің алдында жаңа жоғары білікті және бәсекеге қабілетті маманды дамыту мен тәрбиелеу үшін жағдай жасауға байланысты міндеттер тұр. Жалпы әлемдік мәдени үдерістің толыққанды қатысушысы болу үшін, қазіргі жастардың әлеуметтік және кәсіптік ортасына ауыртпалықсыз ықпалдасуы үшін кәсіби шет тілін білу қажет. Кәсіби шетел тілін еркін меңгеру қоғамдық және ұлттық сана-сезімді дамытудың маңызды факторы болып табылады.
Түйін сөздер: кәсіби қызмет, заманауи білім беру, кәсіби бағытталған тіл, тілдік білім беруді дамыту
Қазіргі жағдайда шет тілінде қарым-қатынас бакалаврдың болашақ кәсіби қызметінің маңызды компоненті болып табылады, бұл техникалық университетте «Шет тілі» пәнін оқытудың маңыздылығын анықтайды.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында «Қоғамның және экономиканың индустриялықинновациялық даму сұраныстарына сәйкес техникалық және кәсіптік білім жүйесін жаңғырту, әлемдік білім беру кеңістігіне бірігу; еңбек нарығының, еліміздің индустриялықинновациялық даму міндеттері мен жеке тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын және білім беру саласындағы үздік әлемдік тәжірибелерге сай келетін жоғары білім сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу; өмір бойы білім алу жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету. Жоғары білім республика экономикасының барлық салалары үшін құзыретті және бәсекеге қабілетті мамандарды кәсіби даярлауды қамтамасыз етуде, ғылым мен өндірісті біріктіруде маңызды рөл атқарады» деген міндеттер алға тартылады [1].
Жоғары білім беру саясаты республика экономикасының барлық салалары үшін білікті және бәсекеге қабілетті мамандарды кәсіби даярлау жағдайларымен қамтамасыз ету, жоғары мектептің зияткерлік әлеуетін және практикалық-бағытталған қызметін күшейту, оны ғылыммен және өндіріспен біріктіру, халықаралық білім беру стандарттарына сәйкестендіру қажеттілігімен анықталады.
Тілдік білім берудің қазіргі заманғы жүйесін дамыту экономикалық, саяси, әлеуметтікмәдени үдерістермен айқындалады. Олардың жаһандану сипаты шет тілін оқытудың кәсібибағытталған жүйесін пайдалануға ықпал етеді.
Жаңа уақыт, жаңа шарттар жалпы әдіснаманы, сондай-ақ шет тілін оқытудың нақты әдістері мен тәсілдерін дереу және түпкілікті қайта қарауды талап етеді.
Жоғары білімнің мемлекеттік білім беру стандарты шетел тілін үйренуде кәсіби ерекшелікті, оның бакалаврдың болашақ кәсіби қызметінің міндеттерін жүзеге асыруға бағытталуын есепке алуды талап етеді.
Техникалық университетте шет тілін оқытуға кәсіби-бағдарлы көзқарас бакалаврларда кәсіби ойлаудың ерекшеліктерін ескере отырып, нақты кәсіби, іскерлік, ғылыми салаларда өзге тілді қарым-қатынас жасау қабілетін қалыптастыруды көздейді.
Білім беру жағдайын талдау көрсеткендей, мемлекеттік деңгейдегі ұсынымдар мен әлеуметтік тапсырыс білім алушылардың кәсіби мүдделерін ескермей ұйымдастырылған шетел тілін оқытудың дәстүрлі педагогикалық практикасына қайшы келеді. Сондықтан педагогикалық қызметтің өзгеруі заңды болып табылады және шет тілін оқытудың сапалы жаңа кәсіби-бағдарлы жүйесіне қажеттілік туындайды.
Кәсіби-бағытталған оқыту студенттердің болашақ мамандық немесе мамандық ерекшеліктерімен талап етілетін шет тілін үйренуге деген сұраныстарын үйретуге негізделген. Ол кәсіптік-бағытталған шет тілін меңгеруді білім алушылардың жеке қасиеттерін дамытумен, оқытылатын тіл елінің мәдениетін білумен және кәсіби және лингвистикалық білімге негізделген арнайы дағдыларды меңгерумен ұштастыруды көздейді.
Біздің ойымызша, «Кәсіби-бағытталған шет тілін» екінші, үшінші курстардан бастап оқыту орынды болмақ. Себебі осы кезеңнен бастап студенттердің таңдаған мамандығы бойынша дәріс ала бастауына байланысты шет тілінде берілген техникалық әдебиеттер барынша түсінікті және толық меңгеруге мүмкіншілік туындайды. Түп нұсқада берілген шет тіліндегі мәліметті барынша толық және тыңғылықты түсініп, техникалық терминологияны оңай меңгеруге болады.
