Педагогтың кәсіби компетенттілігі.
1. «Педагогтың кәсіби компетенттігі» түсінігінің негізі.
2. Педагогтың кәсіби компетенттігі құрылымы.
3. Мұғалімнің теориялық дайындығының мазмұны. Педагогикалық ептілік топтамасының сипаттамасы.
1. «Педагогтың кәсіби компетенттігі» түсінігінің негізі.
«Педагогтың кәсіби компетенттігі» түсінігі негізі. Компетенция ретінде лауазымды тұлғаның жеке мүмкіндіктері қарастырылады, оның қандайда бір шешім қабылдаудағы немесе өзінің қандай да бір білімі мен ептілігінің арқасындағы біліктілігі, ептлігн (білімі, тәжірибесін) мүмкіндігін айтамыз.
Педагогтың кәсіби біліктілігі түснігі оған өз бетімен және неғұрлым тиімді түрде педагогикаық міндетті шешуге мүмкіндік беретін мұғалімнің, тәрбиешнің жеке мүмкіндіктеін көрсетеді. Ол үшін педагогикалық теорияны білу керек, оны тәжірибеде қолдануға дайын блу керек. Сонымен мұғалімнің педагоикалық компетенттік ретінде оның теориялық білімінің бірлігін және педагогикалық әрекет абрысында оны практикалық түрде қолдану білуін айтамыз.
Қажетті психологиялық-педагоикалық білім мазмұны мемлекеттік білім беру жоғары білім бойынша стандарттары арқылы анықталады жән тиісті оқу бағдарламасына нақтыландырылады.
Психологиялық-педагогикалық және арнайы білім – қажет, алайда кәсіби компетенттік жағдайы жеткіліксіз.
2. Педагогтың кәсіби компетенттігінің құрылымы.
Құрылым педагогикалық ептілік арқылы ашылады да одан арғы әрекетердің бірлігін көрсетеді, олардың жартсы автоматтандырылған болуы мүмкін (ептілік), олар теориялық білімге негізделген және педагогикалық міндеттерді шешуге бағытталған.
Мұғалімнің кәсіби компетенттігінің моделі оның теоретикалық және практикалық дайындығының бірлігі ретінде болады.
В.А. Сластенин педагогикалық ептіліктің 4 тобын ашып көрсетеді:
1) нақты процестегі мазмұнды тәрбие беру барысында немесе нақты педагогикалық міндет барысында «ауыстыру алу»: жаңа білімді белсенді түрде игеріп алу үшін жеке тұлғаны және ұжымды зерттей білу және осы негізде ұжымды дамытуды және жекелеген оқушыларды дамытуды жобалау, білім берудің, тәрбие берудің және дамыту міндеттерін нақтылау және алғышарттарды анықтау.
2) Логикалық түрде аяқалған жүйені қолданысқа енгізу оны құра білу: білім беру-тәрбиелеу міндеттерін кешенді жоспарлай білу, оны ұйымдастырудың формасын, әдістері мен құралдарын таңдай білу.
3) Тәрбие берудің компоненттерімен және факторларымен өзара байланысын айыра білу оны анықтау; қажетті жағдай жасау (матриалдық, моральдық-психологиялық, ұйымдастырушылық, гигеналық т.б.); оқушының жеке тұлғасын жандандыру, оны объектіден субъектіге айналдыратын оның әрекетін дамыту, өзара әрекетті ұйымдастыру және оны дамыту; мектептің ортамен байланысын қамтамасыз ету, сыртқы жоспарланбайтын әсерлерді реттеу.
4) педагогикалық әрекеттің нәтижесін есепке алу және оны бағалау: білім беру процесін сараптау; доминирлеуші және педагогикалық міндеттерге бағынышты кешенді анықтау.
3. Мұғілмнің теориялық дайындығының мазмұны. Педагогикалық ептілік тобының сипаттамасы.
Оқытушыың теориялық дайындығының мазмұны педагогикалық түрде ойлана білудің жалпыланған ептілігіне дайындығы болып табылады, ол педагогтың аналитикалық, прагностикалық жобалық рефлексивтік ептілігінің болуы.
Аналитикалық ептілік бірнеше жеке ептіліктерден тұрады.
— педагогикалық құбылысты сараптай білу;
— әрбір элементті басқалармен байланыста қорыта білу;
— педагогикалық теориядан қаралып отырға құбылысқа сәйкес келетін ережені, заңдылықты, табу;
— педагогикалық құбылысты дұрыс диагносикалау;
— доминирлеуш педагогикалық міндетті қалыптастыру;
— оны шешудің оптималды жолдарын қарастыру.
