Оразбек Сәрсенбай
1938 жылы 20 тамызда Қызылорда облысы Шиелі ауданы Жаңа тұрмыс ауылында туған. Жазушы, ҚазМУ-дың (ҚазҰУ) филология факультетін бітірген (1962). 1964-1995 жж. мектепте мұғалім, «Жас Алаш» газетінде, «Жұлдыз» журналында әдеби қызметкер, «Қазақ әдебиеті» газетінде бөлім меңгерушісі, Қазақстан Жазушылар одағында әдеби кеңесші, «Жазушы» баспасының бас редакторы (19871993), «Өнер» баспасының директоры (1993-1995) қызметтерін атқарған. 1996 жылдың басынан куні бүгінге шейін О.Сәрсенбай «Қайнар» баспасының бас директоры.
Алғашқы жинағы «Даңқ» деген атпен 1965 жылы жарық көрген. Жазушы О.Сәрсенбай осы уақытқа шейін 20-дан астам жеке кітаптар бастырған. Оның әдеби сын, көркем публицистика, тарих, мәдениет, философия саласындағы жарияланымдары оқырманға кеңінен таныс. Сондай-ак ол баспагер және аудармашы ретінде ислам әдебиетін қалың оқырмандар арасында тарату ісінде елеулі еңбек етіп келеді. «Құран Кәрім», «Мухаммед пайғамбарымыздың хадистері», «Шайтаннан сактану жолдары», «Сыйқырдан сақтану және емделу жолдары», «Адал мен арам», «Мұсылмандық әдеп сабағы», т.б. ондаған кітаптарды қазақшаға аудару ісіне тікелей қатысты. Жазушының жеке шығармалары украин, орыс, эстон, якут, марий, тува, венгер, қытай, корей, ағылшын, өзбек, қырғыз, татар т.б. тілдерге аударылған.
Оразбек Сәрсенбай негізінен бүгінгі заман тақырыбына қалам тартып келе жатқан суреткерлеріміздің бірі. «Шамшырақ» (1990), «Шеңбер» (1998) романдары кешегі социализм заманында өмір сүрген ұрпақтың басынан өткерген қилы-килы тағдырын сөз еткен нағыз көркем, кестелі туындылар ретінде әдебиетіміздің алтың қорына қосылған дүниелер болды.
Оның «Уәде» атты повестер мен әңгімелер жинағына Қазақстан Жазушылар одағының М.Әуезов атындағы сыйлығы (1987), «Шамшырақ» романына халықаралық «Алаш» сыйлығы (1994) берілген. О.Сәрсенбай әңгімесі негізінде «Долана» атты көркем фильм (режиссер С.Нарымбетов) түсірілген (1981). «Шеңбер» романы үшін Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығын алған (2000). ҚР Президентінің Жарлығымен «Құрмет» орденімен (2000) марапатталған. «Қазақстан Республикасы баспа және полиграфия ісінің қайраткері» (2004) атағы бар.
2015 жылы Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, аса көрнекті жазушы Оразбек Сәрсенбай дүние салды.
Әдебиеттер:
Сәрсенбаев О. Екі томдық таңдамалы шығармалар: Повестер / О.Сәрсенбаев.-
Алматы: Жазушы, 1992.-
Сәрсенбаев О. Бақыт құсы: Повесть, әңгімелер. – Алматы: Жазушы, 1973. – 233 б.
Сәрсенбаев О. Даңқ: Повесть. – Алматы: Жазушы, 1965. – 92 б.
Сәрсенбаев О. Жақсының көзі: Әңгімелер / О.Сәрсенбаев.- Алматы: Жазушы, 1979.- 264 бет.
Сәрсенбаев О. Жалғыз күрке: Повесть. – Алматы: Жазушы, 1967. – 120 б.
Сәрсенбаев О. Жиде гүлдегенде: Әңгімелер. – Алматы: Жазушы, 1977. – 247 б.
Сәрсенбаев О. Замандас: Повестер / О.Сәрсенбаев.- Алматы: Жазушы, 1982.- 304 бет.
Сәрсенбаев О. Менің мекенім / О.Сәрсенбаев.- Алматы: Қайнар, 2002.- 544 б.
