Аудиторлық қорытынды.
Қаржылық есептіліктің шынайылығы және обьективтілік деңгейіне, клиентке ұсынылатын аудиторлық қорытындыны таңдауына да байланысты. Аудиторлық қорытындыны келесі түрге бөлінеді:
a Шартсыз пікір;
b Шартты пікір;
c Пікір беруден бас тарту;
d Кері пікір.
Шартсыз пікірді қаржылық аудитор есептіліктің қате болмағаны туралы сенімді болып және қорытындыда «қаржылық отчет шынайы және обьективті сипатталынған» деп бекітіледі. Пікір бергеннен кейін аудитор пікіріне әсер етпейтіндей 13 арнайы жағдайда аудитор аспект бойынша тағы параграф енгізе алады.
Шартты пікір аудитордың кейбір сәкеспеушілігі бар пікір бар болған жағдайда болады. Шартты пікірдің негіздемесіне:
1. аудит жүргізу масштабын шектеу;
2. басшылықтың есептік саясатымен келіспеу, қаржылық есептіліктің элеметтердің ашылуын түсіндірмелік хат арқылы орындалады.
Аудитрлік жұмысты жүргізу масштабын шектеуге аудитордың инвентаризация жұмысына қатыстырмау шынайы жағдайды бақлауға шектейді. Бухгалтерлік есптедің кейбір әдіс шараларын шектеу нәтижесінде шартты пікір беруге мәжбүрлейді. Мысалы, бухгалтерлік субьектке негізгі қордан амортизациялық есептеу жүргізілмеу. Бұндай жағдай ақпараттардың тежелуіне алып келеді: негізгі қордың баланстық құнын (амортизацияна алып тастағандағы алғашқы құн); «Негізгі қордың тозуы» статья бойынша қалдық сомасы; шығын сомасы (период шығыны және дайын өнімнің өзіндік құны); табыстың тағаындалмау сомасы жатады. Егер өндірістік жұмыстың бюджет салығы міндеттемелер сомасы шынайы көрсетілсе, онда «шартты пікір» орындалады. Өндіріс орындарында «Дайын өнімнің өзіндік құнынан (жұмыс, қызмет ету) амортизациялық соманың болмауы нәтижесінде аудитор кері пікір беру мүмкін.
Пікір беруден бас тарту аудиттік жұмыс масштабын шектеу болады. Аудиторлық жұмыс жүргізілетін өндірістің басшылығы тауарлы-материалды запас қалдық, дебиторлық және кредиторлық, қарыздық ж. т. б. туралы шынайы ақпарат бомау жатады. Мысал ретінде:
— өндіріс басшылығының аудитке қатысты ақпаратты бермеу;
— инвентаризация кезінде тауарлы-материалды запас сақталынатын мекемелерге кіруді шектеу;
— бухгалтерлік есептеу регистрі жоқ болуы немесе бермеу;
— алдынғы дебиторлық және кредиторлық ақпаратты сәкестендіру ақпараттарын шектеу, қаржылық инвестицияның (яғни, субьектен тыс аудитордың сәйкестендіруге шектеу).
Кері пікір басшылықпен келіспеу түсіндірме хатта қаржылық отчеттің шынай емес ашылу нәтижесінде «субьектің 31 желтоқсан айының 200Х ж. қаржылық отчеті шынайы емес және қате (дұрыс емес)» деп ұсынылады. Кері пікірдің негіздемесіне бухгалтерлік есеп және заңнаманы орындамау нәтижесінде орындалады.
Сөйтіп, аудиттік жұмыс масштабын шектеу шартты және кері пікір, басшылықпен есептеу саясатымен келіспеу, қаржылық есептіліктің шартты және кері пікір туралы ақпараттың дұрыс ашылмау жатады. Барлық жағдайда аудитор барлық жағдай себебін анықтау және аудиторлық қорытындыда белгіленіп, сандық баға беріледі. Аудитормен жасалған барлық тәуелсіз қорытындылар аудиторлық ұйымның және аудитор қызметін төлену жүргізілу керек.
