Иықтың әдеттегі шығуы
Иықтың әдеттегі шығуы деп бір буында қайталана беретін шығуды айтады.Егер шығу екі рет қайталанса, оны әдеттегі деп санайды.Әдеттегі шығу иық буынындағы шығулардың 12 – 16% құрап, 20 – 40 жастағы ер адамдарда жиі кездеседі. «Әдеттегі шығу» термині әртүрлі буын ішілік зақымдану мәнін көрсетпейді, тек олардан кейін болатын өзгерістерді көрсетеді (иық шығуы рецидиві). Посттравматикалық иық буынының тұрақсыздығы деп айту дұрысырақ болады.
Әдеттегі шығудың себебі болып травмадан кейін капсула-байламдық аппараттың толық анатомиялық қалыпына келуінің болмауы және қоршаған бұлшықеттерінің функциональды қалпына келмеуі.Шығу рецидивіне буын беті, иық басы мен жауырынның буын шұңқыры мөлшерінің сәйкес келмеуі, алдыңғы төменгі қабырға тұсында капсуланың жұқаруы (бұлшықет және байламдармен бекітілмеген аймақ), буын капсуласы дефектісі, бұлшықет жыртылуы, Банкарт зақымдалуы (жауырынның шеміршекті шетінің жұлынуы), иықтың ротаторлы манжетасының зақымы, біріншілік шығуда жауырын шұңқырының және иықтың үлкен төмпегінің сынуы.
Диагностикасы. Әдеттегі иық шығу диагнозын анамнез, объективті клиникалық және радиологиялық зерттеу негізінде қояды.Анамнезден біріншілік шығудан кейін 3 – 6 айдан 1 – 2 жыл ішінде шығудың қайталанғанын анықтауға болады. Одан кейін науқасты сұрастырғанда шығудың себебі әрбір шығу сайын әлсіз, яғни шығу рецидивтері жеңіл пайда болады да олардың аралығы қысқара береді.Кейбір науқастарда шығу рецидиві қайталама травмадан соң пайда болады (құлау немесе күрт қимыл), басқаларда – ешбір травмасыз, қарапайым қозғалыста (мысалы, киінуде, жүзуде, кейде тіпті қолды әкетуде және сыртқы ротацияда және т.б.).
Клиникалық зерттеуде иық, иық белдеуі және иық үсті бұлшықеттерінің гипотрофиясы анықталады. Гипотрофия дәрежесі әртүрлі болады: иық буыны контурының жойылуынан әлсіз дәрежелі гипотрофияға дейін. Сонымен қатар әдеттегі шығуда келесідей симптомдар болады: Вайнштейн (тік бұрышқа дейін әкетілген иықтың активті сыртқы ротациясының болмауы), Бабич (науқас қайталама шығудан қорқып, бұлшықеттерін босаңсытпайды, сол себепті буындағы пассивті қозғалыстарды тексеруге қарсыласады), Хитров (әкелінген жағдайда иықты төмен тартқанда иық сүйегі басы мен акромиальды өсінді арасында буын капсуласының әлсіздігіне байланысты диастаз пайда болады).
Әдеттегі иық шығуын орнына салу өте оңай болады, сондықтан кейбір науқастар өздері орнына салады.Кейбір кезде диагнозды негізінен анамнезге сүйене отырып қояды. Клиникалық көрінісі өте аз – бұлшықеттер атрофиясы және буын аймағындағы сезімталдық төмендеуі көрінеді.Мұндай жағдайда маңызды болып анамнездегі қайталама шығудың документальды дәлелі табылады.
Радиологиялық зерттеу. Рентгенологиялық зерттеу екі стандартты проекцияда сүйектегі зақымданулар және екіншілік өзгерістерді анықтауға мүмкіндік береді – посттравматикалық артроз және иық басының остеопорозы. Қазіргі кезде міндетті түрде УДЗ, МРТ сияқты зерттеу әдістері қолданылады, олар травмадан кейіңгі иық буынының тұрақсыздығының нақты себебін және оперативті араласу сипатын анықтауға мүмкіндік береді.
