Оқушыларға бейнелеу өнері арқылы эстетикалық тәрбие берудің өзекті міндеті — олардың бейнеленген заттардың эстетикалық мәнін түсіне отырып, эмоционалды қабылдау қабілетін дамыту. Бейнеленген объектілерді эмоционалды-эстетикалық визуалды қабылдаудың, ең алдымен, заттардың эстетикалық мазмұнын білдіретін ерекшеліктеріне бағытталуын болжайды: пропорционалдылық, көлемдік формалар мен беттердің пропорционалдығы, икемділік, объект сызықтары мен контурларының сымбаттылығы, ақшыл және көлеңке және ашық реңктер қатынастарының үйлесімділігі т.б. Заттың эстетикалық мағынасын анықтайтын белгілерге визуалды қабылдаудың бағыты эмоционалды сипатта болуы керек. Оқушылардың бейнеленген заттарды эстетикалық қабылдау қабілетін қоршаған шындыққа деген тәжірибесін, қызығушылығы мен қатынасын ескере отырып, қабылдауда белгілі бір қатынасты дамытады.
Бейнелеу өнері баланы бірден эстетикалық дамытып шығармайды. Бірақ оның эстетикалық білімі, тәрбиесі айтарлықтай орнығуына септігін тигізеді. Өскенде ол бейнелеу өнері арқылы сезінген эмоциялар мен сезімдерді қайта бастан өткізгісі келеді. Сондықтан оның бойында қалыпты эстетикалық тәрбие өмір сүреді. Бұл ғалымдар анықтаған аксиомалық заң. Ал ұстаздың міндеті — шәкірттеріне өнерден ләззат алу қабілетін, эстетикалық қажеттіліктерін, қызығушылықтарын дамыту, оларды эстетикалық талғам деңгейіне, содан кейін идеал деңгейіне жеткізу.
Баланы оқытудың маңызды міндеттерінің бірі — тек пәнді ғана емес, сонымен қатар жалпыға бірдей білім мен дағдыларды меңгерген функционалды құзыретті тұлғаны қалыптастыру. Оны әлемдік және ұлттық (тұрмыстық) көркем мәдениетке баулумен, қоршаған әлемнің сұлулығын, өмірдегі және өнердегі сұлулықты көре білу қабілеттерін дамытумен, өнер туындыларын эмоционалды қабылдауымен, оларды бағалауымен байланысты. Эстетикалық мазмұн тұрғысынан, сонымен қатар әр түрлі іс-әрекет түрлерінде алынған көркемдік-эстетикалық тәжірибені жүзеге асыру дағдыларын қалыптастыру бейнелеу арқылы берілгені дұрыс.
Эстетикалық тәжірибе адамға ежелден бері тән болып келеді және алғашқы көрінісін архаикалық адамның прото-эстетикалық практикасында алады. Кейінірек эстетикалық тәжірибе мен эстетикалық сана өнерде, культ практикасында және күнделікті өмірде барынша толық қамтылды. Алайда, зерттеушілер атап өткендей, ежелгі Үндістанда, Қытай мен Грецияда эстетикалық мәселелер теориялық түсіну деңгейіне көтерілген көркем және философиялық мәтіндер туралы арнайы трактаттар пайда бола бастады.
Эстетикалық тәрбиенің мазмұнын, оның мақсаттары мен міндеттерін түсіну Платон, Аристотель, Конфуций заманынан бастап қазіргі уақытқа дейін өзгерді. Бұл идеялардың генезисі ғылым ретінде эстетиканың дамуымен және оның пәнінің шын мәнін түсінуімен анықталады. Тарихи тұрғыдан алғанда, эстетиканың басты мәселесі әрқашан: сұлулық, әсемдік, асқақтық және көркемдік. Эстетика өнер мен сұлулық философиясы ретінде — ежелгі дәуірден келе жатқан классикалық дәстүр.
