Сәбит Дөнентаев (1894 -1933 жж.)
HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=1894&action=edit&redlink=1» \o «1894 (әлі жазылмаған)» 1894 жылы HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%B9_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B_(%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B)&action=edit&redlink=1» \o «Семей облысы (Ресей империясы) (әлі жазылмаған)» Семей облысының HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%80_%D1%83%D0%B5%D0%B7i&action=edit&redlink=1» \o «Павлодар уезi (әлі жазылмаған)» Павлодар уезiнiң Ақсу болысында туған. Қасымқажы Ертісбаевтың медресесін бітірген соң өлең жазу бастады. HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/1916» \o «1916» 1916 жылы HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%83%D1%81%D1%8B%D0%BC%D0%BD%D1%8B%D2%A3_25» \o «Маусымның 25″маусымның 25-ндегі патша жарлығымен жасы 19 бен 43 арасындағы қазақ және басқа орыс емес «бұратана» атайтын халықтарының жігіттері майданға алынды. Солардың арасында Сәбит те болған.
HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/1917» \o «1917» 1917 жылының HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D2%9B%D0%BF%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D3%A9%D2%A3%D0%BA%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%81%D1%96&action=edit&redlink=1» \o «Ақпан төңкерісі (әлі жазылмаған)» Ақпан төңкерісінен кейін туған жеріне қайтты. Ақпан төңкерісін қолдап басқа HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%B0%D1%88» \o «Алаш» Алаш азаматтарымен ұлт азаттық қозғалысына қосылып, қазақ халқына автономия беруіне, халқының өмір деңгейі көтеруіне, өзгеріс пен дамуына шақырады.
HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%B9» \o «Семей» Семейде мұғалімдер семинариясында оқиды. Мұнда HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B9%D0%BC%D0%B0%D1%83%D1%8B%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%96%D2%AF%D1%81%D1%96%D0%BF%D0%B1%D0%B5%D0%BA» \o «Аймауытов, Жүсіпбек» Жүсіпбек Аймауытов, HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D1%83%D0%B5%D0%B7%D0%BE%D0%B2,_%D0%9C%D2%B1%D1%85%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%9E%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD%D2%B1%D0%BB%D1%8B» \o «Әуезов, Мұхтар Омарханұлы» Мұхтар Әуезовтер оқыған, кейін семинарияны Шәкен Айманов та оқып бітіреді. Сол кезде HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%B9» \o «Семей»Семей қазақтың ұлттық қозғалысының мәдени, саяси, рухани орталығына айналысады. Кеңес үкіметі орнаған соң, Сәбит Дөнентаев жаңа үкіметін қолдайды, ол қазақ халқына басқа халықтарымен тең құқықтарын береді, қарапайым шаруасының өмірін өзгертеді, жесір-жетімдерінің қамын ойлайды деп сенеді.
Мектептерде мұғалім болып жұмыс істейді, үгіт-насихат жасайды, сауатсыздардың көзін ашады. HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%91%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%BB&action=edit&redlink=1» \o «Баянауыл (әлі жазылмаған)»Баянауылда сотта жұмыс істеген, кейін орнына HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D3%99%D1%82%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2,_%D2%9A%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D1%88_%D0%98%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%B9%D2%B1%D0%BB%D1%8B» \o «Сәтбаев, Қаныш Имантайұлы»Қаныш Сәтбаев келді.
HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/1913» \o «1913» 1913 жылы «HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B9%D2%9B%D0%B0%D0%BF&action=edit&redlink=1» \o «Айқап (әлі жазылмаған)»Айқап» журналында Сәбит Дөнентаевтың «Қиялдарым» өлеңi шығады. HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/1923» \o «1923» 1923 жылынан бастап, Семейдің «HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B_%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96_(%D2%AF%D0%BD%D0%B6%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F)&action=edit&redlink=1» \o «Қазақ тілі (үнжария) (әлі жазылмаған)»Қазақ тілі» үнжариясында жұмыс істейді. HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B_%D3%99%D0%BB%D1%96%D0%BF%D0%B1%D0%B8%D1%96» \o «Қазақ әліпбиі»Қазақ әліпбиін латын әрпінен құрастырған дұрыс деп ойлаған.
HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/1915» \o «1915» 1915 жылы HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Y%D1%84i&action=edit&redlink=1» \o «Yфi (әлі жазылмаған)» Yфi (Уфа) қаласында С. Дөнентаевтың «Уақ-түйек» деген өлеңдер жинағы шығады. Ақын өз халқының қамын ойлап, оның өмірі, тағдыры, халі, тұрмысы туралы өлеңдер жазған, сатира ақыны болып, елін зорлайтын байлар мен патша өкіметіне күледі, әділет туралы ойлайды. Ақынның «Бозторғай», «Көк төбетке», «У жеген қасқырға», «Екі теке» мысалдары бар. «Биік тау», «Заман кімдікі» әділет туралы ойлайтын-толғайтын азаматының мұңдары. «Қазақтан шыққан білгендер» — жастарға үгіт-насихат. «Көркемтай» повесінде жетімнің тағдыры туралы.
Ақын-демократ, қаламгер, мұғалім-ағартушы, қоғам қайраткері Сәбит Дөнентаев HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/wiki/1933» \o «1933» 1933 ж. HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%B4%D1%8B%D2%A3&action=edit&redlink=1» \o «Мамырыдың (әлі жазылмаған)» мамырдың HYPERLINK «http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=23&action=edit&redlink=1» \o «23 (әлі жазылмаған)» 23-нде қайтыс болған.
Сөздік
бұратана – инородный
қолдау – поддержать
қосылу – присоединиться
тең құқықтар – равные права
қарапайым шаруа – зд: простой крестьянин
өзгеру – изменяться
жесір-жетімдер – вдовы-сироты
қамын ойлау – заботиться, думать о …
үгіт-насихат – агитация и пропаганда
сауатсыздар – неграмотные
көзін ашу – зд: обучить грамоте
үнжария – газета
құрастыру – составлять
тағдыр – судьба
елін зорлайтын – зд: притеснять народ
күлу – смеяться
азаматының мұңдары – скорбь гражданина
Тапсырмалар
1. Мәтінді оқып, мазмұнын айтып беріңіздер.
2. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар.
3. Мәтіннен cоң, кейін септеуліктерді тауып, оның тіркескен толық мағыналы сөзін көрсетіңіз.
4. Мәтіннен құрмалас сөйлемдерді жазып алып, түрлерін анықтаңыздар.
5. Мәтіннен етістіктерді, етістік формаларын жазып алып, құрамын көрсетіп, түсіндіріңіздер.
6. Мәтіннен келесі үлгімен жасалған сөздерді теріп жазыңыздар: түбір, тәуелдік жалғау, септік жалғау.
7. Мәтін бойынша кез келген сөздерді қолданып, келесі тапсырмаларды орындаңыздар: дыбыстық талдау, морфологиялық талдау, сөз құрамына талдау, синтаксистік талдау.
8. Сөйлемдегі етістіктердің түрлерін белгілеңіздер: негізгі- туынды, негізгі- көмекші, сабақты- салт, болымды -болымсыз, дара -күрделі.
9. Мәтіннен зат есімдерді (қатысты сөздерімен) жазып алып, жалғауларының түрін анықтаңыздар.
10. Мәтіннен алынған келесі сөздердің синонимдерін келтіріңіздер: өмір, істеу, мұғалім, қайтыс болу, бітіру, туу, майдан.