Емі. Зақымданған структуралардың тек хирургиялық емі жазылуға әкеледі. Консервативті ем әдістері массаж және емдік физкультура бұлшықет «каркасасын» күшейтуге арналған, олар тек аздаған физикалық активтілігі бар науқастарға арналған және паллиативті болып табылады. Сонымен қатар шығу рецидивтері жеңіл және ауырсынбай орнына келсе де, қатерсіз емес.
Иықтың әдеттегі шығуындағы оперативті араласудың «классикалық» әдістері (Бойчев, Вайнштейн, Свердлов операциялары және т.б.) иық буыны капсуласын бекітуге негізделген және шығудың рецидивтеріне әкеледі, себебі буындағы қалыпты анатомиялық қатынасты қалыптастыруға бағытталған. Артроскопиялық операциялар иық буынының посттравматикалық тұрақсыздығында біріншіден, буын ревизиясында зақымдану көлемі мен сипатын анықтайды, екіншіден минимальды интраоперациялық травматизациямен буынішілік анатомиялық қарым-қатынасты қалпына келтіреді.Артроскопиялық араласудың ең кең тараған түрлерінен буын капсуласының эндоскопилық тігісі, оның қабырғасын бекіту (дупликатуралық тігіс салу немесе
артроскопиялық коагуляция арқылы), Банкарт зақымдануында шеміршекті ерінді фиксациялау (тігістермен немесе арнайы импланттармен). Артроскопиялық операциялар аз травматикалығы және эффективтілігіне байланысты иық буынының посттравматикалық тұрақсыздығында жиі қолданылады.
Иық үсті сүйектерінің сынықтары
Жауырын, бұғана, иық сүйегі өзара акромиальды-бұғаналық, төс-бұғаналық, жауырын-иық буындары мықты байлам аппаратымен иық белдеуінің негізі болып табылады. Анатомиялық түрде қолдың сүйекті негізі жауырын мен бұғанамен көрсетіледі.
Байлам аппаратымен және оны қоршаған бұлшықеттермен иық буыны төс-бұғаналық буын арқылы остік қаңқамен тұрақты байланыс орнатады. Жауырын-қабырғалық синхондроз бірге бүкіл қол үшін тірек болады және қалт қозғалыс кезінде амортизатор болып табылады. Қозғалмалы және бұлшықет массивімен жақсы қапталған жауырын салыстырмалы сирек зақымданады (барлық сынықтардың 1 – 2,5 %). Бұғана зақымдануы 12–18 % жағдайда кездеседі.
Жауырын сынығы
Жарақат механизмі жауырын денесі сынығында, көбінесе тура – үлкен соққы әсер еткенде пайда болады және (II – VII) қабырғалардың сынумен, кеуду бөлігіндегі омыртқалардың компрессионды сынуымен бірге жүреді. Жауырынның акромиальды немесе тұмсық тәрізді өсінділері үстінен әсер еткен күш олардың сынуына алып келеді.
Иыққы алдынан және артынан әсер ету жауырын мойынының сынықшаларының ығысуымен сынуына әкеледі. Буын шұңқырының шеттік сынықтары тура (иықтың сыртқы бетіне құлау) және тура емес жарақат (шыңтақта бүгілген қолға құлап, күшті соққыны иық сүйегінің басы арқылы берілуі). Тұмсық тәрізді ұшының жұлынған сынығы оған бекіген бұлшықеттердің өте тез жиырылуында болады.
Жіктелуі. Сынықтар түрлері: жауырын денесі, жауырын бұрышы, акромиальды және тұмсық тәрізді өсінді, жауырын мойыны осі, алмұрт тәрізді шұңқыр (рис. 14).