Шет тілін кәсіби-бағдарлы оқыту қазіргі уақытта білім беруді жаңартудағы басым бағыт болып табылады. Шет тілін үйрену мемлекет тарапынан міндетті қолдау табатыны сөзсіз. «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік және басқа да тілдердің барлығы мемлекеттің қорғауында болады. Мемлекеттік органдар осы тілдердің қолданылуы мен дамуы үшін қажетті жағдайлар жасайды » [2; 7б].
Қазіргі қазақстандық ЖОО-ның өкімет қолдауының негізінде шетелдік серіктестерімен стратегиялық ынтымақтастықтары даму үстінде. Осы орайда әлемдік қоғамдастықтың әлеуметтік-экономикалық және мәдени-саяси өмірінің өсіп келе жатқан жаһандану жағдайында қазақстандық білім берудің ғылыми парадигмасы да өзгереді. Бүгінгі күні іс жүзінде қолданылатын кешенді дағдыларды, шеберлік пен білімді қалыптастыруға бағытталған білім беру процесінің құзыреттілік бағдары неғұрлым өзекті болып отыр. Қазіргі қоғамның тұлғаның үйлесімді дамуына қажеттілігі білім беру жүйесіне жаңа талаптар қояды. Қазіргі білім берудің міндеті — өз бетінше білім көк жиегін «ашуға» қабілетті азаматтарды тәрбиелеу, таңдау жағдайында дұрыс шешім таба алатын ақпарат ағымында жылдам бағдар беру. Бұл міндетті жүзеге асыру ЖОО студенттерін дайындауға сапалы жаңа көзқарасты талап етеді,- деп есептейді П. Ж. Жұмабаева [3].
Шетел тілін меңгеру негізінде дағдыларды қалыптастырудың механикалық процесі бар. В. Риверс айтқандай, «Тілді оқытудың ең жақсы жолы туралы қандай да бір шешім қабылдағанға дейін тіл деген не екенін анықтау (қарастыру) жақсы болар еді» [4, 23б.].
Гумбольдт бойынша әр тілдің өзінің «ішкі формасы», «халық рухының өзіндік ерекшелігімен» негізделген өзіндік құрылымы бар [5, 158б.]. В. Гумбольдттің бейнелі анықтамасы бойынша, «Тіл – ұлттың жаны, онда бүкіл «ұлттық сипат» бейнеленген». Әлеуметтік-тарихи өнім бола отырып, тілді осы тілде сөйлейтін әр түрлі ұрпақ арасында да жүзеге асырады. Тіл өзінің табиғаты бойынша дискретті жүйе, ал шетел тілін оқыту әдістемесі оқыту үрдісінде оқытушы қолданатын оқыту бірлігін бөлуді көздейді. Мұндай бірлік сөз екендігі анық.
Шет тілін оқытудың негізгі мақсаттары:
1.Студенттердің коммуникативтік мәдениетін қалыптастыру және дамыту
— тіл, сөйлеу және әлеуметтік-мәдени құзыреттілікті қалыптастыру және дамыту, шет тілінде мәдениетаралық қарым-қатынас нормаларын оқыту.
— ресми және бейресми қарым-қатынас жағдайында шет тілінде ауызша және жазбаша сөйлеу мәдениетін дамыту.
2.Оқушылардың әлеуметтік-мәдени дамуы (ана тілі мен өз мәдениеті мен шет тілдерін және басқа халықтардың мәдениетін оқыту, мәдениетаралық қарым-қатынас жағдайында өз елі мен мәдениетін ұсыну қабілетін дамыту).
3.Тілді оқытудың бір сатыдан екінші сатыға жылжуына қарай өзінің коммуникативтік дамуын өзін-өзі бақылау стратегиясымен таныстыру, бұл оларға тілді үйренуде өз міндеттерін қоюға және жетуге мүмкіндік береді.
4.Студенттердің басқа мәдениеттер мен халықтарға деген құрметін, іскерлік ынтымақтастық пен өзара іс-қимылға, жалпыадамзаттық мәселелерді бірлесіп шешуге дайындығын қалыптастыру.
5.Басқа шет тілдерін үйренуде жастардың өздігінен білім алу әлеуетін дамыту және заманауи көптілді және көпмәдениетті әлемнің көптүрлілігін дамыту.
