Құқықтық норма дегеніміз мемлекет таныған камтамасыз еткен қоғамдық қатынастарға араласып тұсушілердің құқықтары мен міндеттерің туындататың олардың әрекеттерің үлгі эталон өлшем есібінде реттей алатын жалпыға бірдей міндетті ереже.
Құқық нормалары – мемлекеттіқ және қоғамдық ұйымдар, лауазымды тұлғалар, барлық азаматтар орындауға міндетті мемлекет белгілеген және бекіткен мінез-құліқ ережелері
Құқықтық норма – заңға сәйкес келетің мінез, жүріс-тұрістың айырымдылық белгісін білдіреді. Оның қзі заңмен қөзднлген істің шешімің табуға мұмкіндіқ береді. Әрбір құқықтық норманың үш элементі болады: гипотеза (жорамалы); диспозиция (мазмұны, өзегі); санкция.
Гипотеза (жорамалы) – құқықтық норманы қолдау немесе қолданбау үшін қажетті өмірдегі мән-жайлардың бар екеннің қөрсететің құқықтық норманың болшегі. Мысалы, егер адам іс-әрекет жасаса ғана заң бұзышы жауапка тартылады.
Диспозиция – құқықтық қатынастарға қатысушылардың мінез-құлқы қандай болуы керек екеннің құқықтың норманың болшегі. Диспозиция-құқықтық норманың ұйтқысы, мазмұны, өзегі.
Санкция – құқықтық норманың қорытынды бөлігі, диспозициядағы әрекетті жасағаны үшің немесе әрекетсіздігі ұшін жауапкершілік өлшеміне ие. Бұл мінез-құліқ ережесін сақтамаудан немесе құқық нормасы белгілеген шектен шығып кетуден болатын салдар.
2. Құқық бастаулары (негіздері)
Заң ғылымында «құқық негіздері» дегеніміз – қоғамдық қатынастарды реттейтін ресми түрде бекітілген жалпыға бірдей міндетті мемлекет қамтамасыз ететін қоғамның ерік-жигері.
Әдетте құқық негіздері 4 тұрге бөлінеді:
1. құқықтық әдеттер;
2. сот прецеденті (ұлгілер),
3. құқықтық келісім-шарттар;
4. нормативтык — құқықтық актілер (НҚА).
Құқықтық әдеттер – қоғам өмірінен шыққан адамдардын қарым-қатынасын реттейтін ресми тұрде беітілген әдет-ғұрыптар («Жеты жарғы», «Қасым ханның қасқа жолы»).
Құқық прецеденті (ұлгілер) – жоғары мемлекет (сот) органдары қабылдаған нақты шешім. Осы шешім тқменгі мемлекет органдарына ұқсас істерді шешкенде негіз болады (АҰШ, Англия, Үндістан, Австралия).
Құқықтық келісім-шарттар – екі, немесе көп жақтытың өз еркінімен жасалған, ресми түрде бекітілген келісім (халықаралық келісім — шарттар).
Нормативтык-құқықтық актілер (НҚА) – мемлекеттіқ органдар ресми тұрде қабылдаған, жалпы ережелерден тұратын, қоғамдық қатынастарды реттейтын, жалпыға бірдей міндетті құжат, акт. ( ҚР Конституциясы).
3. Құқық бұзушылық ұғымы, белгілері, түрлері
Құқық бұзушылық – мемлекеттіқ немесе қоғамдық тәртіпқе, меншіққе, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына зиян қелтіретің құқық субъектілерінің құқыққа қайшы қінәлі әрекеттерің (әрекетсіздігің) айтады.
Құқық бұзушылық – құқыққа қарсы, қоғамға қауіпті, қінәлі, жазаланатын әрекет немесе әрекетсіздіқ.
Құқықтық бұзушіліқтің мазмұны төрт бөлімнен тұрады:
1. Құқықты бұзудың объектісі – құқық арқылы реттелетін қорғалатын қоғамдық
қатынастарың түрлері;
2. Құқықты бұзудың субъектісі – жеке немесе заңды тұлғалар;
3. Құқықты бұзудың объективтік жағы – теріс қылық жәнеоның зияны;
4. Құқықты бұзудың субъективтік жағы – теріс қылық жасаған субъектінің
(қасақана немесе абайсыздықтан) анықталуы
Құқық бұзушылық белгілері:
1. қоғамға қауыпті әрекет; 2. құқыққа қарсы әрекет;
3. кәнәлылық; 4. жазалаушылық
Құқық бұзушылық түрлері:
1. тәртіптіқ заң бұзушылық; 2. әкімшіліқ заң бұзушылық;
3. азаматтық заң бұзушылық; 4. қылмыстық заң бұзушылық (қылмыс)