1. Ультрадыбыстык тербелістердің табиғаты мен қасиеттері
2. Ультрадыбыстык кондырғылар құрылысы
3. Ултрадыбысты пайдалану
1. Ультрадыбыстык тербелістердің табиғаты мен қасиеттері
Ультрадыбыс өзінің табиғаты бойынша, естілетін дыбыс сияқты, серпімді тербелістер мен толқындар болады. Олар — қатты, сұйық және газ тәріздес орталарда таратылатын, белгілі уақыт бойынша алмасып тұратын механикалық сығылу және сиретілу үрдістері.
Ультрадыбыстың естілетін дыбыстан айырмашылығы оның жиілігінде болады. Адам 16 Гц-тен 15…20 кГц-ке дейінгі жиіліктегі дыбыстарды ести алады. Жиілігі 15…20 кГц-тен 10^6 кГц-ке дейінгі естілмейтін дыбыстар ультрадыбыстар (УД) деп аталады. Техника саласында 16…1600 кГц ультрадыбыстық диапазон кең таралған.
УД таралатын ортаның бөлшектері тепе-теңдік орнының жанында мезгіл-мезгіл белгілі жылдамдықпен тербеліп тұрады. Ол тербелмелік жылдамдық деп аталады.
Серпімді толқын өткен кезде ортада пайда болатын сығылу және сиретілу үрдістері қосымша айнымалы артық қысыммен сипатталады. Оны дыбыстық қысым деп атайды.
Орта тығыздығының серпімді толқынның таралу жылдамдығына көбейтіндісі толқындық кедергі деп аталады.
Кейбір материалдарға зат тығыздығының ρ және ультрадыбысты толқынның таралу жылдамдығының c мәндері 14.1-кестеде келтірілген.
Кесте-14.1. Зат тығыздығы және УД толқынның таралу жылдамдығы
Зат ρ, кг/м3 c, м/с Зат ρ, кг/м^3 c, м/с
Ауа 1,3 343 Пермендюр К49Ф2 8080 5200
Су 997 1497 Альфер 6650 5100
Сынап 13595 1451 Барий титанаты 5300 4400
Темір 7800 5850 Пьезокварц 2650 5700
УД таралған ортада энергия тасымалданады. УД қарқындылығы ультрадыбысты тербелістердің энергетикалық сипаттамасы болып есептеледі. УД қарқындылығы – дыбысты толқындар таралу бағытына перпендикуляр орналасқан бет ауданының бірлігіне келетін қуат.
УД толқындар бір ортадан екінші ортаға өткенде, егер олардың толқындық кедергілері тең болмаса, толқындар энергиясының жарым-жартылай бөлігі екі ортаның айырық шегінен бірінші ортаға қайта шағылысады, ал қалған бөлігі екінші ортаға өтеді. Шағылысқан толқын қарқындылығының түскен толқын қарқындылығына қатынасы шағылысу коэффициенті деп аталады. Коэффициент мәні орталардың толқындық кедергілеріне тәуелді келеді.
УД өзі өтетін ортаға бірнеше түрлі әсер (эффект) етуі мүмкін. Оларды бірінші және екінші деп бөледі.
Бірінші әсерлердің табиғаты механикалық болады. Олардың қатарына айнымалы дыбыстық қысым, тұрақты ағын, кавитация, беттік үйкеліс жатады.
Кавитация – сиретілу фазасы кезінде сұйық ішінде үзілулер не-месе қуыстар пайда болуын және олардың сығылу фазасында сарт етіп жабылып қалуынан микрогидравликалық соққылардың тудырылуы, микроаймақтардағы лездік қысым бірнеше мегапаскальдерге жетеді.
Беттік үйкеліс — әртүрлі орталарды бөліп тұратын шектес бетте бөлшектердің қозғалуы салдарынан пайда болатын құбылыс.
Ультрадыбыстың екінші әсерлері (эффектілері) бірінші әсерлердің салдары болады. Оларды механикалық, жылулық, акустикалық, химиялық және биологиялық деп ажыратады.
Екінші механикалық әсерлерге коагуляция (газда немесе сұйықта ілініп тұрған ұсақ бөлшектердің бір-біріне жақындауы және содан кейін жабысып айтарлықтай үлкен бөлшектерді құруы), дегазация (сұйықтағы газ құрамын азайту), ұсақтау (қандай болса да ортада қатты немесе сұйық заттарды жұқалап ұсақтау) және басқа құбылыстар жатады.