6.Тілдер мен мәдениетті бірге оқыту процесінде оқушылардың зияткерлік және шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Тілді оқыту мүмкіндіктерін түсіндіру үшін оның қарым-қатынас құралы ретіндегі сипаттамасы маңызды болып табылады. Бұл сипаттама тілдің (сөйлеудің) коммуникативтік қызметін жүзеге асырады. Тіл адам қарым-қатынасының маңызды құралы болып табылатыны жалпыға мәлім Оқу қызметінің табыстылығы психологиялық және педагогикалық тәртіптің көптеген факторларына, нақты әлеуметтік – психологиялық және әлеуметтік-педагогикалық факторларға байланысты екені белгілі. Оқу іс-әрекетінің табыстылығына және мотивация күшіне және оның құрылымына әсер етеді [6, 185б.].
Тілді оқуға қызығушылықты арттыру – шет тілдерін оқыту әдістемесінің бір көкейтесті мәселелерінің бірі болып табылады. Танымдық қызығушылықтың, тілге деген сүйіспеншіліктің пайда болуының жалпы шарттарына тілді үйренудің жеткілікті уәждемесін қамтамасыз ету жатады.
Шет тілін және шет тілді мәдениетті меңгеруді ынталандыру мәдениетаралық қарымқатынастың тұлғалық-маңызды уәждемесін өзектендіру есебінен қамтамасыз етіледі. Мотивациялық компонент қажет, өйткені оқуға деген ынтасыз оқу мүмкін емес. Мотивацияның дамуы, оның сипатының өзгеруі оқушының өз қызметіне тұлғалықмағыналық көзқарасын білдіреді.
Тілдерді оқытудың қазіргі заманғы әдістемесі осы үрдістің жоғарыда көрсетілген ерекшелігін ескереді, психологияның деректеріне сүйенеді. Кез келген оқыту мақсатқа жету жолында білім алушы үшін қандай жағдайлар жасалатынына байланысты одан әрі және одан да аз табысты болуы мүмкін. Жас ұрпақтың санасын қалыптастыруда, оның мәдениетіне сіңуде маңызды рөл атқаратын дәстүрлі гуманитарлық пәндер арасында құндылықтар шкаласын, мәдениеттерді салыстыру және диалог арқылы өскелең ұрпақтың ментальдыдүниетанымдық ұстанымдарын қалыптастыру үшін неғұрлым қолайлы жағдай жасайтын шет тілін алады.
Тілді меңгеру барысында адам тілдік дағдыларды меңгеріп қана қоймай, тәрбиеленеді. Сондықтан тілді оқыту барлық тәрбие үрдісінің өзегін құрауы және адам тұлғасын тіл құралдарымен қалыптастыруға бағытталуы тиіс,- деп тұжырымдайды О. Ф. Больнов [7].
Бүгінгі таңда тілдерді білу әр түрлі және жан-жақты ақпарат алуға, интернетті пайдалануға, іскерлік байланыстар жасауға, тиімді шарттар жасауға, Қазақстанды қызметтің кез келген саласында әлемдік аренада лайықты танытуға көмектеседі.
Тілді меңгеру тіл туралы белгілі бір білім сомасын меңгеруді білдірмейді, коммуникативтік қызметті меңгеруді білдіреді. Оқу үдерісінің коммуникативтік бағыты қазіргі заманғы әдістемелік ғылымның басты беталысы болып табылады және бұл екінші тілді оқыту процесінің жетекші принципі белсенді коммуникация қағидаты болып табылады. Оқу үдерісінің тілдік бағыты — бұл оқу процесінің негізіне алынған тактикалық қағида, ол лексикалық, грамматикалық және фонетикалық дағдылар сөйлеу дағдыларымен және коммуникативтік дағдылармен қатар қалыптасатын оқытудың жолын көздейді. Бұл білім алушыларды тікелей қарым-қатынас актісіне қосуға мүмкіндік береді.
Оқытушының басты міндеті — сабақтың барлық кезеңдерінде білім алушының барынша ой белсенділігін қамтамасыз ету. Білім алушылар оқытушының ұсынған мысалдары мен жетекші сұрақтарының көмегімен қандай да бір ережелерді өздері шығаруы тиіс. Осылайша, ереже жақсы есте қалады,өйткені оқушылар қорытындыға логикалық тұрғыда келді.
Адамзат қоғамында шет тілдерін оқу қажеттілігі туындағаннан бері , осы мақсатқа қол жеткізудің тиімді жолдарын іздеу міндетіде алдынғы қатарға шықты. Қазіргі уақытта бұл мәселе жаһандық сипатқа ие болды. Қазіргі заманғы әдістемені коммуникативтік категориядан тыс елестете алмайтын Е. И. Пассовтың пікірінше, коммуникативтік әдіс оқыту процесі коммуникацияның нақты процесінің үлгісі болып табылатындығына негізделген. Бұл ұқсастық немесе адекваттылық екі әдістемелік маңызды факторға негізделген – оқыту процесінде шынайы қарым-қатынас құбылыстарын көшіру және қарым-қатынасты оқыту нәтижесі тәуелді мотивацияның болуы [8, 81 б.].