Сурет. 14. Жаурын сынықтары:
1. Мойын сынығы
2. Жауырынның төменгі бұрышы сынығы
3. Жауырынның жоғарғы ішкі бұрышы сынығы
4. Жауырын денесі сынығы
5. Тұмсық тәрізді өсінді сынығы
6. Акромиальды өсінді сынығы
7. Буын шұңқыры сынығы
8. Жауырын осі сынығы
Диагностикасы. Травманың көрінуі жауырын зақымдануы сипаты және сәйкес зақымданулар: өкпе зақымдануысыз қабырға сынуы немесе өкпе зақымдануымен көрінеді.
Локальды ауырсыну, ісіну, сызаттар және зақымданған жеодегі қанау болады. Сонымен қатар жарақат механизмін ескеру қажет. Төменгі , жоғарғы ішкі бұрыштардың, жауырын денесінің ұзыны бойы және көлдеңен сынықтары сынықшалардың айқын ығысуынсыз өтеді.Жауырын айналасындағы көп мөлшердегі бұлшықеттер сынықпен жаншылу арасында салыстырмалы диагнозды қиындатады.
Жауырын мойыны аймағындағы сынықта жиі жағдайда буын жазықтығының төмен және алдыға ығысуы болады.Бұл кезде жауырынның иық өсіндісі шығып, тұмсық тәрізді өсінді ішке енеді. Иықтың алдыңғы шығуынан айырмашылығы болып иық буынындағы пружиналы қозғалыстың болмауымен ажыратылады. Жауырынның артқы беті мен қолтық асты шұңқырының пальпациясы айқын ауырсынумен жүреді. Буын шұңқырының шеттік сынықтары иық буынындағы қозғалыс кезіндегі айқын ауырсынумен және буында қан жиналуымен көрінеді (гемартроз). Акромиальды өсінді сынығында деформация мен күшті ауырсыну, дельта тәрізді бұлшықет жиырылуындағы ауырсынудың күшеюі байқалады.
Радиологиялық зерттеу. Клиникалық симптомдар өте кедей болады, зақымдану сипаты туралы нақты мәліметті рентгенологиялық зерттеу береді – міндетті түрде екі проекциядағы рентгенографияны жасайды.
Госпитализацияға дейіңгі көмек. Нақты диагнозды рентгенографиясыз қою қиын, таңғышпен иммобилизация жасайды повязкой (косынкалы немесе Дезо) немесе сатылы шинамен сау иықтан алақаной-фалангалық буынға дейін, одан кейін науқасты травматологиялық стационарға бағыттайды. Жалпы анальгетиктермен жансыздандыру.
Емі. Жауырын сынықтарын емдеудегі жалпы принцип болып әкетуші фиксациялаушы таңу салу табылады (стандартты шиналар, торакобрахиальды гипстік таңу).
Жауырынның денесі мен бұрышы сынығында иық буынында әкету бұрышы 90° болатын және шыңтақ буынында 30° дейін бүгілген, әкету шинасы салынады.Ол иық белдеуі бұлшықеттерінің босаңсуынажағдай жасайды. Иық белдеуін фиксациялау алдында сыну аймағын 20 –30 мл 1 % новокаин ерітіндісімен жансыздандыру керек.Әкеткіш шинамен емдеу бірінші күннен бастап білек, шыбық білезік және шыңтақ буыны үшін ЕДШ жасауға мүмкіндік береді. ығысусыз жауырын сынықтарындағы науқастардың еңбекке жарамдалығы 4–6 аптадан соң қалпына келеді.Жауырын денесінің ығысусыз сынығын 3-4 аптаға салынатын косынкалы таңумен емдеуге болады.
Жауырын мойыны аймағындағы ығысымен сынықтардшыңтақ өсіндісінен қаңқалық тартумен емдейді.Қолды әкеткіш ЦИТО шинасына орналастырады. Оның жағдайын бақылап отыру қажет: иық 90° әкетілген , фронтальды жазықтықтан 10° артқа, шыңтақ буынында бүгілу – 90° дейін. Тарту күші 1,5-нан 3,5 – 4кг дейін.
