БОЛМАН МЕН ТАЙЖАН
Тайжан:
Жақсының таныс болдым баласына, Ән салдым Сарыарқаның даласында. Домбыра ап, Болман інім келіп отыр, Жармасып қалайын деп ағасына. Бұл ағаң бой бермейді, күш бермейді, Көрген жоқ жан жармасып жағасына.
Әкеңіз кеңес сөздің дариясы, Сөз десе, қайтқан емес ықыласы.
Ағаңа мен сияқты жармасам деп, Болманым, болып жүрме Аллаға асы. Мен-дағы Ұлытаудың сұңқарымын Сөзбенен даяр отыр сыбағасы. Қиядан бөрі келсе, шап беремін, Басынан сыпырғанда томағасы.
Су ішкен алмауытпын биік өрден.
Халыққа сөзім анық Құдай берген. Қожасты қолдан бағып, бөлгем енші Сондағы менің атам бата берген.
Именбей, ағаңа сен жармасасың, Кісідей жаңа туып, көктен келген.
Болман:
Тайжеке, құнан да бар аттан озған, Болсаң да, ардагер боп, топтан озған.
Бал мінез Қожабайдың баласымын, Мен-дағы жүрмін озып қалың қолдан.
Тайжеке, үлкен жасың, құрмет етем, Артыңнан қашсаң-дағы, қуып жетем.
Түп бірге, түтін басқа, қайран аға, Сөзімде айтқан осы бар ма бөтен?
Әрине, деп айтасың енші бердім, Ағасың, дәмін татқан талай жердің. Қожастың төрт баласы мал мен басты, Бұл күнде кемеліме мен де келдім.
Атамыз Сағындықтан кімдер асты?
Егескен дұшпанымның сұлқын басты. Еліңді жау шапқанда атам шығып, Жылаған көңіліңнің зарын басты.
Туыпты Орта жүзден жеті бала, Бақытты артық қылған Хақ Тағала.
Қожасты мен бақтым деп, кемітесің, Ал, Тайжан, алды-артыңа бірдей қара.
Кешегі маған ерген сен емес пе ед, Сенен сол біздің ата кең емес пе ед?
Атаңыз Қалмағамбет молда болып, Біздің елде бала оқытып жүр емес пе ед?
Ал, аға, байқап сөйле, ойды таңдап, Орта жүз бас қосқанда, өңкей саңлақ. Сондағы ішіндегі Ырсай еді, Баласы бұл Үш жүздің алған таңдап.
Ырсайға, Ерденменен кімің жеткен? Кіші жүз сіздің елді шауып кеткен. Әперген намысыңды сол екеуі, Осыны ұмыттыңыз не себептен?
Ал енді кезек бердім, Тайжан аға, Өнбейді еш бір нәрсе құр өсектен.
Тайжан:
Жол берген менің әкем шариғаттан, Шариғатқа қарсы келме, Тәңір атқан. Қожастың намыс қылма енші алғанын, Қорықпай, қалай айттың әруақтан?!
Әр істі мына Тайжан көрген жоқ па, Соңынан не жақсының ерген жоқ па? Әкесінің асына жар шақырып, Тұтқыштан, қастан әкең өлген жоқ па?
Сол кезде кім шауып еді намысыңа, Жер жарған Сары аталық табысына? Тұтқышты қолмен барып, ұстап алған, Әуелі өзіңді-өзің танисың ба?
Ұлы жүз, Орта жүз боп бас қосқанда Сен үшін шапқан жоқпын ба намысыңа?!
Кісідей сөз сөйлейсің көктен түскен, Тұтқыштың мен емес пе қанын ішкен?! Әперген намысыңды менің атам, Қай жерім кем болып еді қайрат-күштен?
Осындай ірі ісімді еске алмайсың, Айнала жан-жағыңа көз салмайсың!
Адасып, Болман, інім, теріс кетпе, Біздерден бата алсаң, бос қалмайсың.
Шындасаң, атаң Қожас құл деп айтар, Шынылы шынжыр балақ біз деп айтар.