Сәрсенбай О. Өмірнама. – Алматы: Қайнар, 2005. – 688 б.
Сәрсенбаев О. Уәде: Повестер мен әңгімелер / О.Сәрсенбаев.- Алматы: Жазушы, 1985.- 400 бет. Сәрсенбаев О. Шамшырақ: Роман / О.Сәрсенбаев.- Алматы: Жалын, 1990.- 416 бет.
Сәрсенбай О. Шығармалары: Роман.4 том. – Алматы: Қайнар, 2010. – 384 б. –
(Ауыл кітапханасы)
Сәрсенбай О. Шығармалары. Үш томдық / О.Сәрсенбай; Жауапты ред.
Б.Кәрібозұлы.- Астана:Фолиант, 2008.- (Сырдария кітапханасы)
Сәрсенбаев О. Әдебиетке, ұлттық мемлекеттікке жаны ашитын азаматтар қажет:
Жазушымен сұхбат / Сұхб. Ә.Айтмағанбетұлы //Ақмешіт апталығы. – 2000. – 28 көкек
Сәрсенбаев О. Ең қиын нәрсе — өзіңнің заманың туралы жазу: Жазушы,
Мемлекеттік сыйлықтың иегері Оразбек Сәрсенбаевпен сұхбат / О.Сәрсенбаев; сұхб. Т.
Тәшенов // Айқын.- 2011. — 5 ақпан. — 5 б.
Сәрсенбай О. Шерлi шеңбер: [Жазушының өзiнiң мем. сыйлыққа ұсынылған» Шеңбер» атты романы жайлы сұхбаты] / Әңг. С.Иманасов // Қазақ әдебиетi.- 2000.- 1 желтоқсан (N48).- 10 б.
***
Дәулетұлы А. Оразбек Сәрсенбай //Дәулетұлы А. Нұрлы жол. – Қызылорда, 2010. –
89 б.
Сәдібекұлы А. Дала ақыны туралы дастан: Оразбек Сәрсенбайдың «Шамшырақ» атты романы жайлы //Сәдібекұлы А. Дарияның тұмасынан жыр боратқан. – Алматы:Аrna-b, 2012. – 59-65 б.
Сәрсенбай Оразбек //Қазақ әдебиеті: Энциклопедиялық анықтамалық — Алматы: «Аруна», 2005.- 464 б.
Сәрсенбай Оразбек //Қазақстан. Ұлттық энциклопедия /Бас ред. Б.Аяған. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2005.- Т.7. – 615-616 б.
Сәрсенбай Оразбек //Қазақстан жазушылары / Құраст. С.Қамшыгер, Қ.Жұмашева. – Алматы: Ан Арыс, 2009. – 348-349 б.
Сәрсенбай Оразбек //Қазақстан жазушылары : XX ғасыр: Анықтамалық / Құраст. Е.Дүйсенбайұлы, А.Естен, Қ.Омарұлы ж.б.- Алматы: Ана тілі, 2004.- 273 б.
Сәрсенбаев Оразбек // Советтік Қазақстан жазушылары: Био-библиогр. анықтамалық / Құраст. С.Ахметов, Д.Еркішев. – Алматы: Жазушы, 1987. – 544-545 б.
Сәрсенбай Оразбек // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 442-443 б.
Сәрсенбай Оразбек //Ата мекен /Құраст. М.Аяпұлы, Н.Қасымұлы. – Алматы: Қайнар, 1998. – 168-170 б.
Ақышев Н. Жанр жүгін сезінген: Жазушы О.Сәрсенбаевтың шығармашылығы жайлы //Қазақ әдебиеті. – 1980. – 27 июнь
Ахмади Ж. Бір кісі мың кісіге олжа салады: О.Сәрсенбай 60 жаста //Түркістан. – 1998. – 26 тамыз-1 қырк. (№34). – 4 б.
Ахмади Ж. Терең өзен бұлқынбай ағады: Жазушы О.Сәрсенбай 70 жаста //Беласу. – Алматы, 2008. – 51-61 б.
Әмзеев Қ. Руханият жаршысы болған жазушы: Жазушы Оразбек Сәрсенбаев жайлы.
/ Қ. Әмзеев. // Өскен өңір.- 2015. — 13 маусым (№ 44). — 2 б.