Сонымен қоса қанқадан тартуда қолмен репозиция да жасалады.Әкеткіш шинадағы фиксация уақыты – 4 аптаға дейін, ЕДШ шыбық білезік және шыңтақ буынына бірінші күннен жасалады. Иық буынындағы қозғалыс 4 аптадан соң жасалады.Еңбекке қабілеттілік 1,5 – 2 айдан соң қалпына келеді.
Жауырынның акромиальды өсіндісінің ығысусыз сынығында әкеткіш шин 4-5 аптаға иммобилизациялық ем жүргізеді.Ығысулық сынықта оперативті ем көрсетіледі.
Бұғана сынықтары.
Бұғана сынығы басқа тірек қимыл жүйесінің сынықтарының ішінде орташа 15 -18% құрайды.
Анатомо – физиологиялық ерекшеліктері.Бұғана қолды қанқа осіне бекітетін, йық белдеуінің маңызды байланыстырушысы. Ортаңғы 1/3 бөлігінде бұғана S тәрізді йілген. Бұғана жауырынмен акромиальды – бұғана буының түзіп, онымен акромиальды – бұғаналық және тұмсықты – бұғаналық байламдармен мықты байланысқан. Төсті – бұғаналық буын бұғананы қанқа осіне бекітіп, төстік – бұғаналық және бұғана – қабырғалық байламдармен мықты байланысқан. Бұғананың ортанғы 1/3 бөлігінің төменгі беткейінен бұғана астылық артериясы мен көктамыры өтеді және йық өрімінің бұғана астылық бөлімі өтеді.
Жіктелуі:
1. төстік ( проксимальды ) ұшы
2. диафиз — ортанғы 1/3 бөлігі
3. акромиальды ( дистальды ) ұшы
• тұмсықты – бұғаналы байламның жыртылуынсыз
( сынықшалардың тайқуынсыз)
• тұмсықты – бұғаналы байламның жыртылуымен ( сынықшалардың тайқуымен )
Жарақат механизмі көбінесе, тура емес – йықтың сыртқы бетіне немесе әкетілген қолына құлау, бүйірінен тез арада йық буындарын қысу ( қатты күшпен түсірілген жүктеме акромиальды өсінді арқылы S тәрізді йілген бұғанаға тарайды, ол йілген аймақтың сынуына әкеледі ). Сирек кездесетін тура әсер ету механизмінде ( бұғана аймағына қатты соққы ) қиғаш, қиғаштау көлденең сынулар дамиды.
Типті түрде сынықшалардың тайқуы ( сур. 15 ) көбінесе, бұғананың ортанғы бөлігінде дамиды ( ортанғы бөлігі – төсті-бүғаналы – емізікті бұлшықеттің жиырылу әсерінен – жоғары және артқа , ал дистальды сынықшасы қолдың салмағының әсерінен және де бұлшықеттің тракциясынан — төмен және алдығақарай тайқиды ). Сонымен тайқыған сынықшалар төменге және алдыға ашылатын бұрыш жасайды. Тайқыған сынықшалар ұшы плевраны, тамырлы – нервті тталшықтарын , сонымен тері жабындыларын зақымдауы мүмкін.
Сур. 15. бұғананың ортанғы
1/3 бөлігінің сынуында
сынықшалардың типті түрде тайқуы.
Бұғананың сыртқы ұшының сынығында перифериялық сынықша жауырынның акромиальды және тұмсықты өсінділерімен байланыста қалуы мүмкін, ал ортанғы сынықша жоғары ығысып, бұғананың акромиальды ұшының шығуын имитациялайды.
Дегенмен, бұғананың сыртқы ұшының кейбір буын айналасының және толық емес буын ішілік сынықтарындатұмсықты – бұғаналық және жоғарғы акромиальды – бұғаналық байламдардың жыртылуы кездесуі мүмкін.
