Халықтың артық тамақтануы мәселелерінің гигиеналық аспектілері
2. Мақсаты: семіруді алдын алу шараларының эффективтілігі мен даму мәселелерін талдау
3. Лекция тезистері:
Семіздік – ағзада май тіндерінің шамадан тыс жиналуымен сипатталатын созылмалы рецедивті ауру. Бүгінгі таңда ең жиі таралған аурулардың бірі: 1998 ж әлемде 250 млн семіздікпен аурыратын науқастар тіркелген, 2005 ж ДДҰ эксперттерінің есептері бойынша 300 млн асады.
Семіздік – дене салмағының өсуімен, дененің әр жерінде май жиналуымен жүретін липид алмасуының бұзылуымен кейіннен асқынуға алып келетін қиын созылмалы бұзылыс.
Семіздік – калорий жұмағанға қарағанда ағзаға калорийдың көп түсу есебінен болатын жағдай, әсіресе қимылдың аздығынан, яғни ұзақ уақыт бойы дұрыс энергетикалық баланс сақтай алмау жағадайынна болады.
Жапония мен Қытайдан басқа индустриялды дамыған елдердің жартысында артық дене салмағы табылған. Семіздікпен еуропаның көп мемлкеттері 10 нан 30% ға дейін, ал АҚШ 20 жастан 74 жасқа дейін әр 3 адам зардап шегеді. Тағам институтының мәліметтеріне сәйкес Ресейде семіздікпен еңбекке жарамды 10-20% ер кісілер және 30-40% әйелдерде тіркелген.
Семіздік ең көп таралған және ары қарай өсу тенденциясы бар ауруға жатады. Ерекше үрейді семіздіктің ерте балалық шақта және жас өспірімдер арасында таралуы шақырады. Семіздік, атересклероз, гипертониялық ауру, қант диабеті сияқты аурулардың қауіп факторы болып табылады. Семіздікпен ауыратын науқастар арасында өлім жоғары және ерте жаста алып келеді. Әр-түрлі мемлекеттерде жүргізілген көптеген эпидемиологиялық зерттеулердің нәтижесіне байланысты, семіздікті маңызды медико-әлеуметтік мәселе ретінде қарайды.
Біріншлікті немесе алиментарлы – экзогенді семіздікті бөледі. Ол ешқандай ауруға байланыссыз, тек май жиналуынан қалыпты дене салмағының жоғарылауымен байланысты сипатталады. Ол өте таралған және барлық семіздіктің 80% құрайды. Екіншілікті семіздік эндокринді және церебралды аурулар (семіздіктің церебралды және эндокринді түрі) есебінен пайда болады.
Біріншілікті семіздік энергия бөлуге қарағанда денеге түскен көп мөлшерде тағам энергиясы май алмасуын бұзады. Семіздіктің басты себебі болып алиментарлы дисбаланс, тағамның жоғары калорийлі көп болуы, ең басты болып жануар тектес май және көмірсу (біріншілікті семіздіктің 60%) табылады; тағам режимінің бұзылуы; негізгі тәуліктік калорийдің кешкі уақытта қабылдануы, кейде бірақ көп мөлшерде тамақ қабылдау. Көп мөлшерде тамақтану мен тамақтану режимінің бұзылуымен қатар аз қимылдау денеде шамадан тыс энергияның болуына және дене салмағының өсуіне алып келеді. Бірақ дене салмағының өсуі мен семіздіктің негізгі ролі рационның шамадан тыс калорийлігі болып табылады. Баланын өмірінің бірінші айларында немесе екі қабат әйелдің көп мөлшерде тамақтануы май алмасу жүйелеріне кері әсер етіп бүкіл ары қарай өміріне әсер ететіні дәлелденген.
Семіздікті емдеу комплексті, басты ролді диетотерапия алады. Оның мақсаты- денеде теріс энергетикалық балансты пайда ету, тағам калорийін тез төмендету және физикалық активтілігін жоғарылату арқылы дене салмағын азайту және қалыптыға жақындату.
Қазіргі таңда дене салмағын бақылауда көбінесе дене салмағының индексін (Кетле индексі) қолданады, ол мынадай формуламен анықталады: дене салмағы (кг): бойы (м). Дене салмағының индексін ДДҰ нұсқаулары бойынша жүргізеді, осыған байланысты жақсы диапазоны болып ер кісілерде 20, 1-25; ал әйелдерге – 18,7-23,8.балалардың дене салмағын бағалау үшін кестелік эталонды стандарттарды, жас топтапының бөлуіне байланысты қолданады.
4. Көрнекі материал: 22 слайд
5. Әдебиеттер:
1. Нутрициология : учебник / Л. З. Тель. — Алматы : ТОО «Эверо»
2. Терехин, С. П. Актуальные вопросы современной нутрициологии в таблицах и схемах : учеб.-методическое пособие. — Алматы : Эверо
3. Гигиена питания:учеб.для студ. высш. учеб. заведений/Королев А.А.-М.: Издательский центр «Академия», 2006,-528
4. Гигиена питания : учеб. пособие для студентов / подгот. М. В. Ли, А. Б. Бужикеева, С. А. Быкыбаева . — Алматы : Эверо
5. Шарманов Т.Ш. Казахстан в контексте глобальных проблем питания – Алматы: Баспа, 2000. – 224с.
6. Терехин С.П., Ахметова С.В. Лечебное питание (учебно – методическое пособие). Караганда. – 2005. – 385с.