Өндірістік шу және діріл. Адам организмына және мекендеу ортасына негативтік факторлардың әсері
Ағзаға әсер ететін факторлар екі топқа бөлінеді, зиянды және қауіпті.
Зиянды – белгілі жағдайларда ауруға әкеп соқтырады. Ал, қауіптілері – белгілі бір жағдайда травмалық зиян келтіреді.
Зиянды және қаіптілер өзара екі топқа бөлінеді. Олар:
— физикалық – барлық қозғалатын, кесілетін, құлайтын, температураның көтерілуі мен төмендеуі, барометриялық қысым; газдану, шудың деңгейі, вибрация, ультродыбыс, инфродыбыс, иондық, электромагниттік сәулелену, ультрофиолет пен ультроқызыл радиация; жарықтың, сәулеліктің пульсациясы, жарықтың жеткіліксіз болуы, жарық кереғарының төмен болуы.
— Химиялық – зиянды заттар, технологияда қолданылатын улы заттар, улы химикаттар; емдік дәрілер.
Биологиялық – бактериялар, вирустар, микроағзалардың ерекше түрлері, қоршаған ортаны биологиялық ластау.
Психофизикалық — өндірістік факторлар ойды қатты зорықтыру, еңбектің біркелкілігі, эмоцианалды зорығу.
5.1. Зиянды заттарды жалпылама мінездемесі
Зиянды заттар 2 топқа бөлінеді:
— табиғи;
— антропогендік – қоршаған ортаға адамның іс-әрекеті арқылы енеді.
Улы заттар кез келген сұйықтықты көп мөлшерде етіп түзе алады. Уларға әдеттегі жағдайларда және су мөлшерде түзілетін сұйықтықтар жатады.
Зиянды заттардың көп түрлілігіне қарамастан, олардыңтуғызатын сырқаттардың потологиялық процесстері ұқсас келеді.
Адамның ағзасына әсер ететін зиянды заттар:
— жалпы уландыратын – ағзаны уландыратын немесе жеке жүйелерді зақымдайтындар, сонымен қатар бүйрек пен бауырдың потологиясын өзгертеді (көміртек оксиді, қорғасын т.б.)
— тітіркенгіштік – демалу органдарының көздің, өкпенің, тері бездерінің тітіркенуі (хлор, аммиак, азот, оксид т.б.)
— сезімталдық – аллерген тәрізді қызмет атқарады.
— мутагендер – генетикалық кодтың бұзылуына әкеледі, тұқымқуалаушылықтың мәліметтерін өзгертеді.
— канцкрогендік — жаңадан қалыптасқан зияндыларды тудырады (хром, никель, асбест, хош иісті көміртектер)
Мутагендік, канцерогендік заттар репродукцияның міндетке әсер ететіндер алшақтанған химиялық қосындылармен адам ағзасына әсерін тигізеді.
Ағзаға әсері жылдар немесе 10 жылдардан кейін тигізуі мүмкін. Түрлі әсерлері ұрпаққа да әсерін тигізуі мүмкін.
5.2. Зиянды заттардың ағзаға түсу жолдары
— Дем алғанда өкпе арқылы. Бұл ең қауіпті жолдардың бірі, яғни зиянды заттар жан-жаққа таралатын жасуша ұлпасы арқылы қанға еніп, бүкіл ағзаға таралады.
— Асқазанға тамақ пен ссу арқылы кіреді. Улы заттардың ағзаға енуі гигиеналық ережелерді сақтамағандықтан болады, шылым шегу, кір қолмен ас ішу т.б. мысал үшін, қорғасын – жұмсақ металл, оңай жуылады, ас қабылдау мен шылым шеккенде ағзаға енеді.
Ас қорыту мүшелерінде оның құрамы ағзаға кері әсерін тигізуі мүмкін. Химиялық заттардың көбі, бүйрекке енген кезде, аз уақыт ішінде сақталып, заралсызданады.
Зақымданбаған тері арқылы. Химиялық заттардың тері арқылы ағзаға таралуы оның суда ергіштігіне байланысты.
5.3. Зиянды заттардың әрекеттері
Биологиялық тұрғыдан басқа, кейбір заттар адамға фиброгендік әсер етеді. Бұл заттар өкпеге жеткен кезде, пневмокониоз ауруын туғызады.
Зиянды заттармен түйісу арқылы ағзаға еніп, уландырады:
— жалпы улану, удың қанға ену арқылы болады;
— нақтылы – белгілі бір жерде жасушалардың зақымдалуы;
уланудың жүру жолдары:
— ушықтырылған күйде – апаттар мен қауіпсіздік ережелерін сақтамағандықтан;
— созылмалы – аз мөлшерде пайда болып, бірте-бірте ағзада жиналады;
— асқындырылған — ушықтырылған күйде, өте баяу және созылмалы.
Бір удың қайталанған әсерінде байқалғандар:
— сезімталдық – сұйықтықпен араласқанда үлкен әсерін тигізеді де, аллергиялық реакция жүреді;
— үйреншіктік – зиянды заттың ағзаға қайта енгендігінен әсері әлсіз болады.