Сур.16. Бұғананың акромиальды ұшының сынуында
сынықшалардың тайқуы және тұмсықты – бұғаналы
байламның жыртылуымен.
Диагностика. Бұғана сынығының нақты белгілері ( сынықшалардың ұштарын визуальды және пальпаторлы анықтау және патологиялық қозғалыс пен крепитация ) диагноз қоюда қиындық тудырмайды. Сынық орнында ауырсынудың болуы және оған байланысты белсенді қозғалыстың шектелуіне ( әсіресе, қолды әкету мен көтеру ) шағымданады. Деформация мен қан құйылуға байланысты бұғана үстілік аймақтағы ойықтың тегістігін анықтайды. Йық үсті зақымдалған жақта біраз қысқарған және қол йық буынымен бірге ішке қарай ротацияланған, төмен түсірілген және алдыға қарай ығысқан.Сау жаққа қарағанда омыртқаның сүйір өсіндісінен жауырынның медиальды шетіне дейінгі ара – қашықтық ұзарған. Науқасты қарауды міндетті түрде перифериялық қанайналымы мен иннервациясын тексерумен аяқтайды.
Радиологиялық диагностика. Диагнозды нақты қою үшін стандартты проекциядан ( алдыңғы артқы )басқа қосымша алдыңғы – артқы рентгенограмманы сәулені 45° бұрыштап төменнен жоғары қарай түсіру арқылы анықтау. .
Емі. Емдеу әдісін тандау сынық түріне, сынықшалар тайқуына, науқастың жасына байланысты тандалады. Сынудың сынықшалардың тайқуынсыз түрінде фиксациялайтын тануды салады ( Дельба сақинасы мен 8- тәрізді тану ) 4 аптаға салады. (сур.17 ) Тану салудың алдында сынған жерді 10–15 мл 1 – 2% новокаин ерітіндісімен жансыздандырады.
сурет.17. Сынуда сынықшалардың тайқуынсыз түрінде фиксациялайтын тану ( Дельба сақинасы мен 8- тәрізді тану )
Сынуда сынықшалардың тайқуы болса, репозиция жасалынуы керек. Науқасты орындыққа отырғызып, зақымдалған жаққа қарай басын йілдірту. Ассистент тізесімент науқастың жауырын аралық аймағына немесе жауырын ұшына тіреп, екі қолын йық үстіне қойып және йық буының артқа, сыртқа және біраз жоғары ( сур.18. ) әкетеді.Бұндай қалыпта хирург сынықшаларды орнына қояд
Сур. 18.бұғана сынығының сынықшалардың тайқуы кезінде репозиция техникасы.
Әдетте, бұл қиындық тудырмайды, бірақ сынықшаларды бір қалыпта ұстау қиын. Кузьминский шинасы арқылы фиксациялау әдісі кең тараған. (сур.19,а) немесе оның аналогтары , науқастың өлшемдерімен ағаш рейкалардан жасалатын және гипсті бинтпен бекітіледі – Чижин рамкасы (сур. 19,б). Бұл конструкциялар йық үстің перифериялық сынықшаны көтеріп, оны максимальды ашылған қалыпта ұстайды.
Сур.19. бұғана сынығының тайқуы бар түрінде фиксациялайтын тану түрлері.
А –Кузьминский шинасы,
Б – Чижина рамкасы .
Қарт адамдарды емдегенде рамкаы фиксацияның жағымсыз жақтары кеуде клеткасының экскурсиясын шектейді.Сол себепті Дельба сақинасы мен 8-тәрізді танғыш салумен шектелеміз
( бұғана сынығының тайқуынсыз түріндегідей ). Дегенмен, бұл тану арқылы жасалған фиксация жеткіліксіз , өйткені екіншілік сынықшаның тайқуы дамуы мүмкін екенін есте сақтау керек.