Жылулық әсерлер беттік үйкелістің және орталарда толқындарды жұтудың салдары болады.
Акустикалық әсерлер орталарда дыбыстық толқындардың таралуынан, сынуынан және шағылысуынан тұрады.
Химиялық әсерлерде ультрадыбыс әрекет етуінен химиялық реакциялардың өту жылдамдығы өзгереді немесе жаңа химиялық реакциялар пайда болады.
Биологиялық әсерлер ұлпаларды (ткандарды) жергілікті уқалау және қыздыру, физикалық-химиялық айналдырулар салдарынан физиологиялық үрдістердің өту жылдамдығының өзгеруімен сипатталады. Ультрадыбыстың кіші қарқындылығында бұл құбылыстар заттар алмасуын жақсартумен биологиялық нысанның тіршілік әрекетінің дамуына мүмкіншілік тудырады. Ультрадыбыстың қарқындылығы жоғарылағанда қатты қыздырудың және кавитацияның әрекет етуінен ұлпалар қиратылуы мүмкін.
2. Ультрадыбыстык кондырғылар құрылысы
2.1 Ультрадыбыстық құрылғылардың негізгі элементтері
Ультрадыбысты қондырғылар түрлендіргіштен, акустикалық трансформатордан (шоғырландырғыштардан), оларды бекітуге арналған бөлшектерден және қоректендіру көзінен (генератордан) тұрады (14.1-сурет).
Сурет-14.1. Ультрадыбысты генерациялаудың блок-сұлбасы: 1 — ультрадыбысты жиілікті генератор; 2 — акустикалық түрлендіргіш; 3 — акустикалық трансформатор
Түрлендіргіш – ультрадыбысты толқындар көзі. Ол механикалық және электр-акустикалық болуы мүмкін. Механикалық түрлендіргіште (ысқырықтар, дабыл қаққыштар және т.б.) газ немесе сұйық ағынының жылдамдығын және қысымын ультрадыбыстық тербелістерге түрлендіреді. Олар құрылысы бойынша қарапайым және сенімді келеді, бірақ олардың тербелістер қуаты мен жиілігі төмен болады.
Магнитострикциялық және пьезоэлектриктік әсерлер (эффектілер) негізінде орындалған электр-акустикалық түрлендіргіштер кең таралған.
Электр-акустикалық түрлендіргіш – ультрадыбысты жиілікті айнымалы ток электр энергиясын қатты дененің (өзектің, жалпақ тілімнің – пластинаның және т.б.) тербеліс энергиясына түрлендіретін құрылғы.
Акустикалық трансформатор – толқынжолдар және шоғырландырғыштар – ультрадыбысты тербелістерді материал өңделетін аймаққа енгізуге, сондай-ақ түрлендіргіш параметрлерін жүктемемен сәйкестіруге пайдаланылады.
Ультрадыбысты қондырғылардың қоректендіру көзі – ультрадыбысты генераторлар — өнеркәсіптік жиілікті айнымалы ток электр энергиясын жоғары жиілікті, ультрадыбыстың жиілігіне тең, айнымалы ток электр энергиясына түрлендіруге арналған құрылғы.
2.2 Магнитострикциялық түрлендіргіштер
Тікелей магнитострикциялық әсер (эффект) – қоршап тұрған магниттік өріс өзгергенде ферромагнетиктің өлшемдерінің өзгеруі (ферромагнетиктің деформациялануы) – магнитострикциялық түрлендіргіштердің жұмыс істеу негізіне салынған. Түрлендіргіштерді никель, темір, кобальт немесе пермендюр және альфер қорытпаларының жалпақ тілімдерінен екі – және көп өзекті тұйықталған магниттік өткізгіш түрінде дайындайды (14.2-сурет).
Магнитострикциялық түрлендіргіштің актив элементі жұқа жалпақ тілімдерден (пластиналардан) топтама (пакет) түрінде орындалады. Топтаманың өзегіне орама орнатылады. Түрлендіргіш орамасымен жиілігі ультрадыбыстың жиілігіне тең келетін айнымалы электр тогы өткізіледі. Осы электр тогы өзекте айнымалы магниттік өрісті тудырады. Мезгіл-мезгіл магниттелінудің әрекет етуінен топтама өзектері өріс жиілігіне сәйкес өзінің ұзындығын өзгертеді, және де тербелмелі қозғалыстағы өзектің бүйір-жақтары қоршап тұрған ортада ультрадыбысты толқын тудырады.
Сурет-14-2. ПСМ типті магнитострикциялық түрлендіргіш:
а) – жалпы көрінісі; ә) – екі стерженді топтама (пакет); б) – топтаманың есептік сұлбасы; 1 – сәулеленгіштік актив элементі; 2 – бастырма; 3 – орама; 4 – салқындататын суды енгізу және шығару келте түтіктері; 5 – орамалар шықпалары
Техникада пермендюр (49 % темірден, 49 % кобальттен және 2 % ванадийден тұратын қорытпа – У49Ф2 және К50Ф2) және альфер (темір-алюминий қорытпалары – Ю-10, Ю-12, Ю-14) жиі пайдаланылады.
Өзектің тербеліс жиілігі өзін қоздыратын электр-магниттік өрістің жиілігінен екі есе жоғары болады. Өйткені әрбір жартылай период сайын өзек ұзару-қысқару циклін өтеді.
Магнитострикциялық түрлендіргіштердің негізгі артықшылықтары: механикалық беріктігі мен сенімділігінің жоғарылығы; салсыстырмалы өлшем өзертуінің үлкендігі, осының нәтижесінде едәуір акустикалық қуат алуға болатындығы, коррозияға төзімділігі.
Магнитострикциялық түрлендіргіштердің негізгі кемшіліктері: п.ә.к. төмен және активті материал құны жоғары.
Кері магнитострикциялық әсер де болады: ферромагнетикті созғанда немесе қысқанда оның магниттелінуі өзгереді. Тікелей магнитострикциялық әсер ультрадыбыс көздерінде, ал кері магнитострикциялық әсер ультрадыбысты қабылдағыштарда пайдаланылады.
2.3 Пьезоэлектриктік түрлендіргіштер
Кейбір кристалдарды (кварцты, сегнет тұзын және т.б,) белгілі бағыттарда қысқанда немесе созғанда, полярлану нәтижесінде, олар бетінде электр зарядтары пайда болады. Бұл құбылыс тікелей пьезо-электриктік әсер деп аталады және ультрадыбысты қабылдағыштарда пайдаланылады. Кері пьезоэлек-триктік әсер – электрлік өріс әрекет етуінен кристал өлшемдерінің өзгеруі. Бұл әсер ультрадыбыс көздерін-де қолданылады.
Пьезоэлектриктік түрлендіргіштерді жиі пьезоэлектриктік материалдан жасалынған жалпақ тілім (пластина) түрінде дайындайды. Тілімнің үлкен қырларына электродтарды жапсырады. Электродтарға ультрадыбыс жиілікті генератордан айнымалы кернеу беріледі. Берілген электрлік өрісті өзгерткенде тілім өзінің қалыңдығын өзгертеді, және де қоршап тұрған ортаға ультрадыбысты сәулелендіреді.
Пьезоэлектриктік материал ретінде кварцтің және сегнет тұзының кристалдары, сондай-ақ жасанды пьезокерамика – барий титанаты, қорғасын титанаты – цирконаты пайдаланылады. Температура жоғарылаған сайын әсер әлсірейді және 573 ℃-та жоғалады.
Пьезоэлектриктік түрлендіргіштер өте жоғары жиілікте (ондаған МГц-ке дейін) жұмыс істейді. Өйткені, пьезоэлектриктік әсер инерциясыз келеді және гистерезиске шығын болмайды. Бірақ пьезоэлек-триктік материалдардың механикалық беріктігі төмен келеді. Пьезо-электриктік түрлендіргіштің қуаты электрлік өрістің мүмкіндік шекті кернеулігі мәндерімен және механикалық беріктілікпен шектеледі. Олар салыстырмалы кіші қуат өндіре алады. Қоректендіру кернеуі пьезокерамикаға – 50…400 В және кварцқа – 2…20 кВ; ультрадыбыс қарқындылығы – 100 кВт/м^2; п.ә.к.- 40…70 %; жұмыс жиілігі – 40…16000 кГц.
Пьезоэлектриктік түрлендіргіштер негізінде ультрадыбысты ақпараттық — өлшейтін техникасында пайдаланылады.
2.4 Акустикалық трансформаторлар және ультрадыбысты генераторлар
Акустикалық трансформаторлар әртүрлі пішінді өзек түрінде орындалады. Олардың пішіндерін трансформатордың арналымын және жүктемені ескере отырып таңдап алады. Өзектердің шығындар коэффициенті кіші, механикалық беріктігі, коррозиялық, кавитациялық, химиялық төзімділігі жоғары болуы керек. Өзектің ұзындығын оның бойында тек бүтін тақ санды жартылай толқындар «төселінуі» керек шарты бойынша анықтайды. Акустикалық трансформаторлар (кедергі трансформаторлары) технологиялық жүктеменің механикалық кедергісін түрлендіргіш топтамасының (пакетінің) кедергісімен сәйкестіруге арналады. Жылдамдық трансформаторлары магнитострикциялық түрлендіргіш тербелісін күшейтуге пайдаланылады. Олар шоғырландырғыштар деп аталады.
Шоғырландырғыштар көлденең қимасы айнымалы келетін өзек түрінде дайындалады. Ол жуан жағымен түрлендіргіш топтамасына қосылады, ал оның жіңішке ұшы тербелісті технологиялық ортаға береді. Көлденең қимасының ауданы кішірейтілгендіктен энергия шоғырланады. Шоғырландырғыштар ультрадыбысты тербелістер амплитудасын 10…15 есе күшейтеді және оны 50 мкм-ге дейін үлкейтуі мүмкін.
Ультрадыбысты генераторлар түрлендіретін құрылғы типіне байланысты машиналы, шамды және шала өткізгіштікті (транзисторлы және тиристорлы) болып бөлінеді. Ультрадыбысты генераторлардың принциптік электрлік сұлбасы индукциялық және диэлектриктік қыздыруға арналған жоғары жиілікті қондырғылардың сұлбаларына ұқсас келеді. Ультрадыбысты генераторлар қарапайым келеді. Оларда тәуелсіз қоздыру пайдаланылады. Тәуелсіз қоздырылатын генераторлар көп каскадты болып орындалады. Өздігінен қоздырылатын кіші қуатты генератор ток пен кернеудің белгіленген пішінін қамтамасыз етіп, ультрадыбысты жиілікті электрлік тербелістер өндіреді. Келесі каскад сигналды қажетті қуатқа дейін өсіреді. Осындай сұлбалардың негізгі артықшылығы – жиілікті үлкен шекте және бірқалыпты реттеу мүмкіншілігі.
Шамды және шала өткізгішті генераторларға жиіліктердің жұмыс алқабы тағайындалған, кГц: 18±1,35; 22±1,65; 44±4,4; 66±6,6.
Генератордың п.ә.к-і оның қуатына, жұмыс режиміне, сұлбалық дайындалуына тәуелді келеді. Шамды генераторларға п.ә.к. — =30…50 %, шала өткізгішті генераторларға — =50…70 %.
3. Ультрадыбысты пайдалану
Қуатты ультрадыбысты тербелістер бөлшектерді тазартуға және жууға, оларды дәнекерлеуге, балқытып біріктіруге, өлшемдік өңдеуге, технологиялық үрдістерді қарқындатуға және т.б. мақсаттарға пайдаланылады.
Бөлшектерді ультрадыбысты жуудың және тазартудың негізінде кавитация, гидродинамикалық және басқа әсерлер жатыр. Осы әсерлер арқасында ластарды бөлшек бетінде ұстап тұрған күштерді жеңуге болады. Кавитациялық көпіршіктер ультрадыбысты тазарту үрдісінде негізгі рөлді атқарады. Олар ластар қабыршақтарының астына енеді, оларды жарады және де бөлшектер бетінен қабаттап түсіреді. Бұл тәсілде тазартылатын (жуылатын) заттарды жуғыш ерітінді толтырылған ванна ішіне салады. Электр-акустикалық түрлендіргішті ванна түбіне немесе қабырғасына бекітеді немесе ерітіндінің ішіне орналастырады және де оның көмегімен ванна ішінде ультрадыбысты тербелістер тудырады. Сәулеленгіштен кіші қашықтықта әрекет етудің қарқындылығы сұйық көлемінде салыстырмалы бірқалыпты таралады. Бұл әртүрлі пішінді бұйымдарды тазартуға мүмкіншілік береді. Ультрадыбыспен және жуатын сұйықтармен құрамалы өңдегенде тазартудың сапасы жоғарылайды, еңбек шығыны 2…10 есе төмендейді, ал химикаттар шығыны айтарлықтай азаяды.
Қарапайым пішінді бөлшектерді жууға тербелістер жиілігі 20…25 кГц шегінде, ал күрделі пішінді және ұсақ бөлшектерді тазартуға ультрадыбыс жиілігі – 200…1600 кГц шегінде болады. Ультрадыбыс қарқындылығы (5…10)·10^4 Вт/м^2 болғанда жұмыс ең тиімді келеді, қарқындылықтың максималь мәні – 10^6 Вт/м^2. Ультрадыбыспен жууға кең пайдаланылатын сұйықтар қатарына сұйық шыны және кальцийленген сода жатады. Ерітінділер температурасы – 40…60 ℃. Тазартылған бөлшектерді салқын ағынды сумен жуады.
Бөлшектерді жууға қуаты 0,1…25 кВт, сыйымдылығы 1…350 л УЗУ және УЗВ типті әмбебап тазартқыш қондырғылар пайдаланылады.
Ультрадыбысты металдарды дәнекерлеуге және балқытып біріктіруге пайдалануға болады.
Ультрадыбыспен дәнекерлеуге арналған дәнекерлеуште өзекті қыздыратын әдеттегі орамадан басқа қосымша орама болады. Оған ультрадыбысты тербелістер беріледі. Қыздырған кезде дәнекер балқиды, ал ультрадыбысты тербелістер оның ішінде кавитация құбылысын тудырады. Кавитацияның әрекетінен қосылатын бөлшектер бетіндегі тотықты қабыршақтар талқанданады. Қабыршақ бөлшектері қалқып шығады және де тазартылған бетке қалайы жалату жеңіл келеді. Пайдаланылатын жиілік 18…23 кГц, ультрадыбыс қарқындылығы – (0,25…1,0)∙10^6 Вт/м^2, қуат 0,01…0,6 кВт.
Жеңіл тотығатын металдар мен қорытпалардан дайындалған бөлшектерді бір-біріне жалғау үшін ультрадыбыспен балқытып біріктіру пайдаланылады. Біріктірілетін металл бөлшектерді бір-біріне салыстырмалы кішкентай күшпен (бөлшектер жігіне перпендикуляр бағытталған) қысады, және де түрлендіргіш (трансформатор) көмегімен (оның әрекет ету нәтижесінде) бір бөлшекті екінші бөлшекке қарағанда ультрадыбысты жиілікпен қозғалысқа келтіреді, яғни, бөлшектердің түйіскен беттеріне жанама бойымен ультрадыбысты тербелістер бағытталады. Үйкеліс шекарасында балқытылып біріктірілетін беттерді байланыстыратын ортақ кристалдар пайда болады. Өйткені, ультрадыбысты тербелістер бөлшектер бетіндегі тотықты қабыршақтарды бұзады және де балқытып біріктіру аймағындағы бөлшектер беттерін созылымдылық немесе аққыштық күйге келтіреді. Осы кезде бөлшектер жігіне перпендикуляр бағытталған қысу (сығымдау) күші әрекет етуі-нен бөлшектер бір-біріне жалғанады (біріктіріледі). Балқытып біріктіру металл айтарлықтай қыздырылмай-ақ, қатты фазада өтеді, сондықтан салқын балқытып біріктіру деп аталады. Балқыту біріктіру нүктелік немесе жіктік (тігістік) болуы мүмкін. Ультрадыбысты балқытып біріктіру тәсілімен металл табақтар (мысалы, қалыңдығы миллиметрдің үлесі болатын алюминий, титан, мыс табақтар) жеке нүктелері бойынша немесе жігі үзіліссіз (тігістік) түрде балқытылып біріктіріледі. Қуаты 0,1…4 кВт болатын металдарды балқытып біріктіруге арналған әртүрлі ультрадыбысты жабдықтар пайдаланылады.
Ультрадыбысты қатты морт материалдарды өлшемдік өңдеуге де пайдалануға болады. Өңдеу мәні 18…44 кГц жиілікпен және 10…60 мкм амплитудамен тербелетін аспаппен жүзеге асырылады. Өңдеу кезінде аспап пен дайындаманың өңделетін бетінің аралығына түрпілі заттың суда ілініп тұрған түйірлері беріледі. Аспап берілген жиілікпен түрпілі заттың түйірлерін соққылайды. Осы кезде түйірлер дайындама бетінен өте ұсақ бөлшектерді шұқылап шығарады. Аспап өңделетін бұйымға қысылатындығынан, бұйым бетінде біртіндеп аспаптың жұмыс бөлігі тәріздес тереңдік пайда болады. Осылай бұйымдарды кеседі, теседі, бұрғылайды.