Аудиторлық қорытынды ресми құжат болып табылады, «Аудиторлық нәтиже» стандартына сәйкес орындалған аудитор жүргізетіндерге арналған қаржылық (бухгалтерлік) отчет.
Аудиторлық фирмамен жүгізілген бухгалтерлік есептілік бағасы барлық бухгалтерлік нормаланған актқа сәйкес болу керек, бухгалтерлік есеп және Қазақстан Республикасының есептілігі ретінде жүреді.
Аудиторлық қорытынды ішіндегі ақпарат барлық қызығушылық тартқа субьектке түсінікті болу керек. Бұндай ақпарат жалпы бірқалыпты форматта болу керек. Бұндай ақпараттық қалданатындар: инвесторлар, банк, кредитор және басқа жиі қолдаыста болатын басқару орыннындағы шешімдермен жұмыс орындауға арналған.
Шешім қабылдау базасы қаржы-шаруашылық көрсеткіш нәтижелерін анализдеу жатады. Көрсеткіштерді бухгалтерлік есептен алады. Оның шынайылығын бухгалтерлік есептің аудиторлық шешімге жүгінеді. Бұл, қандай аудиторлық ұйым шешім шығарғанына тәуелсіз және оның ішіндегі ақпарат жылпыға бірдей түсінікті болу керек.
Аудиторлық қорытынды мемлекеттік тілде орындалу керек. Бағалық көрсеткіш Қазақстан республикасының валютасымен (теңге) көрсетілу керек. Түзетулер болмау керек.
Аудиторлық қорытындыдан аудитор датаға қарап, аудитор қаржылық отчетті аудиторлайтын басшылық тұлғаға аудиторлық қорытындысы жасаған үшін аудит қашан біткенін көре алады.
Аудиторлық қорытынды аудиторлық басшылық немесе тағайындалған басшылық тұлға және аудит жүргізген тұлға қолы, нөмері, және оның қай уақытқа дейін квалификационды аттестат жарамдылеғы болу керек. Осы барлық қойылған қол мөрмен бекітілу керек.
Аудиторлық қорытындыға қаржылық есептілік, қатынаста пікір мен Қазақстан Республикасының заңдылығының сәйкесінше аудирленген тұлғаның мөрмен қыстырылып және қол қойылумен аяқталуы.
Аудиторлық қорытынды және көрсетілген есептілік бір пакетке жиналып, парақтар нөмірленіп, пакеттің жалпы санының көрсетілуімен аудитордың мөрімен мөрленуі керек.
Аудиторлық қорытынды санды даналарда аудирлеуші тұлғамен және аудитпен келісіліп дайындалады.Аудитор мен аудирлеуші тұлға бір қорытынды мен қосылған бухгалтерлік есептіліктердің кем дегенде бір данасы болуы керек.
Аудиторлық ұйым аудиторлік қорытындыны тек экономикалық тұрғыды беру міндетті.
Келісілген даналар саны жолдың шартталған жағыменаудитерлік қорытындыда орнатылған комплектация аудирлеуші тұлғаға беріледі. Ары қарайғы аудитрлік қорытындының «тарату» міндеттілігі аудирлеуші тұлғаға жатады.
Аудиторлық қорытындылар аудиторлық тексерудің негізгі қорытынды құжаты болып табылады. Көрініп тұрғандай, берілетін аудирлеуші тұлғаға, аналогтік комплектация даналары, аудитерлік файлдарда аудиторлық қорытындының оригиналдары даналардың комплектациясы сақталуы керек.
Барлық аудирлеуші ұйымдарда сақталатын даналарда барлық қажетті қолдар мен мөрлер болуы керек. Сонымен қатар: экономикалық субъекттің күшейткіш тұлғаның қолы, аудитрлік қорытындыны алып растайды.
Қорытынды табыстың учеты (жоғалту) – отчеттік период үшін «Қорытынды табыс/шығын» 5610-ші есептеу қолданылады. Қоғам табысты болса есептеу пассивті болады, ал жоғалтулы болса активті болады.
Бір жыл ішіндегі қоғамның әр түрлі қызметтерінен келген табыстар мына бөлімшелердің есептеуінде жиналады:
-6000 «Негізгі қызметтен түскен табыс» (6010-6200 есептеулер);