(1789-1879)
БАЙСЕРКЕ АБЫЗ
(1789-1879)
Байсерке Түгелұлы Павлодар облысының Ертіс ауданында туып, Омбы облысы Назыбай ауданында дүниеден өткен. Кейбір деректерде ол 1760 жылы туып, 1841 жылы қайтыс болған делініп жүр. Бұл шындыққа жанасымсыз. Себебі, Байсеркенің әкесі Абылай ханмен тұстас, қалмақтарға қарсы соғыста аты шыққан батыр. Тағы бір айта кететін бір жай «Ермек» атты қиссада да Түгел деген батыр туралы сөз болады. Бірақ бұл Түгелді Байсеркенің әкесі деуімізге дәлеліміз жеткіліксіз.
Байсерке абыздың сөздері көбінесе Қазақстанның Солтүстік облыстарында және Ресейдің Омбы облысында жақсы сақталып, ауыздан-ауызға көшіп, өзгеріске ұшырай қоймай, халықтың өзімен бірге жасасып келген.
Толғаулары ақыл-нақылдан, үлгі-өнегелік мақал-мәтелден тұрады.
Дауыл болмай жауын болмас,
Ит күшіктен сауын болмас.
Екі жалқау бірігіп ауыл болмас,
Ауыл болса да тәуір болмас.
Мұны тағылымды-тәрбиелі сөз десе де, ақылды-аталы сөз десе де болады. Абыз сөздері нысанаға мірдің оғындай дәл тиіп жатады, сабырлы, салмақты естіледі. Оның бейнелі сөздері өмір оқулығындай әсер етеді. Өрнекті, әдепті, әдемі бейнелер естуші мен оқырман көз алдында өзгеше сұлу дүние сымбатын елестетеді.
Байсерке абыздың сөздерінің мазмұн, түр, тақырып жағынан өзіне тән ерекшеліктері бар. Ел билеушілерге, бала тәрбиесіне арнап айтқан сөздері көп. Олардың көпшілігі абыздың жақсылық пен жамандық, дос пен дұшпан, әке мен шеше қадірі, әйел ақылы тағы басқа толып жатқан тәрбиелік мәні бар зор мәселелерді қозғайды.