Байдрахманұлы Д. Оразбек Сәрсенбаев: Өлең //Байдрахманұлы Д. Тұлпар тілек.Екі томдық. – Алматы, 2006. – 1-кітап: Отан деп соққан жүректер. – 254 б.
Бақтиярұлы М.Тағы бір асылымыздан айырылдық: Жазушы Оразбек Сәрсенбайдың қазасына орай. / М. Бақтиярұлы. // Егемен Қазақстан.- 2015. — 6 мамыр (№ 84). — 10 б.
Бақұл бол, сырбаз Сыр ұлы: Жазушы Оразбек Сәрсенбаев 78 жасқа қараған шағында дүниеден озды.// Сыр бойы.- 2015. — 7 мамыр (№ 65). — 5 б.
Баяндин Қ. Имандылықту ту еткен қаламгер: О.Сәрсенбай 60 жаста //Қазақ елі. – 1998. – 7-14 тамыз. – 4 б.
Дархан дарын: Жазушы О.Сәрсенбай 60 жаста //Сыр бойы. – 1998. – 22 желт. Дәрібаева Ж. Рухани кемелділік: Жазушы Оразбек Сәрсенбай жайлы. / Ж. Дәрібаева. // Ақиқат.- 2015. — № 8. — 75 — 81 б.
Дәуренбеков Н. Таза қалыптағы тұлға еді: Жазушы Оразбек Сәрсенбаевтың қазасына орай./ Н. Дәуренбеков. //Ана тілі.- 2015. — 14-20 мамыр (№19). — 10 б.
Досанов С. Көркемсөздің көрнекті шебері: Жазушы О.Сәрсенбайдың шығармашылығы жайлы //Беласу. – Алматы, 2008. – 36-46 б.; Егемен Қазақстан. – 2008. — №254.
Досанов С. Кісілігіне кішілігі сай еді: Жазушы Оразбек Сәрсенбаймен қоштасу. / С. Досанов. // Айқын апта.- 2015. — 7 мамыр (№ 82). — 32 б.
Досанов С. Шынның жүзі: Жазушы О.Сәрсенбайдың шығармашылығы жайлы //Досанов С. Қыран мен жылан. – Алматы: Қазақстан,2008. – 310-322 б.
Досжанов Д. Суреткер салмағы: О.Сәрсенбаев 50 жаста / Д.Досжанов // Жұлдыз.- 1988.- N8.- 205-206 б.
Достияров А. Өмірдің өз бейнесін өрнектеген: Жазушы О.Сәрсенбайдың «Шамшырақ» романы жайлы // Беласу. – Алматы, 2008. – 347-348 б.; Сыр бойы. – 1992. – 5 желт.
Елтай Н. Жазушы жерлестерімен жүздесті: Жазушы Оразбек Сәрсенбай Шиелі ауд. жерлестерімен жүздесті / Н. Елтай. // Айқын.- 2010. — 25 желт. — 5 б.
Исабаев Қ. «Шамшырақта» шындық бар: Жазушы О.Сәрсенбайдың «Шамшырақ» романы жайлы // Беласу. – Алматы, 2008. – 79-83 б.; Халық кеңесі. – 1992. — №226.
Кекілбаев Ә. Қалтқысыз шындық жыршысы //Беласу. – Алматы, 2008. – 106-110 б.; Қазақ әдебиеті. – 1988. – 19 тамыз
Кекілбайұлы Ә. Жатқан жерің жарық болсын: Жазушы Оразбек Сәрсенбайдың қазасына орай. / Ә. Кекілбайұлы.// Егемен Қазақстан.- 2015. — 6 мамыр (№ 84). — 10 б. Кекілбайұлы Ә. Жиде тоғайында жидек теріп жүргендей: О.Сәрсенбай-70 //Егемен Қазақстан. – 2008. – 18 қазан
Кекілбайұлы Ә. Өнердегі табандылық пен адалдық //Алматы ақшамы. – 2008. – 6 қырк. – 8 б.
Киелі Шиеліден нәр алғандар, ерлігі, еңбегі елге таралғандар [Мәтін]: Шиеліде туған ақын-жазушылар, еңбек ерлері, қоғам және мемлекет қайраткерлері, батырлардың мерейтойлары. // Өскен өңір.- 2013. — 19 қазан (№81). — 4 б.