Болашақ маманның кәсіби бағытын қалыптастыру құралы ретінде тілге ерекше көңіл аударатын Н.Д. Гальскова кәсіби бағытталған тілдік материалды оқу кезінде студенттің арнайы білім алуға ұмтылысы мен тілді меңгерудің табыстылығы арасындағы екі жақты байланыс орнатылғанын атап өтті [9, 4б.]. Оның пікірінше, шет тілі техникалық университетте кәсіби және әлеуметтік бағдардың тиімді құралы болып табылады. Н.Д. Гальскова болашақ маманның кәсіби бағыттылығын қалыптастыру үшін бірқатар педагогикалық жағдайларды анықтайды:
— шет тілді сөйлеу қызметінің мақсаттарын нақты тұжырымдау;
– осы қызметтің әлеуметтік және кәсіби бағыты;
— жеке міндеттерді шешу кезінде оқушылардың қанағаттануы;
— білім алушылардың жеке тапсырмаларды шешуге шығармашылықпен келуді қалыптастыру;
— оқу ұжымындағы қолайлы психологиялық климат [9, 4б.].
«Шет тілі» пәнін оқыту белгілі бір ерекшелікке ие, ол тіл құралы және оқыту мақсаты болып табылады. Шет тілін оқыту ерекше сипатқа ие, өйткені ол қоршаған әлем туралы ойларды қалыптастыру құралы болып табылады. Техникалық университетте бакалавриатты шет тіліне оқытудың кәсіптік бағдарлы жүйесінің міндеті шет тілін үйренуге пәндік сипат беру, яғни одан әрі кәсіби қызметте талап етілетін білімнің мазмұнын толтыру болып табылады. Осы тұрғыда жоғарыда аталған талаптарды шетел тілдерін кәсіби-бағдарлы оқытуда тиімді қолдану қажеттілігін алға тартады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ:
1 Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 — 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 Жарлығы. – Астана, 2010.
2 Қазақстан Республикасындағы тiл туралы 1997 ж. 11 шiлдедегі № 151-I Қазақстан Республикасының Заңы 2008.21.11
3 Жумабаева П.Ж. Проблемы персонификации и социализации личности в современных условиях.// Білім-Образование. — 2007. — №2. — С.112.
4 Rivers W.M. The psychologist and the Foreign Language Teacher. – Chicago, London: The University of Chicago Press, 1969.
5 Гумбольдт В. Избранные труды по языкознанию. – М.: Прогресс, 1984. — 400 с.
6 .Всемирная декларация о высшем образовании для XXI века: подходы и практические меры. — Высшее образование в XXI веке: подходы и практические меры / СГУ. — М., 1999. — 36 с.
7. Больнов О.Ф. Философия экзистенциализма. — СПб.: Издательство «Лань», 1999. — 222 с.
8. Пассов Е.И. Коммуникативной метод обучения иностранному говорению. М.: Просвещение, 2004. — 278с.
9. Гальскова, Н.Д. Теория обучения иностранным языкам. Лингводидактика и методика [Текст]: учеб. пособие / Н.Д. Гальскова, Н.И. Гез. – М.: Академия, 2004. – 336 с.
Е.Б.Тяжина1, А.Т.Бакитов2
Современные требования к профессионально-ориентированному обучению иностранным языкам
1Казахский агротехнический университет имени С.Сейфуллина г.Нурс-Султан, Казахстан
2Казахский национальный университет имени аль-Фараби. г.Алматы, Казахстан
Перед современным образованием стоят задачи, связанные с созданием условий для развития и воспитания нового высококвалифицированного и конкурентоспособного специалиста. Для того чтобы стать полноправными участниками общемирового культурного процесса, безболезненно интегрироваться в социальную и профессиональную среду современной молодежи необходимо владение профессиональным иностранным языком. Свободное владение профессиональным иностранным языком становится важным фактором развития общественного и национального самосознания.
Y.Tyazhina 1., A. Bakitov2
Current requirements for professionally-oriented teaching оf foreign languages
1S. Seifullin Kazakh Agrotechnical University , Nur-Sultan, Kazakhstan
2Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan
Modern education faces the challenges of creating conditions for the development and education of a new highly qualified and competitive specialist. In order to become full participants in the global cultural process, it is necessary to be proficient in a professional foreign language to integrate painlessly into the social and professional environment of today’s youth. Fluency in a professional foreign language becomes an important factor in the development of social and national consciousness.