Өзіңше тере берші өз сөзіңмен.
Қожастың арғы атасын кім деп айтар? Ал енді кезек бердім, інім Болман, Сұрашы, өз әкеңнен кім деп айтар?
Болман:
Сұрасаң, арғы атамды – Матай-Найман, Жері жоқ қай уақытта серттен тайған. Қожас та сыбағаңды берген жоқ па, Ұранда кім асып ед Қаптағайдан?!
Қожастың алты болыс төрт баласы, Әруақтың Төлек, Тулақ босағасы. Кім өтті қатарыңда Сандыбайдан, Адасып, сөз сөйлеме, отағасы.
Белгілі орынымыз қазулы арық, Бақ қонған бабамызға, Қызыр дарып. Өсірген атам қорғап мал-басыңды, Қалайша адасасың, аузың барып?
Елге-ел қоныс тұтып, айқасқанда, Кім озды Ұлы жүзбен шайқасқанда? Үш жүз боп бас қосқанда не деп еді, Жеріңде Мұқыр, Сары бас қосқанда?
Сондағы Абайділда шыққан жарып, Өтейін әрбір істі еске салып.
Кешегі Масақ батыр емес пе еді, Кек алған Ұлы жүзді шауып алып.
Сондағы осы істерім сендер үшін, Атамның сол сияқты көрдің күшін. Бас қосқан отыр, міне, Орта жүз боп, Осы ма, Тайжан аға, үлгілі ісің?! Ал енді кезек бердім, аға, Тайжан, Сияқты айтқан сөзің көрген түсің.
Тайжан:
Шырағым, көп сөйледің, інім, Болман, Еліміз ертеден-ақ нұрға толған. Елімде бай Тоғызбай малы асқан, Оған да осал емес бақыт қонған.
Бес мың қой, үш мыңдай боп жылқы біткен, Асырып сақилығын, мейман күткен. Ұлытаудың сағасына үш үй тігіп, Осындай адамың жоқ мейман күткен.
Әм байлық, әм сақилық біздің елде, Жаңбыр жауса, шөп бітеді қара жерге. Елімде Айбас пенен Нөгербек боп, Әуелде сізден бұрын шыққан төрге.
Атамын бұрын туып, жарық көрген, Ешқайдан бақытың жоқ алып келген. Несіне Ырсайыңды мақтай бердің, Жанбайды байлап, матап, ұстап берген? Ал енді кезек бердім, інім, Болман, Нәрсенің анығын айт, көзің көрген.
Болман:
Көрдің бе осы күні Жаңабайды?
Бетіне жан баруға жарамайды. Көп оқып, әбден үлкен білім алып, Адам деп оларыңды санамайды.
Қай жерден, Тайжан аға, мақтанасың, Кеш болса, малды ауылға аттанасың.
Әркімнің түйе, қойын сойып жедің, Нақақтан жан бересің, ақталасың.
Жұмабай, Тұрсын еді ұры басы, Қиянатшы солардың бар жолдасы. Осындай жамандыққа үйір болдың Ісіңнің толып жатыр масқарасы. Кешегі Ұлытауда бас қосқанда Ұрының беріліп еді сыбағасы.
Ұрлыққа батырмын деп мақтанасың Өзіңе кетпейтұғын дақ саласың.
Ахметтің екі нарын бірдей сойып Оларда бар ед сенің қанша аласың?
Осындай ұрлық қылған кесіріңнен Жауықтырдың тату елдің екі арасын. Өзің біл не сөйлесең, Тайжан аға, Жұрт білер мына отырған сөз расын.
Тайжан:
Ғапу ет, Болман, інім, үлкен жасым, Ағаңның тарттың сыйлап сыбағасын.
Ал енді сөз аяғын тоқтатайық, Болған соң ұяламын үлкен жасым.
Тұрушы ең қай уақытта орын беріп, Бәріміз қалып едік ата көріп. Бәріміз атаң Найман баласымыз, Ежелден халық едік іргем берік.
Осыған риза бол, інім, Болман, Қайтармын Қожакеңе сәлем беріп.