Биология пәні бойынша 11 сынып оқушысының өзіндік жұмысының жоспары
IV тоқсан
Сабақтың нөмірі: ___4_____
Сабақтың тақырыбы: Транскрипция. Трансляцияның кезеңдері.
Мақсаты : 11.4.1.3 — белок биосинтезі үрдісінің сатыларын түсіндіру
Қысқаша конспект
Транскрипция генді білдірудің алғашқы кезеңі ретінде қарастырылады. Бұл процесс геннің ДНҚ тізбегін көшіру арқылы мРНҚ молекуласын құруға қатысады. Гендерді экспрессиялаудың ақырғы нәтижесі функционалды молекула — ақуызды құрайды. Эукариоттарда, аударма процесі басталғанға дейін, транскрипттер әр түрлі өңдеу сатыларынан өтеді. Транскрипцияда қолданылатын негізгі фермент — РНҚ полимераза. Қосымша ішекті ДНҚ шаблонын қосымша мРНҚ-ны синтездеу үшін қолданады. РНҚ полимераза 5-тен 3-ке дейін бағытта жұмыс істейді, 3-ке жаңа нуклеотидтер қосылады.
Трансляция— полипептид тізбегінің гендегі иРНҚ негі- зінде ақпаратқа сай түзілуі. Трансляция болашақ белокқа тән иРНҚ-на жазылған нуклеотидтер кезегін түзілетін белоктардың амин қьішқылдарының кезегіне ай- налдырады. Бұл жұмысқа иРНҚ-нан басқа рибосомалар, тРНҚ, аминоацил синтетазалар, белоктан тұратын инициация, элонгация және терминация факторлары қосылған күрделі құрамдар қатынасады.
Транскрипция — бұл 03 сатыдан тұратын процесс: бастама, ұзарту және тоқтату. Эукариоттық транскрипция прокариоттық транскрипцияға қарағанда сәл дамыған. Прокариоттық транскрипцияның басталу кезеңінде РНҚ полимераза геннің арнайы аймағына, промотор ретінде белгілі ДНҚ тізбегіне қосылады. РНҚ полимераза содан кейін транскрипцияға арналған жалғыз ішекті шаблонды қамтамасыз ететін қос ішекті құрылымды екі дара жіпке бөлуді жеңілдетеді. Ұзарту кезінде РНҚ полимераза бір реттік ДНҚ тізбегін оқиды (шаблондық жіп), базалық жұптасуға сәйкес нуклеотидтер қосады. Бұл процесс 5-тен 3-ке дейін жүреді. Транскриптте ДНҚ-ны кодтау жолына ұқсас генетикалық ақпарат болады, тек ерекшелік емес, тиминнің орнына урацилдің болуы. Гендерде кездесетін терминатордың реттілігі процесті тоқтатады. Транскрипт РНҚ полимеразасынан алынып, тікелей мРНҚ қызметін атқарады. Эукариоттық транскрипцияда алғашқы транскрипт алдындағы мРНҚ қалыптасқаннан кейін бірнеше кезеңдер болады. 5 ‘қақпағы және’ поли А ‘құйрығы алдын-ала mRNA жолағына қосылады. Алдын-ала мРНҚ сонымен бірге спликация деп аталатын процестен өтеді, ол кодталмаған аймақтарды (интрондарды) жояды және ақырында функционалды ақуызды кодтайтын кодтау аймақтарын (эксондар) сақтайды.
Оқушыларға арналған тапсырмалар
1.сілтеме:https://pptonline.org/embed/467487%22%20width=%22683%22%20height=%22433%22%20frameborder=%220%22%20marginwidth=%220%22%20marginheight=%220%22%20scrolling=%22no%22%20style=%22border:1px%20solid%20#CCC;%20border-width:1px;%20margin-bottom:5px;%20max-width:%20100%;%22%20allowfullscreen%3E%20%3C/iframe%3E%20%3Cdiv%20style=%22margin-bottom:5px%22%3E%20%3Cstrong%3E%20%3Ca%20href=%22https://ppt-online.org/467487%22%20target=%22_blank%22%3E%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%BA%20%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D1%81%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%B7%D1%96%D0%BD%D1%96%D2%A3%20%D0%BD%D0%B5%D0%B3%D1%96%D0%B7%D0%B3%D1%96%20%D1%81%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B:%20%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%80%D0%B8%D0%BF%D1%86%D0%B8%D1%8F%20%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%20%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BB%D1%8F%D1%86%D0%B8%D1%8F.%20%D0%93%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%9B%20%D0%BA%D0%BE%D0%B4,%20%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D2%A3%20%D2%9B%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%96%3C/a%3E%20%3C/strong%3E%3C/div%3E осы презентацияны көре отырып қандай ой түйдіңіз,ойыңызды қысқа хабарлама түрінде жазыңыз.
Тақырып бойынша сұрақтар
Сұрақтарға жауап беріңдер ,талдаңдар.
1. Трансляция мен транскрипция процестерінің ерекшеліктерін
салыстырыңдар.
2. Трансляция кезеңдерін сипаттаңдар.
3. Транскрипция жұмысының механизміне сипаттама беріңдер.
Кері байланыс: орындалған тапсырманы оқушы электронды пошта немесе WhatsApp» мобильді қосымшасы арқылы жібереді.
Ескерту: Сабақтың ұзақтығы – 10-15 минуттан аспауы тиіс.