5.4. Адам ағзасындағы уларды залалсыздандыру
Біріншіден — удың химиялық құрылымы өзгеріп, ағзада бар, химиялық элементтерімен байланысқа түскенде құрылымы өзгереді.
Екіншіден – сақтауға беру, бұл уақытша қандағы удың айналымын тоқтату.
Үшіншіден –уларды ағзадан шығару. Уларды шығару әдетте демалу мүшелері, ас қорыту мшелері, бауыр, тері, темір арқылы іске асырылады.
Улы заттар ағзаға тигізетін зияндарын 4 топқа бөлуге болады:
1. өте қауіпті;
2. қауіпті;
3. аса қауіпті емес;
4. қауіптілігі өте аз;
5.5. Қатты әсер беретін улы заттар
Осы топқа хлор, аммиак, күкіртті ангедрид, күкірт көміртегі, көміртегі окисі, синильді қышқыл, сынап т.б. жатады. Бұлар апат кезінде атмосфераға жайылып, адамдардың өліміне себеп болады.
Осы топтағы зиянды заттарды өндіріп шығаратындар:
Химикалық салалар, мұнай өндіруші, қағаз өндірісі, ас өндіруші сала, су құбырлары болып келеді.
Қазақстан Республикасы бойынша 400 астам нысан қатты әсер ететін улы заттар, бар соның ішіндегісі Алматыдағысы 14.
Қатты әсер беретін улы заттар улы заттардың уыттығынкөрсететін көрсеткштер:
– алғашқы концентрация – миниралды концентрация жеңіліссіз белгілі бір уақыт қана дөс бермей тұра алады,
– тасымалдаушылықтың шегі – миниралды концентрациядағы қатты әсер беретін улы заттар демалу орталығының тоқтауына байланысты адам тез арада өліп кетуі мүмкін. Мысалы: хлор үшін тез арадағы өлім концентрациясы 5-10 мг\л. Болса ол аммиак 50-500 мг\л болса, жеткілікті.
5.6 жауынгерлік улаушы заттар — заттың, биохимиялық қарудың негіз құрастырушы
Осы шақ химиялық қару үлкен қорларымен, нақты бар болу аймақтық және әлеуметтік даулармен осымен орайлас, сонымен қатар террорлық актілер сол себепті, жұғу химиялық ошақтарының көріну ықтималдық және халық улаулары маңызды өсті.
Мінез-құлықпен жауынгерлік улаушы зат әрекеттері бөліседі: ашушаң — сал болушылықтар (зарин, зоман, — газдар); кожно — — (иприт); буындырушылар (фосген, дифосген); общеядовитые (нілдегіш қышқыл, хлорциан); психохимические (би — зед); тітіркенгендер (, адамсит, хлорпикрин)..[1, б.103-106].
5.7 шара СДЯВтың қорғанышымен
Құтқаруға арналған өмірлер — улаушы заттармен антидоттар қажетті қолдану (уға қарсы дәрінің). антидоттардың нәтижелілігі проявляется тек қана бастапқыларды улау сатыларында (5 мина.).
Антидоды СДЯВ қабілетті зиянсыз ету, тигізгендер адам организмына. — антидоды байланыстырады, зиянсыз қосу организмында құрастыра, басқалар бәсекелеседі ферменттерге әрекетпен, қабылдағыштар, адам физиологиялық жүйелері. Олар ішке енеді путём инголяцияның, таблеткалардың немесе инъекция түрінде улаудан кейін алдын ала немесе лезде.
Үшін жоғарылауда зиянды заттардың әрекетіне организм тұрақтылықтары дәрілік дәрілерді қолданылады, қорғаушылармен аталатындар.
Егер адам улаушы заттардың әрекет аймағына күтпеген тигізсе, ешқандай қорғау құралдар өзімелер жанында болмай, онда орамалмен, суланған сумен, мұсатырлы спиртпен, содалы ерітіндімен, несеппен мұрын және ауыз қажетті жабу және ауа қозғалысына перпендикуляр бағытта аймақты жылдам тастау.
Шұғылдарды оқиғаларда бөлектеуші противогаздарды қолданады. Олар онда жұмыс істеуге рұқсат етеді, қайда оттек толық жоқ болады және су астында тіпті тереңдікте көмірқышқыл газ жұтуы жанында 7 м. жұмыс принцибы химиялық заттардан оттек бөлісінде негізі салынған және ылғалдың, — адаммен. Орындалатын жұмыстың тәуелділікте бөлектеуші противогазда жұмыс уақыты созыла алады 45 мин. 3 сағат.[1, б.93-100].
Олардың адам ағзасына зиянды әсер етуі. Шудың, дірілдің сипаттама-лары. Олардын денгейлерін нормалау және бакылау. Оларды зиянды әсерден корғау шаралары.
Діріл мен шуды өлшеуге арналған аспаптар. Жеке қорғау күралдары