Қазыбеков Н. Қайнар көзі – халықта //Қазыбеков Н. Ой таразысы: Сын мақалалар. – Алматы:Жазушы, 1991. – 115-130 б.
Қазыбеков Н. Сөз қадірі – білгенге: О.Сәрсенбайдың шығармашылығы туралы //Қазақ әдебиеті. – 1990. – 1 маусым (№22). – 6 б.
Қайырбеков Ғ. Оразбек Сәрсенбаев: О.Сәрсенбаевтың «Шамшырақ» романы жайлы //Қайырбеков Ғ. Алыс та жақын жағалау: Екінші кітап. — Алматы: Білім, 2006.- 166-171 б.-(Әдеби мемуарлар)
Қайырбеков Ғ. Терең тақырып: О.Сәрсенбаевтың «Шамшырақ» романы жайлы //Беласу. – Алматы, 2008. – 74-78 б.; Егемен Қазақстан. – 1992. — №271.
Қанахин Ө. «Жиде гүлдегенде»: Жазушы О.Сәрсенбайдың «Жиде гүлдегенде» атты әңгімелер жинағы жайлы //Беласу. – Алматы, 2008. – 110-116 б.; Жалын. – 1978. — № 2. Қызғызбай Ө. Шығарманың шырайын ашқан //Алматы ақшамы. – 2008. – 6 қырк Мағауин М. Шеңбердің шешуі //Егемен Қазақстан. – 1998. – 20 тамыз. – 3 б. Мәмесейiт Т. Сиқырлы шеңбердiң сыры мен шыны: [Жазушы О.Сәрсенбайдың мем. сыйлыққа ұсынылған «Шеңбер» атты романы туралы] // Егемен Қазақстан.- 2000.- 24 қараша
Мәмет С. Шын шымыр шығармалар: Жазушы Оразбек Сәрсенбай жайлы. / С. Мәмет.
// Егемен Қазақстан.- 2016. — 30 сәуір (№ 82). — 14 б.
Мекебаев А. Таңбалы тас: Жазушы О.Сәрсенбайдың повесі туралы //Ленин жолы. –
1972. – 16 май
Мұртаза Ш. «Шеңбердің» шебері //Қазақ әдебиеті. – 2008. – 22 тамыз. – 7 б. Назарова А. Заңғар жазушы Оразбек Сәрсенбаев туған елінде: Шиелі ауд. ақынға арнап өткен шығырмашылық кеші / А. Назарова.// Ел тілегі.- 2010. — 15 желт.; Өскен өңір.- 2010. — 15 желт.
Назарова А.Тау тұлғалы азамат: Жазушы Оразбек Сәрсенбаев жайлы. / А. Назарова. // Өскен өңір.- 2015. — 6 маусым (№ 42). — 3 б.
Нұрмахан Е. Туған жердің түтіні: Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, жазушы Оразбек Сәрсенбай туған өлкесі Сыр бойында жерлестермен жүздесті / Е. Нұрмахан. // Егемен Қазақстан.- 2011. — 8 қаңтар.
Нұршайықов Ә. Ақын туралы роман: Жазушы О.Сәрсенбайдың «Шамшырақ» романы жайлы // Беласу. – Алматы, 2008. – 70-73 б.; Қазақ әдебиеті. – 1992. — № 48.
Оразалин Н. Ойлы сөздің өріс кеңейтер өкілі: Жазушы Оразбек Сәрсенбайдың қазасына орай. / Н. Оразалин. // Егемен Қазақстан.- 2015. — 6 мамыр (№ 84). — 10 б. Оразбек Н. Кәдуілгі өмірде кіршіксіз таза еді : Жазушы Оразбек Сәрсенбайдың қазасына орай./ Н. Оразбек. // Егемен Қазақстан.- 2015. — 6 мамыр (№ 84). — 10 б. Оразбек Сәрсенбай: Қаламгер Оразбек Сәрсенбай 77 жасқа қараған шағында дүние салды.// Егемен Қазақстан.- 2015. — 6 мамыр (№ 84). — 10 б.
