Белорусияның табиғатымен танысу
Жалпы мәлімет:
Белоруссия республикасы 1919 жылы 1-ші қаңтарда құрылды. Жерінің аумағы 207,6 мың км2, халқы 9 млн Астанасы — Минск. Әкімшілік жағынан 6 облысқа, 117 ауданға бөлінеді, 81 қаласы, 123 поселкісі бар.
Табиғат мәселесі.
Белоруссия Шығыс Европа жазығының батысында. Жерінің к 3/5 бөлігі теңіз деңгейінен 100-200 м ғана, жоғары болады. Сондықтан мұнда батыпақ жиі кездеседі. Белоруссияның жер бедеріне антропогендік мұз басу үлкен әсер еткен.
Белоруссияның шығысында Орталық Берёзина жазықтары онтүстік бөлшектерінде Полесье батпақты ойпаты жатыр. Белоруссияның ең биік жері Минск Маңындағы — Дзержинск тауы. (теңіз – деңгейінен 345 м).
Белоруссия жері Шығыс Европа платформасының батыс бөлігінде; Сонымен бірге республика жеріне оңтүстігінен Украина қалқаны, шығысынан Воронеж антиклизасы енеді. Бұлардың кристалды фундаменті республиканың оңтүстігінде ғана жер бетіне шығып жатады, көп жерде 20-100 м, ал кейде 1000-5000 м тереңдікте байқалады ал қыста — 36ºС.
Батпақты жерлерде қайыңдар көп кездеседі. Сонымен қатар бұнда жидектерден құлпынай, қара және қызыл қарақат, таңқурай тағыда басқа кезвдеседі.
Бұл қорықта жануарлар дүниесі жақсы сақталған. Онда: арқар, елік, бұғылар мен енот тектес ит, аю, қақыр және де тиындар мен қояндар.
Қанаттылардан жарғанаттар мен үкі және жапалақ. Ал батпақты көлшіктерінде суда тіршілік ететін жәндіктерге онша бай емес. Онда бақалар мен әр түрлі кесірткілер түрі көп кездееді.
«Беловеж пущасы» — ірі орманды массив.
Территориясының 90 пайызы орманды алқап алады. Алғаштарының 21 түрі өседі. Бұнда 2% ақ қайың, 15% қара олька, 16% шырша, 6% емен, 3% ясень, 50% қарағай алып жатыр.
Және жидектерден көп кездесетін қара және қызыл қарақат, құлпынай, таңқурай т.б.
Территорияда қорғалатын ағаштардан шыршалар, 700 – жылғы емес және 300- жылғы қарағай, биіктігі 45-50 м. «Беловеж пущасында» өсімдіктердің 836 түрі белгіленген.
Сүтқоректерінің 53 түрі, құстардың 212 түрі, ал суда тіршілік ететіндердің 11 түрі, бауырмен жорғалаушылар 7 бар. Жануарлар дүниесінен орман тышқандары, қоңыр аю. Қояндар, тиінден, қасқыр, қабан, елік, сілеусін т.б. ал суда тіршілік ететіндерден: су асыбақасы, бақалар, жыландар, мен кесірткелер.
Құстардан кіші аққұтандар және қара ләйлектер көптеп кездеседі. Оның құрамында төменгі протерозой мен аркей жыныстары, 1000-5000 м, тереңдіктегі шөгінді қабаттарда карбонатты жыныстар кездеседі. Белоруссияның жер қойнауын әр түрлі пайдалы қазынаға байц.
Климаты – қоңыржай континенттік оған Атлант мұхитынан келетін ауа массалары үлкен әсер етеді. Сондықтан қысы онша суық емес, ылғалды, жазы салқын, жаңбырлы.
Қаңтар айының орташа температурасы — 5,5ºС, солтүстік- шығысында -8ºС, ал маусым айларында солтүстігінде 17ºС, оңтүстігінде 19ºС жауын – шашынның жылдық мөлшері 550-700 мм. оның көбі жазда жауады. Өзендері Қара теңіз бен Балтық теңізі алабына жатады. Өзендерінің жалпы ұзындығы 51 мың. км. басты өзендері: Днепр, Батыс Двина, Меман. Оларды көбінесі жол қатынасына және ағаш ағызу үшін пайдаланылады. Оңтүстік -батысында кеме жүзетін Днепр — Буг каналы бар. Белоруссияда 10700-ден астам көл бар (өздерінің ескі арналарындағы қара суларды қосқанда)
Белоруссияда жерінің 60-пайызы шамамен күлгін шым топырақты жерлері көп кездеседі. Батысында орманды жердің күлгіндеу топырағы және айпаттарда батпақты жердің күлгін шым топырағы ал ірі өзен аңғарларында шалғынды жердің аллповиалдық топырағы жиі кездеседі. Республиканың жерінің 0,5 –пайызы ғана шіріндікі мол, шым карбонатты құнарлы топырақты. Белоруссияның 1/3 бөлігі батпақ (негізінен солтүстігінде) 1969 ж. құрғату жүйелері салынған жері 1772 мың гектар болды. Белоруссия, аралас орманды аймақ. Жерінің 33 – пайызы орман, оның 66-пайызы қылқан жапырақты (емен, үйеңкі, шаған т/б) орман.
Ормансыз жерлері – шалғын, жайылым.
Орманда және батпақты жазық жерлерінде елік, тиін, түлкі, қоян, американа жанаты, қабан т/б аңдар жиі кездеседі. Бұдан жануарлардың кейбір түрін сақтау үшін құрылған Березина қорығы мен Белоовеж орманы ыбара.
Березина қорығында жоғары өсімдіктердің 906 түрі, сүтқоректілердің 55 түрі, ал құстардың 205 түрі сақталған.
Жанурлар дүниесіне өте бай. әр түрлі жыртқыш аңыдарда көптеп кездеседі. Атап айтсақ, елік, қабан, аю, түлкі, қояндар мен тиіндар. Сонымен қатар жыртқыыш құстарда кездеседі. Өзендері мен көлдерінде балықтардың 30- дан астам түрі кездеседі. Климатына у келетін бофлсақ, салқын, жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері 780 мм; конти нентті және ауасы алғалды жұмсақ. Орташа температурасы 5ºС. Қыс мерзгілі қысқа. Березина қорығының территориясының 90-пайызын орманды алқап алып жатыр. Қыс мезгілінде қардың түсі қалыңдығы 35 см; жазда ауа ылғалдылығы +33 ºС.
Қазақстан табиғатынан көрнекі суреттер:
