Сыр бойындағы күйшілік өнер
Сыр бойы күйшілерінің шығармашылығы — музыкатану саласындағы тың арна.Сыр бойының күй мұрасы — қазақ домбырашылық өнеріндегі сойы бөлек тың арна. Ұмыт болу қаупі төнген заманда қайта түлеген Сыр күйінің қазақ әлеуметінің әлі талай кәдесіне жарары сөзсіз. Әйткенмен, Сыр бойы күйшілері хақындағы мәлімет көздері жұтаң. Көптеген көне күйлердің қосарлана айтылатын вербальдық сыңары — аңыз-тарихы көмескілене бастаған. Күй жөнінде де, күйші жөнінде де көп жәйт ұмыт болған. Бірақ, біз тиянақ ететін ең басты сүйеніш бар. Өмірден күйші озғанмен, жадымыздан аңыз өшкенмен, қолымызда күйдің өзі бар. Күйдің өзі бар жерде күйшінің келбетін, аңыздың мән-мағынасын қайта қалпына келтіруге мүмкіншілік мол..
Өткен замандарды тануда оның екі қанпардан тұратынын ескеру керек, яғни, обьективті және субьективті тарих. Объективті тарихқа қоғам тарихын жатқызамыз. Оған экономикалық, әлеуметтік және саяси процестердің алмасуын сипаттау жатады. Ал, субьективті тарихқа осы процестерді тану, қабылдау, демек, оған деген өз пікірінді білдіру, сөйтіп, келер ұрпаққа азық болар ойсалы: адам өзін қоршаған ортаға деген көз қарастарын түрліше әдіс– тәсілдермен сыртқа шығарып бейнелей алады. Осындай ішкі ойды бекем бекеті алатын тәсілдердің бірі – өнер.
Сан – салалы өнер түрлерінің ішіндегі ең қомақтыларының бірі – Күй. Ұлы Абайдың : «Ғашықтың тілі – тілсіз тіл», – дегендей, күй – ақпар таратудың тілсіз түрі. Сондықтан бұл құбылысты түсініп, қабылдау, ұғу – оны шығарып немесе ойнаудан бөлек, өзінше бір төбе дүние. Күй шығаруының жан дүниесін түсіну үшін : «Күй дегеніміз не, оның өз тарихы бар ма, жоқ па?» – деп сауал қоя білуіміз– өте маңызды мәселе. Өйткені біз өте ерекше дүниемен – психо физиологиялық әсерлер дүниесімен бетпе – бет келіп отырмыз. Адам дыбыстар дүниесін қалай қабылдайды, түсінеді, өз пайдасына жарата алады? Күй, шығарушыдан, аспаптан және тыңдаушыдан тұратын ерекше жүйе. Күйді ойша тарту, аспапта тарту, тыңдарманға орындап беру бар. Күйдің техникалық орындалу ерекшеліктері, домбырашының ақтерлік қасиеттері, тыңдаушының музыкалық мәдениеті, әрқайсысы өз алдына үлкен маңызға ие болып, күйді түсінуде соқталы рөл атқарады [3;90].
Демек, күй тарихы дегеніміз оның орындалған уақытын немесе иесін анықтау ғана емес, ондағы түрлі образдар жүйесінің тарихын ашу болып табылады. Күй – тарихи категория ретінде мифологиялық ойлау жүйесінің жемісі. Ал, мифтік ойлау дегеніміз – негізінен образды ойлау, яғни, күйдің дыбысты емес, бейнені іс – әрекетті көре білу.