Оразбек Сәрсенбай: Қаламгер Оразбек Сәрсенбай 77 жасқа қараған шағында дүние салды. // Ана тілі.- 2015. — 8 мамыр (№ 17/18). — 15 б.
Оспанов С. Көркемсөздің төресі: Жазушы О.Сәрсенбайдың шығармашылығы жайлы // Беласу. – Алматы, 2008. – 87-95 б.
Рахымбекұлы Ә. Текті талант: Жазушы О.Сәрсенбайдың шығармашылығы жайлы // Беласу. – Алматы, 2008. – 61-70 б.; Сыр бойы. – 2008. — №171.
Рахымбекұлы Ә. Оразбек Сәрсенбаевқа: Өлең //Рахымбекұлы Ә. Ғұмырдария: Жыр кітабы. – Астана: Фолиант, 2008. – 385-386 б. — («Сырдария кітапханасы»)
Сарай Ә. Биік өлшемнің адамы: Жазушы Оразбек Сәрсенбайдың қазасына орай.
/ Ә. Сарай. // Егемен Қазақстан.- 2015. — 6 мамыр (№ 84). — 10 б.
Сәдібекұлы А. Дала ақыны туралы дастан: О.Сәрсенбаевтың «Шамшырақ» романы
Нартай Бекежанов жайында //Сыр бойы. – 1992. – 24 қараша
Сәрсенбайұлы И. Бауырды сағыну [Мәтін]: Өлең / И. Сәрсенбайұлы. // Өскен өңір.- 2015. — 6 маусым (№ 42). — 3 б.
Сарсенбайұлы О. Өмір өткелдері: Жазушы Оразбек Сәрсенбайдың ауылдағы күндерінен./ О. Сарсенбайұлы. // Айқын.- 2016. — 27 сәуір (№ 62). — 6 б. Сәрсенбайұлы И. Өмір өткелдері: Қаламгер Оразбек Сәрсенбай жайлы. / И. Сәрсенбайұлы.// Өскен өңір.- 2016. — 23 сәуір (№ 32). — 2 б.
Сейдахметов Ж. Шынар: Жазушы Оразбек Сәрсенбай жайлы. / Ж. Сейдахметов. // Жас Алаш.- 2015. — 28 шілде (№ 59/60). — 5 б.
Сейітқазин С. Тұғырлы тұлпар: О.Сәрсенбаевтың «Шамшырақ» романы туралы //Алматы ақшамы. – 1992. – 9 желт.
Сопыбеков А. Оразбек Сәрсенбаев: Өлең // Сопыбеков А. Дөңгеленген дүние:
Өлеңдер мен поэмалар.- Астана: Фолиант, 2008.- 162-163 б.- (Сырдария кітапханасы) Сұлтанов Д. Заман биігінен көріне бер: Жазушы О.Сәрсенбайдың шығармашылығы жайлы // Беласу. – Алматы, 2008. – 343-346 б.
Табынбаев Ж. Бақыты жанған жігіт: «Сыр маржаны» ЖШС жатка жүргізушісі Омар Сәрсенбай жайлы / Ж. Табынбаев. // Сыр бойы.- 2013. — 26 қазан (№ 159/160). — 6 б. Табынбаев Ж. Еңбекпен есейгендер: Қазалыдағы іргелі ұжым «Сыр маржаны» ЖШСнің жүргізушісі Омар Сәрсенбай туралы / Ж. Табынбаев.// Халық.- 2013. — 31 қазан (№44).
— 5 б.
Тоқбергенов Т. Тіршілік суреттері: Жазушы О.Сәрсенбайдың шығармашылығы жайлы // Беласу. – Алматы, 2008. – 116-122 б.; Қазақ әдебиеті. – 1981. – 5 маусым Тілеуханов Т. Жақсылығым – сен үшін: Жазушы О.Сәрсенбайдың шығармашылығы жайлы // Беласу. – Алматы, 2008. – 46-51 б.
Ысымұлы А.Хас сипатты қаламгер: Қаламгер Оразбек Сәрсенбай жайлы. / А. Ысымұлы. // Өскен өңір.- 2016. — 4 мамыр (№ 35). — 4 б. «Шамшырақ» романы жайлы //Сыр бойы. – 1992. – 4 ақпан