Болжамдық ептіліктер білім беру процесін басқарумен байланысты және мұғалімнің санасында басқару субъектісі болып табылатын оның міндеттерімен байланысты. Педагогикалы болжау негізді және педагогикалық процестің логикасын толық білуге, жастық жән жекелік дамуы заңдылығына сүйенеді.
Педагогикалық болжау мұғілімнен моделдеу, гипотеза ұсыну, ойша эксперимент, экстраполирлеу т.б. талап етеді.
Жобалау ептіліктері білім беру процесінің жобасын жасау арқылы жүзеге асады.
Рефлексивті ептіліктер педагогтың бақылау-бағалау әрекетін іске асыру барысында қолданылады, ол өзіне бағытталған мына түрлерді қолдануды меңзейді
• алынған нәтижелерді біріктіру негізіндегі бақылау;
• әрекеттің болжанған нәтижесі негізіндегі бақылау, ол ойша жоспар құру арқылы орындалған.
• Сұрақтарды түсінікті және әсерлі етіп құрау;
• БТҚ-ын тиімді қолдану ( білім берудің техникалық құралдары), ЭЕТ (электронды есептеу маашиналарын) және көрнекі құралдарды (кесте, диаграмма, графика, суреттер);
• Оқушылапдың оқу материалдарын меңгеру түрін және меңгеру сипатын жедел үрде диагностикалау;
• Материалды түсіндірудің логикасы жедел түрде өзгерту (қажет болған жағдайда).
Дамыту ептіліктеріне мыналар жатады:
• жеке оқушлардың, кластың «жақын арадағы даму зонасын» анықтау;
• оқушылардың сезімі мен ерік-жігерін дамыту барысында проблемалық жағдаяттар құру;
• бұрын алған блімдерін қолдануды талап ететін мәселе туғызу.
Жеке ерекшеліктердің дамуына жағдайлар жасау, осы мақсатты іске асыру т.б.
Бағытталған ептіліктер тәрбиеленушілердің моралдық-құндылықтарын қалыптастыруға бағытталған және олдардың ғылыми танымына, оқу әрекетене тұрақты қызығушылығын көрсетуіне, жеке ептіліктеріне сәйкес келетін кәсіби әрекетін көрсетуге; өзара шығармашылық әрекетті ұйымдастыруға бағытталған.
Мұғалімнің коммуникативтік ептілігі – ол өзара байланысқан ептіліктердің бірлігі және педагогикалық ептіліктің дағдының техникасы.
Прецептілік ептілік, қарым- қатынас жасаудың бастапқы кезеңінде көрініп басқаларды толығырақ түсінуге бағытталған (оқушыны, мұғілімді, ата-ананы). Ол үшін басқа адамның құндылықтылық бағытын білу керек, ол оның идеялы арқылы, қажеттілігі мен мүддесі арқылы көрінген. Одан басқа оқушының өзі туралы түсінігін білу керек, ол нені қабылдайтынын және неге қарсы болатынын білу керек.
Прецептілік ептілікті «енгізу» барырысында аоылған оқушылар туралы мәліметтер педагогикалық қарым-қатынас жасаудың жетістігін көрсетеді.
Педагогикалық түрде тіл табыса білу коммуникативтік шаьуыл жасаумен байланысты, яғни өзіне төрт әдіс арқылы көңіл аудартумен байланысты (В.А. Кан-Калик бойынша).
• Тілдік вариант (оушыға вербалды түрде тіл қату);
• Белсенді түрде ішкі үзіліс (көңіл бөлуді талап ету);
• қозғалысты-белгілік вариант (кестені ілу, көрнекілікті ілу, тақтаға жазу т.б.);
• Аралас вариант, үш алдыңғы элементтер кіреді.
Педагогикалық әрекетті жетістікпен іске асыру үшін мұғалім қандайда бір қолданбалы ептліктердің біреуін жетік білуі керек: көркем (ән айту, сурет салу, музыкалық аспапта йнау т.б.); ұйымдастырушылық, әркім де игере алады (бірнеше спорт түрі, туризм инструкторы, экскурсовод, лектор-үгіттеуші, үйірме жетекшісі т.б.).
Негізгі әдебиет: 3,4,7,9.
Қосымша әдебиет: 3,5,6,7. 