КЕРР ЭФФЕКТІСІ – оптикалық изотропиялық заттарда (сұйықтарда, әйнектерде, симметриялық орталығы болатын кристалдарда) біртекті электр өрісінің әсерінен сәуленің қосарланып сынуы байқалатын квадраттық электроптикалық құбылыс (эффект). Бұл эффектіні 1875 жылы шотланд физигі Джон Керр (1824 –
1907) ашқан. Электр өрісіне орналастырылған изотропты зат бір өсті кристалл қасиетіне ие болып анизотропты затқа айналатын болған,
1-сызба. Керр эффектісін байқауға арналған оның осі өріс бойымен бағытталған. қондырғының сұлбасы
Керр құбылысын байқаудың мүмкін сұлбасы 1-сызбада көрсетілген.Айқасқан поляризатор (П) мен талдауыштың (анализатордың) (А) аралығында Керр ұяшығы (мөлдір изотропты затпен толтырылған жазық конденсатор) орнатылған. Электр өрісі жоқ кезде жарық (П) призмада сызықтық полярланған жарыққа түрлендіріледі де А призмада толық сөнетін болғандықтан бақылаушыға жетпейтін болады. Электр өрісі ықпал еткен кезде заттағы сызықтық полярланған жарық толқыны: өріс бойымен полярланған (әдеттегідей емес өріске) және өріске перпендикуляр (әдеттегі өріске) бағыты екіге ажыратылады. Осы толқындардың заттардағы таралу жылдамдықтары әртүрлі болады, осының салдарынан ортадан тысқары шығатын жарық эллипстік полярланады және ішінара талдауыш (А) арқылы өтеді. Талдауыштың алдына компенсатор (К) орналастырып, Керр ұяшығынан өткен жарықты зерттеуге болады. Сәуленің қосарланып сыну шамасы Δn электр өрісі кернеулігінің (Е) квадратына пропорционал: Δn = 2-сызба. Магнитоптикалық Керр эффектісі: а – 2
полярлық, б – меридиандық, в – экваторлық, j – nkЕ , мұндағы n – заттың өріс жоқ магниттелушілік вектор, k – толқындық вектор. кездегі сыну көрсеткіші, k – Керр
тұрақтысы. Кейде В = nk/λ (λ – жарық толқынының ұзындығы) шамасы да Кеер тұрақтысы деп аталады. Керр тұрақтысы оң және теріс шама бола алады. Оның шамасы заттардың агрегаттық күйлеріне (газдар үшін k ~ 10–15 СГСЕ бірлігі, сұйықтар үшін k ~ 10–12 СГСЕ бірлігі), температураға (температура артқанда Керр тұрақтысы азаяды), сонымен қатар заттардың молекулаларының құрамына тәуелді болады.
М а г н и т о п т и к а л ы қ Керр эффектісі жазық полярланған жарық магниттелген ферромагнетиктен шағылысып эллипстік полярланған болады, эллипстің полярланған ұзын осі түскен жарықтың полярлану жазықтығына қатысты бір шама бұрышқа бұрылады. Осы магнитоптикалық құбылыс Фарадей эффектісіне ұқсас табиғатты болады және кванттық теориямен түсіндіріледі.
Жарық шоғының түсу жазықтығы бойынша Керр эффектісі: полярлық, меридиандық және экваторлық деген үш түрге ажыратылған. Аталған бағыттар 2-сызбада бейнеленген. Магнитоптикалық Керр эффектісі ферромагнетик металдардың және қорытпалардың электрондық құрылымдарын, домендік құрылымдарын зерттеу үшін қолданылады.
Керр эффектісін 1910 жылы француз физигі Поль Ланжеван (1872 – 1946), одан кейін 1918 жылы неміс физигі Макс Борн (1882 – 1970) түсіндірген. Бағытталған Керр эффектісі – электр өрісін диполдік моменті болатын заттар молекулаларының өрісі бойынша бағыттайды және полярландыру Керр эф- фектісі меншікті моменті болмайтын молекулаларда (немесе атомдарда) ди- польдік момент индукциялайды. Осының нәтижесінде сыну көрсеткіштері (жалғастырушы бойынша және көлденеңінен полярланған жарықтың заттар- дағы таралу жылдамдығы) әртүрлі болады да сәуленің қосарланып сынуы пайда болады.
КЕРІЛУ, б е т т і к – беттік керілуді тудыруға шығындалған жұмыспен сипатталатын екі ортаның бөліну (ажырау) беттерінің қасиеті.