Төсектік режим қажет болса ( бұғана сынығының омыртқа, аяқ және т.б. сынықтарымен бірге), емі Куто әдісі бойынша жүргізіледі : науқасты төсектің шетіне арқасына жатқызады, жауырын астына және аралығына жастықша салады, қолын төсектен төмен қарай және артқа түсіреді. Бір күннен кейін шынтақ буынының астына табурет қойылады. Бұл қалыпта науқас 2 – 3 апта жатады.
Операцияға абсолютті көрсеткіштер:
• ашық сыну;
• жабық жарықшалы сыну мен сынықшаның бұғана осіне перпендикулярлы айналуымен және де нервті – тамырлық талшықты зақымдау қаупі болған кезде
• жабық сыну, тамырлы – нервті талшықтың жарақаты мен қысылумен асқынғанда ,
• Консервативті емдеуге келмейтін сынықшаның өткір ұшымен теріні ішінен перфорациялауға қауіп туғанда
• Интерпозицияның әртүрлі түрлері;
Салыстырмалы көрсеткіштерге сынықшаоарды орнында таңғыш пен не шинамен ұстай алмау.
Бұғана остеосинтезі интрамедуллярлы (жіңішке стержень немесе спицамен ), сүйек үстілік – пластина немесе сүйек арқылы (сур.20). Операциядан кейінгі кезенде қолды әкеткіш ЦИТО шинасымен фиксациялайды немесе Дезо таңғышын 4–5 аптаға салады. Еңбекке жарамдылығы 1,5 – 2 айдан кейін қалпына келеді.
Сур .20. Бұғана сынығында остеосинтездің негізгі түрлері:
а, б – сүйек арқылы
в – сүйек ішілік
д, е – сүйек үстілік
Иық сынықтары
Иық сүйегінің проксимальды сынығы
Барлық сынықтардың ішінде иық сүйектірі 10-12 % кездеседі.Иық сүйегінің проксималды жағының сынықтары барлық сынықтардың ішінде 5 % құрайды, және кәрі кісілерде көп кездеседі.
Анатомо-биомеханикалық ерекшеліктері.Иық буынының капсуласы қолтықасты аймақта қатпар түзеді.(Ридер қалтасы).Иық сүйегінің проксимальды бөлігінің сынығында Ридер қалтасына қан құйылып, фибрин түседі. Бұл кезде қатпарлар жабысып иық буынындағы қозғалыс көлемінің қалпына келуіне кедергі жасайды.
Иық сүйегінің диафизі мен басынының бұрышы 135º,оны рентгенограмма бағасын беруде ескеру қажет.
Иық сүйегігінің үлкен төмпешігі үзілуінде оған жалғасқан сыртқы иық ротаторлары жауырынның акромиальды өсіндісінің астындағы үлкен төмпешікті тартуы мүмкін,ол оперативті емді қажет етеді.
Иық сүйегінің проксимальды бөлігіне жақын жатқан иық байламы, қолтықасты артерия және нервсі сынық кезінде зақымдануы мүмкін.
Классификация
Сынық- 1) иықтың проксимальды соңы
Буынішілік-иық басының сынуы
Иықтың анатомиялық мойнының сынуы
Буыннан тыс-изолирленген сынықтар
А) изолирленген үзіліс-үлкен төмпешіктің сынуы.
Б) изолирленген үзіліс- кіші төмпешіктің жыртылуы
-Хирургиялық иық мойнының сынуы
А)Абдукционды сынық- вальгусты деформация
Б) Абдукционды сынық-варусты деформация
2) Иық диафизінің сынуы
3) дистальды бөлігінің сынуы
-Надмыщелковый(иықтың сынтақ ойығынан сынық линиясы өтпейді).
-чрезмыщелковые(иықтың сынтақ ойығынан сынық линиясы өтеді) сынықтар
А)Жазғыш
Б)Бүккіш
-мыщелок изолирленген сынығы
-латеральды
-медиальды
-Межмыщелковый перелом
-Т тәрізді
-V тәрізді
Жарақат механизмі тікелей( иық сыртына тікелей соққы) және жиі кездесетін жанама(құлаған кезде алақанмен түсу немесе иық буыны аймағына құлау).
