БАЛАБАҚШАДАҒЫ КӨРКЕМДІК ТӘРБИЕ
Мектеп жасына дейінгі балаларды көркемдікке тәрбиелеу дегеніміз — баланың қоршаған әлемнің сұлулығын көре білу қабілетін дамыту, сонымен қатар шығармашылық, өнер және жасампаздық қабілеттерін дамыту мақсатында мақсатты түрде оған әсер ету процесі. Мұндай тәрбие, әдетте, бала өмірінің алғашқы жылдарынан басталады. Көркемдік тәрбие — бұл өте кең ұғым. Оған мыналар кіреді: қоршаған әлем, табиғат, өмір, өнер, еңбек, қоғамдық өмір, эстетикалық қатынас т.б. Мектепке дейінгі көркемдік тәрбиенің мәні — бұл балалардың сыртқы әлемді көркемдік қабылдауын өнердің көмегімен дамыту. Яғни, балаларға жалпы коммуникативті білім берудің ажырамас бөлігі.
Көркемдік тәрбие әсіресе моральдық-этикалық тәрбиемен тығыз байланысты. Баланы қоршаған әлемнің әсемдігімен таныстыру оның ақыл-ойы мен сезімін дамытып қана қоймай, қиял мен шығармашылығын дамытуға ықпал етеді. Бұл мәселенің өзектілігі балабақшадағы оқыту мен тәрбиелеу мазмұнының өмір талаптарына жақындауымен байланысты. Қазіргі мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында эстетикалық қабылдаумен тұтастай алғанда тұлғаны дамытудың заманауи мәселелерін шешуге қабілетті эстетикалық өнерді оқытудың жаңа тәсілдері қажет.
Жас ұрпаққа көркемдік тәрбие беру жүйесінде бейнелеу өнері ерекше орын алады. Балабақшада балаларды тәрбиелеу жұмысының негізі, баланың өмір шындығына деген эстетикалық қатынасын қалыптастыра отырып, әсемдік туралы ой-өрістерін дамыту, білім және қабілеттерін қалыптастыруға қажетті тәрбиелік жұмыстарды қамтиды. Балабақшада балалардың іскерліктері, олардың қоршаған ортадағы заттар дүниесінің ерекшеліктерін танып, білуіне бағытталған іс-әрекеттердің бірі бейнелеу және сәндік-қолданбалы өнерге арналған көркемдік сабақтар арқылы қалыптастырылады. Айналадағы әлемнің сұлулығын көре және түсіне білу қабілеттері, сезім мәдениетін тәрбиелеуге, көркемдік-эстетикалық талғамды, еңбек пен шығармашылық белсенділікті, шынайылық, табандылық, өзара көмек сезімін дамытуға ықпал етеді. Балалардың өзін-өзі шығармашылықпен жүзеге асыруына мүмкіндік туғызады. Бейнелеу өнері сабақтары — балаларды халықтық дәстүрлерді зерттеуге баулудың тиімді құралы. Балалар алған білімдерін, біліктері мен дағдыларын құрбыларына өз жұмыстарын көрмеге қою арқылы көрсетеді.
Мектепке дейінгі жастағы көркемдік эстетикалық тәрбиенің өрісі кеңейіп, өз деңгейінде жүргізілуі тәрбиешілердің ұлттық психологияны, халықтық тәлім-тәрбие дәстүрлерін тиянақты меңгеруіне және өз жұмысында сапалы пайдалана білуіне байланысты. Балабақша тәрбишісі бағдарламалық және оқу-әдістемелік талаптарды орындаушы ғана емес, ол балалармен жүргізілетін тәрбие жұмысында кездесетін күрделі мәселелерді өздігінен шешетін, оны жүзеге асыратын ұстаз. Бақылау, салыстыру, қиялға арналған бірқатар арнайы көркемдік тапсырмалар шеберлік арқылы руханияттың жоғары интеллектісін қалыптастыруға қызмет етеді. Мектеп жасына дейінгі балаларды көркемдікке тәрбиелеуде бәрі маңызды: түсі, дыбысы, пішіні, иісі, мұндай даму сенсорлық мәдениетті қажет етеді. Бала әсемдікті иістердің, сызықтардың, түстердің жиынтығында қабылдайды, бірақ сезіну бояуы пайда болғанда, оған бала тарапынан қандайда бір қатынас пайда болған кезде ғана қабылдау эстетикалық болады. Көркемдік қабылдау дегеніміз — сезімдер мен эмоциялардың үйлесуі, қуаныш, наразылық, қайғы, бақыт, рахат көрінісі.