Балқытып жапсыру және флюс астында өңдеу әдістерімен бөл-шектерді қалпына келтірудің сапасын арттыру үшін ультрадыбысты пайдалануға болады. Ультрадыбысты толқындарды қосымша жапсырылатын металл арқылы да және негізгі металл арқылы да енгізуге болады. Ультрадыбысты тербелістердің әрекет етуінен сұйық металл газсыздандырылады. Осының нәтижесінде жапсырылған металл қабатының кеуектігі 3…5 есе төмендейді, ал қалпына келтірілген ұзын бұйымдардың, мысалы иінді біліктердің, технологиялық қисаю дәрежесі азаяды.
Ультрадыбысты өңдеуді ток өткізетін және диэлектриктік материалдарды да өңдеуге пайдалануға болады. Бұл тәсілді өте қатты және морт материалдардан (шыныдан, қыштан, германийден, кремнийден және т.б.) бөлшектер дайындауға және оларда күрделі пішінді ойықтар мен тесіктерді бұрғылап жасауға пайдалану тиімді болады. Бұл материалдарды басқа тәсілдермен өңдеу өте қиын келеді.
Ультрадыбысты дисперсиялаудың (ұсақтаудың) көмегімен суспензияларды (сұйықта қатты заттарды ұсақтау), сұйық аэрозольдерді (ауада сұйықтарды тозаңдату) және эмульсияларды (бір-бірінде өзара ерімейтін сұйықтардың біреуінің ішінде екіншісінің кішкентай тамшыларын алу) алуға болады. Ультрадыбыспен эмульсияларды дайындауды балық майын, бензинді, мұнайды суға араластыруға пайдалануға болады. Мысалы, малдар мен құстарды суаруға пайдаланылатын суға балық майын араластыруға пайдалану. Ультрадыбыспен өңдегенде мұнай (70%) ішіндегі судың (30%) кішкентай домалақшалары лезде қызады және де буға айналып жарылады. Осы кезде олар мұнайды кішкентай бөлшектерге бөледі, олар жылдам және толық жанады, ал пайдаланған уытты газдар шығымы төмендейді.
Ультрадыбысты сүтті гомогенизациялауға (сүттің сақталуын және сіңімділігін жоғарылату үшін оның құрамындағы майлы домалақшаларды ұсақтау), қаспаққа қарсы күресуге және басқа мақсаттарға пайдалануға болады.
Ультрадыбысты тербелістер кейбір химиялық үрдістердің өтуіне айтарлық әсер етеді. Ультрадыбысты тербелістердің жиілігін және қарқындылығын өзгертумен химиялық реакцияның технологияға сәйкес қажетті өту жылдамдығын қамтамасыз етуге болады. Кейбір металдар, мысалы қорғасын және алюминий сұйық күйінде араласпайды. Балқыт-паға ультрадыбысты тербелістерді беру металдың екінші металл ішінде «еруіне» мүмкіндік туғызады.
Әлсіз ультрадыбысты тербелістер өлшеу техниксында және дефектоскопияда пайдаланылады және екі ортаның айрық шегінен шағылысады. Бұл ультрадыбысты дайындамалар мен орталардың қалың-дығын, ақаудың жату тереңдігін анықтауға, сондай-ақ гидролакацияда, медициналық және ветеринарлық диагностика пайдалануға мүмкіншілік береді.
Ультрадыбыстың әртүрлі орталарда таралу жылдамдығы бірдей болмайды. Ультрадыбыстың осы қасиетін заттардың тығыздығын және құрамын анықтауға пайдаланады. Ультрадыбыстың жылдамдығын өлшеп, сол ортадағы физикалық-химиялық өзгерістер туралы пікір алысуға, оның концентрациясын бақылауға, оның құрамында қоспалардың болуын анықтауға, технологиялық үрдістің өтуін қадағалап байқауға болады.
Орташа ультрадыбысты тербелістер (меншікті қуат 1…12 кВт/м^2) көзді күту және емдеу, сүйек зақымдарын және сыздауықты емдеу, кеміргіштерді шошыту үшін пайдаланады.