Радиологиялық зерттеу. Рентгеногрмманы екі стандарты проекцияда түсіреді, алдыңғы-артқы және қырынан(аксиальды). Толық мәлімет беретін МРТ-зерттеуі.
Алғашқы көмек жансыздандыру( жалпы анальгетик) және иммобилизация(сау иықтан саусақ ұшына дейін сатылы шина)
Иық сүйегінің төмпешіктерінің сынуы.
Төмпешіктердің сынуы басқа зақымдануларға жалғасады.( мойнының сынуы немесе иық басының, иық буынының шығуы). Үлкен төмпешіктің изолирленген сынулары(11 А 1.1- тайқусыз сынық, 11А 1.2- тайқумен) тікелей соққы әсерінен сонымен қатар жабысқан бұлшықеттердың қысқаруы салдарынан да дамиды.(отрывной механизм). 15% жағдайда үлкен төмпешіктің тайқумен сынықтары иық сынуымен қатар жүреді.(11-А 3.1).
Диагностика.Науқастар иық буынындағы ісінуге, ауырсынуға шағымданады.Үлкен төмпешіктің сынығында иық ішке ротацияланады,сыртқа ротация жасағанда ауырсынады.Кіші төмпешік сынғанда сыртқа ротацияланады. Ішкі ротацияның активтілігі мүлдем болмайды.
Емі. Тайқусыз сынықтарда иық буынын 2 апта бойы косынкалы таңу салады. Төмпешіктердің тайқумен сынығында емі оперативті. Остеосинтезді спонгиозды винт, спиции қолдану арқылы жүргізеді.
Анатомиялық мойынның сынуы.
Иық сүйегінің проксимальды соңы сынықтары 1-ші орында. Көбіне кәрі адамдарда кезігеді,әсіресе әйел адамдарда.Иық сүйегінің диафиз және эпифиз шекарасындағы қыртысты қабатының жұқаруы, сенильді остеопороз, сүйек тінінің архитектоникалық өзгеруі сүйектің мықтылығының бұзылуына әкеп соғады.
Аддукциялық сынық (Сурет 21 в) Орталық сынық әкету жағдайында болады, дистальды- әкелу жағдайында.Жарықшақталған аддукционды сынық кезінде ішкі қырлары бір-біріне кіріп тұрады,Ал жарықшақталмаған сынықтар фрагменті бұрыш түзеді, ашық- алға және артқа,дистальды сынықтың үшкір сынықтары дельта тәрізді бұлшықетті және аксиальді нервті зақымдауы мүмкін.
Абдукционды сынық.(21-б сурет).Орталық сынық-әкелу жағдайында болады, ал дисталбды-әкету.Жарықшақталған сынықта сынықтық сыртқы шеттері бір-біріне кіріп тұрады, ал жарықшақталмаған сынықта шеті фрагмент түзеді, ашық- алға және сыртқа.Абдукционды сынықтар үлкен төмпешіктің сынуымен қатар жүреді.
Сурет 21. Хирургиялық иық
мойнының сынықтары
А- абдукционды сынық
Б- аддукционды сынық
Тайқусыз жарықшақталған сынықтарды дистальды сынық проксимальды сыныққа кіріп тұрады.