Балаларға эстетикалық тәрбие беру мәселесін шешу олардың мотивациялық сферасының дамуымен тығыз байланысты. Ең алдымен, балалар үшін қоғамның көркемдік құндылықтарын ұғыну барысында өнер саласындағы эстетикалық қажеттіліктерді қалыптастыру қажет. Эстетикалық қажеттіліктер және баланың жаңа нәрсе жасауға, қоршаған әлемді эмоционалды-сенсорлық тәжірибе мен жақсылық, шындық, сұлулық туралы идеялар негізінде өзгертуге ұмтылуымен байланысты. Осыған орай, эстетикалық қажеттілікті қалыптастыру табиғатынан балаға тән сұлулыққа деген ұмтылысқа негізделген және эстетикалық тәрбиенің мақсатты процесінде дамыған.
Осыған орай, эстетикалық қажеттілікті қалыптастыру баланың табиғатына тән әсемдікке деген ұмтылысынан туады. Эстетикалық тәрбиенің мақсатты процесінде баланың эмоционалды сезіну және шығармашылық түрлендіру қабілеті қалыптасады. Тіпті К.Д. Ушинский «балалар образдармен, формалармен, түстермен, дыбыстармен, сезімдермен ойлайды, ал ұстаз баланың табиғатын қажетсіз және зиянды түрде оны басқаша ойлауға мәжбүр еткісі келеді» деп жазды. Бейнелеу өнер — балаларға эстетикалық тәрбие беру мәселесін шешудің маңызды құралдарының бірі. Бейнелеу өнерінің өзіндік ерекшелігі оның тақырыбына, мазмұнына, әлеуметтік қызметіне және болмысты бейнелеу тәсіліне байланысты. Тәрбие құралы ретіндегі шындықты бейнелеудің осы саласының ерекшелігі жеке тұлғаның шығармашылық тәжірибесін, бүкіл адамзаттың рухани байлығын шоғырландыратындығында болып табылады.
Сурет — бұл балаға өзін сезінуге және түсінуге, өз ойлары мен сезімдерін еркін білдіруге, өзін қатты эмоциялар қақтығысынан босатуға, өз-өзімен болуға, армандар мен үміттерін еркін білдіруге мүмкіндік беретін шығармашылық әрекет. Бұл балалардың санасында қоршаған және әлеуметтік шындықтың көрінісі ғана емес, сонымен қатар оны модельдеу, оған деген көзқарастың көрінісі іспетті. Сурет салу арқылы бала, психологтар атап өткендей, ішкі сезімдеріне, тілектеріне, армандарына әсер ететін әртүрлі жағдайларды қалпына келтіреді.
Эстетикалық тәрбие мәселелерін шешудің тиімділігі көп жағдайда бірқатар шарттарға байланысты. Соның бірі — мектеп оқушыларында қарапайым эстетикалық идеялар мен түсініктерді қалыптастыру. Бұл жұмыстың негізгі бағыты — балаларды әр түрлі өнер түрлерімен практикалық таныстыру, олардың эстетикалық қабылдауын дамыту, қарапайым эстетикалық пайымдаулар жасай білу. Балаларға бейнелеу өнері сабақтарында эстетикалық тәрбие беру процесі әр түрлі көркемдік іс-әрекет түрлерінің бірлігінде жүзеге асуы керек: ертегілер, түрлі әңгімелер құрастыру, көркем образдың ішкі тіршілігін бейнелеу т.б.
Эстетикалық тәрбие мен білім мәдениеттің даму құралдары арқылы жеке тұлғаның жоғары психикалық функцияларының дамуын қамтамасыз ететін білім, білік және дағдылар педагогикасынан даму педагогикасына өтуде ерекше маңызды рөл атқара бастайды.
Пайдаланған әдебиеттер:
1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998
2. Қазақ мәдениеті. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2000
3. Власов Г.В., Иллюстрированный художественный словарь, СПб., 1993
№2 Балалар саз мектебі жанынан ашылған «Жасқанат » аула клубы. Бейнелеу өнерінің үйірме жетекшісі Кенжеғұлова Ақтолқын Асқарқызы