Ежелгі Иран әдебиеті
Б.з.д. екінші мыңжылдықтағы Евразия кеңістігіндегі/Гиндукуштан Еділге және Оралдан Парсы шығанағына дейін/ иран тайпаларының мәдениеті. Орта Азиядағы Шығыс ирандары /қазіргі Ауғаныстанның Гиндукуш үстіртінің біраз бөлігі/. Шығыс ирандарының басым орналасқан жерлері: Ферғана, Хорезм, Соғда, Бактрия, дрингиан/кейіннен Сеистан/, Памир, Хорасан.
Батыс ирандары: Месопотамия. Жерорта теңізі, Мидия, Фарс.
«Гаттар» /»Жыр жырлау»/ — он жеті мүнажат дұғаларының жинағынан тұратын «Авестаның» көне бір бөлігі.
Қасиетті кітап. «Авеста» — ежелгі иран жазба ескерткіштерінің озық үлгісі, оның бірнеше бөлімдерден тұратыны.
Геродот, Ктесия және т.б. антикалық авторлардың жазбаларындағы ежелгі ирандардың, оның әсіресе көшпелерінің салт-санасы туралы /атап айтқанда ежелгі ирандардың, оның әсіресе көшпелілерінің салт-санасы туралы /атап айтқанда, скифтердің/ мәліметтер. «Гаттар» /жыр жырлау/ мінәжат дұғаларының жинағы/. Авторы – ежелгі иран дінінің негізін салушы Заратуштра /немесе грекше берілуінде Зороастру/.
Б.з.д. мыңжылдықтың бірінші ғасырларындағы отырықшы, бақташылық, жер өңдеу жұмыстарының қалыптасуы. Көшпелі және отырықшы ирандар.
Заратуштра есіміне қатысты бақсылық, арбау, жрецтік әнұрандар, шшендік өнер дәстүрлерінің қалыптасуы. Жрецтер орындайтын кейбір жазбаға түсірілген Гат жанрының ерекшеліктері, тұрмыс-салт, мінез-құлық, дағдылары. Гат шығармаларындағы образдардың табиғаттағы, қоғадағы қарама-қарсы күштерді бейнелеуі. Жердегі «Заттық әлем» және руханилық әлем туралыЗаратуштраның шақырулары. Гат мазмұнындағы отырықшы бақташылық, байлыққа кенелу, басқарудағыәділдік туралы. Гат түйіні – төрт түлік малды қырып-жоюға қарсылық. Гаттардағы үш топ /отырықшы, бақташы – жер иеленушілер, көшпелі – тнаушылар, өздері дұрыс санаған ауытқушылар. Өгіз рухының мінәжаты. Заратуштраның үш қиысыны: ой, сөз іс. Заратуштарның Гаттардағы екі қызметі. Гаттардың жанрлық бөліністері. «Авестаның» басқа кітаптары: «Вендидат» (дию-перілерге қарсы қағидалар) зұлым дию, перілерді жек көру мен әділдік орнату туралы заңдар мен ұйғарымдардың жинағы. Заратуштар мен Ахура Мазданың әдет-ғұрыптық, тазалық, қайғы-қасіретке ұрынбау, мифологиялық ұғымдар және басқа диалогтарынан құралатыны, 22 тараудан тұратыны.
2. «Висперед» (барлық жоғары тірі жәндіктер туралы кітап) салт-жоралары туралы 24 тараулық еңбек.
3. «Ясна» (салттық жора) – қырғыншылықты санамалау, мадақтау, литургиялық тәңірге табыну дұғасы.
4. «Яшты» (әнұрандар кітабы) – зорастралық әртүрлі тәңірлікті мадақтаудан көптеген мифологиялық элементтерден құралатын 22 діни өлеңнен тұратын мадақтау әнұрандары.
5. «КішіАвеста» — қысқаша дұғалық тектерінің жинағы. Авестаның поэтикасының иран фольклорына тән жақындықты танытуы.