Диагностика. Иық буыны аймағы ісінеді.Акромиальды өсіндіден төмен , қолтықасты ойығында , анатомиялық мойыннан төмен орналасқан ауырсынуға шағымданады. Иық буынындағы қозғалыстар шектеледі.Жарықшақталған сынықтарда пассивті ротациялық қозғалыстар жасағанда басы да жылжиды, крепитация анықталмайды, бірақ-та осьтік күш түсіргенде ауырсыну байқалады.Иық қысқарған,бірақ көлемді емес тайқумен болған сынықтарда және өте қатты ісініп тұрса анықтау қиынға түседі. Жарықшақталмаған сынықтарда кейде дистальды сынықтардың орталығы пальпацияланады.Біраз уақыттан кейін иықта және иық үсті аймағында қан ағулар пайда болады, ал кейде керісінше төске дейін түсіп мықын сүйегі қырына дейін жетеді.Тайқусыз жарықшақалған сынықтарда иық буыны аймағында ауырсыну пайда болады, кейде гематома. Иықтың пассивті ротациялық қозғалыстарында иық сүйегінің диафизімен бірге қозғалады. Жиі иық буыны аймағының жарақаттауы деген диагноз қояды. Қателеспеу үшін иық буынын екі проекцияда рентгенография жасау керек.
Емі. Тайқусыз жарықшақтанған, ал кәрі адамдарда тайқумен болған сынықтарда –консервативті ем қолданады. 60-70º қолды иық буыныда бүгіп, қолтық астына валик қойып брейс қолданады. 2 күннен кейін білезік буынында қозғалтады, 5-күннен соң шынтақ, 8-10 күннен кейін иық буынында. Мұндай сынықтар бір ай көлемінде бітіп кетеді.
Тайқумен болған жарықшақтанған сынықтарды репозиция тәсілі көрсетілген. Иық сүйегі басы мен диафизі арасы нормада 135 º . Егер бұрышы 90 º -тан (аддукциялық сынық) немесе 180 º үлкен болса (абдукциялық сынық) ол репозицияға көрсеткіш, бұл жағдайда сынықтар дұрыс емес бітсе, иықтың әкету қозғалысы шектеледі.
Аддукциялық сынық кезінде репозиция шынтақ өсіндісінде әкету шинасымен қаңқадан тарту көмегімен жүргізіледі. Иық 90 º тартылып, 30 º бүгілген, иық үсті –супинация және пронация жағдайында болады. 5-6 аптадан кейін шинаны шешіп, иық буынындағы қозғалысын қалыптастырады.
Абдукционды жарықшақты тайқумен сынығында қолды косынкаға іліп, валикті қолтық астына қояды. Ауыр тарту әсерінен бұрыштық деформация өздігінен жоғалады .Егер болмаса, кеткіш шинамен қаңқадан тарту салады. 15-20 күнде қаңқадан тарту шешілу керек, екі апта бойы косынкалы таңу немесе брейспен иммобилизациялайды.
Абдукциялық сыны кезінде хирург мойын басын қолтық асты ойығында оң қолының 4-саусағымен фиксация жасайды ,ал сол қолымен көмекші көмегімен қолын денеге 30º әкеледі , 30-40º фронтальды жазықтықта алдыға жылжытады. Репозициядан кейін тына валик салып косынка тағады.R-гр жүргізеді
Қарт адамдарға қаңқадан тарту және гипсті таңулар өте ауыр тиеді,олар кеуде клеткалары экскурсиясын шектейді.Аз қозғалатын адамдарда ,толық емес сынықтардың тайқуы кезінде науқастар ауруға шағымданбайды.Ол науқастарда иық буынының функциясы бұзылады.Содықтан оларды функциональды жолмен емдейді,жас науқастарды толық емес тайқумен сынықтарды оперативті жолмен емдейді.(ашық репозиция).Фиксация ретінде спиц ,винт немесе пластинкалар қолданады.
Асқынулары. Хирургиялық иық мойнының жарықшақты сынығында қантамырлары және невралгиялық асқынулар беруі мүмкін.Типті асқынулар сынықтардың дұрыс бітпеуі, иық буынының қозғалмаған кезде дамиды. Иықтың проксималды бөлігінің зақымдануы кезінде. Қолтық астына салынған валик қантамыр және нервтерді зақымдайды немесе басып тастайды, бірақта репозицияны жақсы істесе және тұрақты иммобилизацияланса асқынулар болмайды.