Төменгі сатыдағы өсімдіктер. Талломді өсімдіктер
1. Төменгі сатыдағы өсімдіктердің ерекшеліктеріне сипаттама.
2. Төменгі сатыдағы өсімдіктердің классификациясы.
Төменгі сатыдағы өсімдіктердің қазіргі кезге дейін ылғалды жерде тіршілік етуіне байланысты эвалюциялық дамуы сол қарапайым күйінде қалған. Олар тамыр, сабақ, жапырақ, жеміс тағы басқа мүшелерге бөлінбеген. Вегетативтік денесі талломдардан тұрады. Таллом бір жасушалы, бірақ ол ұлпаларға және органдарға бөлінбеген. Көптеген түрлеріне тән әртүрлі пигменттері болады. Фотасинтез жүреді. Хлорофилі жоқ организімдері де бар. Оларға гетеротрофты қоректену тән. Талломдарының бөлінуі арқылы вегетативті жолмен, споралар, зооспоралар арқылы жыныссыз жолмен, гаметалардың қосылуы арқылы жынысты жолмен көбейеді. Жыныстық жолмен көбею органдары –оогонилері мен антеридиилері біржасушалы болады. Түрлерінің саны жағынан және әртүрлі экологиялық –географиялық жағдайларда таралуына қарай төменгі сатыдағы өсімдіктер бірінші орында тұрады.
Төменгі сатыдағы өсімдіктер-Thallobionta
1. Өсімдіктер дүниесінің жасушаға дейінгі тармағы- Procytobionta
1. Вирустар бөлімі.- Virophyta
II. Өсімдіктер дүниесінің талломды, ядроға дейінгі тармағы- Thallobionta procariota
2. Дробянкалар бөлімі- Schizophyta
3. Көк-жасыл балдырлар бөлімі- Cyanophyta
III. Өсімдіктер дүниесінің талломды, ядролы, пластидті тармағы.-
Thallobionta eucaryota
1. Жалтырауық сары балдырлар-Crysophyta
2. Сары-жасыл немесе әртүрлі талшықты балдырлар- Xantophyta
3. Диатомды балдырлар бөлімі- Diatomophyta
4. Пирофитті балдырлар бөлімі Pirrophyta
5. Эвгленалы балдырлар бөлімі Euglenoophyta
6. Қоңыр балдырлар бөлімі Phaeophyta
7. Қызыл балдырлар бөлімі Rhodophyta
8. Жасыл балдырлар бөлімі — Chlorophyta
9. Хара балдырлар бөлімі Charophyta
10. Қыналар бөлімі Lichenophyta
IY. Өсімдіктер дүниесінің талломды , ядролы, пластидтері жоқ тармағы- Thallobionta aplastidae
12. Кілегейлілер бөлімі-Myxophyta
13.Саңырауқұлақтар бөлімі-Mycophyta
Саңырауқұлақтардың 100000 мыңдай түрлері белгілі. Зерттейтің ғылым микология деп аталады. Саңырауқұлақтарда хлорофилл болмайды. Қоректену ерекшеліктеріне қарай не сапрофиттер , не паразиттер болып табылады. Сапрофитті саңырауқұлақтар өлі органикалық заттармен, ал паразитті саңырауқұлақтар тірі организмдердің денесінде өмір сүреді жіне солардың клеткаларынан өзіне қажетті заттарды сорып қоректенеді. Саңырауқұлақтардың денесі мицелий немесе грибница деп аталады. Саңырауқұлақтарды жеті класқа бөледі: Chytrodiomycetes, Hyphochytromycetes, Oomycetes, Zygomycetes, Ascomycetes, Basidiomycetes, Deuteromycetes. Оомицеттер класындағы (Oomycetes) саңырауқұлақтар өсімдіктердің қалдықтарында, жануарлар өлексесінде кездеседі, балдырларда, ал кейбір түрлері омыртқасыз жануарларда, амфибиялар мен балықтарда паразиттік түрде тіршілік етеді. Күрделі дамыған түрлері жер бетіндегі жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің облигатты паразиттері болып саналады.
Вегатативтік жолмен көбейе алады.
Жыныссыз көбейу процесі – оогамия. Моноблефаридиялықтардан айырмашылығы – антеридиялары гаметаларға дифференцацияланбаған. Бұл кластың басқа саңырауқұлақтардан ерекшелігі – олардың зооспораларында ұзындықтары бірдей екі талшығының болуында.
Бұларға бірнеше қатар кіреді, олардың ең маңыздылары: сапролегниялық (Saprolegniales) лептомиталық (Leptomitales) және пероноспоралық (Peronosporales) саңырауқұлақтар.
Cапролегниялық қатар (Saprolegniales)
Вегетативтік көбею тән.
Жыныссыз көбейуі кезінде екі талшықты екі стадиялы зооспоралы бір – бірін жүйелі түрде ауыстырып отырады. Оны дипланетизм деп атайды.
Жынысты прцесі; кейде оогамий бір түрлерінде біреу, ал көптеген түрлерінде көп жұмыртқа клеткаларын түзеді.
Сапролегниялық (Saprolegniales) тұқымдасы қатардың ең үлкен бөлігін алады. Бұл клеткаланбаған, жақсы жетілген мицелий бар саңырауқұлақтар.
Тоқтап қалған тоған суының бетіндегі шыбын өлексесінің маңайында ұзындығы 1 см жететін ақ ұлпа – мицелий пайда болады. Біраз уақыт өткеннен кейін гифтердің ұшында – түйреуіштің басы тәріздес зооспорангий түзіледі.
Зооспорангийдегі алмұрт тәріздес зооспоралардың екі талшығы бар. Біраздан кейін олар сырты қабықпен оранып тыныштық кезеңге көшеді. (циста). Одан кейін ол қайта өсіп, бүйрек тәрізді зооспораға айналады. Бұлардың талшықтары бүйірлеріне бекінген, олар ұзақ жүзіп жүріп белгілі бір субстратты табады да, оған жабысып, түрып талшығын тастап қабық киеді де, одан жаңа мицелий түзеді. Бұларға пролиферация құбылысы тән. Ол дегеніміз – зооспорангий, ескі қабықтың ішінде өне береді.
Сапролегнияның мицелийлерінде оогоний және антиридий дамиды. Оогоний қысқа келген мицелийлердің бүйірінде шар тәрізді болып орналасады, олар жеке перделермен бөлінеді. Олардан бірнеше жұмыртқа клеткалары түзіледі.
Ұрықтанғаннан кейін ооспора қалын қабықпен қапталады.
Егер қоректік заттары жеткілікті болса жынысты жолмен, егер қоректік зат жеткіліксіз болса – онда олар жыныссыз жолмен көбейеді.
Қолданылған әдебиеттер: 3,5,6.