Мектеп жасына дейінгі баланың даму процесі қоршаған ортамен үнемі белсенді байланыста болса, сәтті жүзеге асырылады. Мектепке дейінгі балалық шақ — бұл тұлғаның бастапқы қалыптасу уақыты, баланың өзін-өзі тануы мен даралығының негіздерін қалыптастыру кезеңі болып табылады. Бұл мектеп жасына дейінгі балаларды рухани байытудың бағдарламасы, оның баланың қажеттіліктері, мүмкіндіктері мен қабілеттері туралы хабардар болуы арқылы жеке тұлғаны дараландырудың бірыңғай процесін қамтамасыз кезеңі деп білген жөн.
Сонымен, көркемдік тәрбие даму процесінде маңызды орын алады, бұл шақта баланың эстетикалық қасиеттері тәрбиеленеді, ал жеке тұлға тұтастай алғанда — рухани қажеттіліктер, адамгершілік мұраттар, дүниетанымдардан тұратынын ескеруіміз қажет. Адамның бұл аспектілері әр түрлі себептердің әсерінен қалыптасады. Табиғат, жұмыс, қоршаған орта: отбасы, адамдар арасындағы қатынастар — бәрінің тәрбиелік мәні бар, мұның бәрі керемет болуы мүмкін. Баланың мектепке дейінгі кезеңнен бастап алған көркемдік тәрбиесі оның өз бойындағы рухани қасиеттерімен синтезделіп, өмірлік кредосының адамгершілік пен жасампаздыққа бағытталуына әсер етеді.
Өнер сонымен қатар «сұлулықтың» жетекші көрсеткіші ретінде эстетикалық тәрбиенің құралы болып табылады. Мектепке дейінгі жастағы бала да әсемдіктің әсері стихиялы және мақсатты түрде орын алуы мүмкін. Мұнда балабақша маңызды рөл атқарады. Жалпы, көркемдік тәрбиенің негізгі құралы — бейнелеу өнері мен музыка түрінде балабақшаның оқу бағдарламаларында бар өнер. Әдеби, көркем немесе музыкалық шығарма эмоционалды әсер етудің үлкен күшіне ие, ол баланың эстетикалық қасиеттерін дамыту құралы, мектеп жасына дейінгі баланың санасына ену әдісі. Қорытындылай келе мектепке дейінгі кезеңдегі балаға көркемдік тәрбие беру тәрбиешінің ұстаз ретінде басты мақсаттарының бірі болуы тиіс деген шешімге келуге болады.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Ю.Н.Хижняк «Как прекрасен этот мир»
2. Балабақшадағы балаларды көркемдік-эстетикалық тәрбиелеу және дамыту бағдарламасы / А. И. Смоляр, СамГПУ баспасы, 1998. 92 б.
3. Балабақшадағы балаларды дамыту мен тәрбиелеу бағдарламасы / В.И. Логинова, Childhood-Press, 2004.
4. Лихачев Б. Т. Педагогика. Курс лекций: Учебное пособие для студентов педагогических учебных заведений и слушателей ИПК и ФПК. М.: Прометей, Юрайт, 1998. 464 с.
5. Голубь И. Б., Сережникова Р. К. Становление эстетической активности детей в дошкольном образовании. Ульяновск: SIMJET
Диуанова Аида Маркабатовна
«Бүлдіршін» бөбекжай балабақшасы,
тәрбиеші