Куәлік – құжатта оны берген органның басшысының қолымен бекітілген аты – жөні, қаралып шешілген даудың мән – мағынасы, қаулының қорытындысы, оның қабылдану – орындалу мерзімі, талапкер жұмысшының аты – жөні көрсетіледі. Куәлік беруші органның басшысының қолымен расталып, мөрімен бекітіліп беріледі. Бұл куәлік – құжатты сот орындаушысы (сот приставы) 3 ай мерзім ішінде орындауға тиіс. Ал көрсетілген мерзімде іс уақытылы орындалмаған жағдайда мерзім ұзартылуы мүмкін.
Комиссияның немесе кәсіподақ комитетінің шешіміне қарсылық келтірген жағдайда еңбек дауының шешілуі соттың қарауына өтеді.
Егер өндіріс, кәсіпорын жанында бірнеше кәсіподақ ұйымдары болған жағдайда да еңбек даулары сот құзіретінде қаралуы мүмкін. Бұған қоса еңбек даулары мынадай жағдайларда туралай соттың қарауына беріледі:
1. Прокурордың шешуі бойынша, егер даулы істер комиссия мен кәсіподақ комитетіндде заңсыз шешілсе немесе талапкер жақтар комитет пен комиссияның шешімімен келіспесе; мекеменің, кәсіпорынның жаныда еңбек даулары жөнінде комиссия құрылмаса; жұмысшыны өз жұмысына қайта алу; жұмысшының жұмыстан шығу мерзімін, себебін өзгерту, оның лажсыз жұмыссыз жүрген уақытына ақы төлеу; мекеме, кәсіпорынға жұмысшының келтірген залалын өндіру; еңбек заңдарын дұрыс қолданбау салдарынан келтірілген залалды өтеу.
Соттың құзіретіне тағы мынадай істер туралай жатады:
- жұмысқа заңсыз қабылданбау туралы; басқа мекемеден немесе басқа жұмыстан ауысу арқылы келген жұмысшыларды жұмысқа қабылдамау;
- жоғары немесе арнайы оқу эорындарын бітіріп келген жас мамандарды жұмысқа қабылдамау, тағы басқа еңбек шартын міндетті түрде жасайтын кісілермен шартқа тұрудан бас тарту.
Еңбек кітапшасы еңбекшінің қолына заңсыз берілмеген уақыттың бәріне лажсыз жұмысссыз жүрген күндер есебінде айлық ақысы өтелуге тиіс.
Сотқа еңбек даулары жөнінде шағым – арыз беру мерзімі құқық бұзылғаннан бастап 3 а, ал жұмыстан дұрыс шығарылмаса 1 ай ішінде жұмыстан шығару жарлығы шыққан күннен немесе еңбек кітапшасы қолына берілген күннен бастап, ал жұмыстан дұрыс босатылмаған себепті келтірілген материалдық залалады өтеу мерзімі 1 жыл құқық бұзылған күннен бастап есептеледі.
Дәлелді себептермен жіберіп алған мерзім ұзартылуға жатады. Еңбек дауларын қараумен байланысты істер үшін мемлекет пайдасына шығындары есептелмейді.
Жұмыстан дұрыс босатылмаған жұмыскерді сот немесе басқа органдар өз жұмыс орнынан қауйтару туралы шешім қабылдайды, сонымен бірге оның осы кезде бір жылғы мерзімге дейін жоғалтқан орташа еңбек ақысы қайтарылып беріледі. Және осы еңбек дауын қараған органнның шешімі нақтылы тез орындалуға жатады. Осыған байланысты жұмысшыны жұмысына қайтару және оның осы кездегі ақысын өтеу туралы шешешім бірдей қабылданады. Біздің заң бойынша өтетелтін еңбек ақы жұмыссыз жүрген бір жыл көлемінде белгіленген. Ал Ресей заңдары бойынша барлық лажсыз жұмыссыз жүрген уақытына ақы өтеледі. ЛОсы Ресейдің заңы мәселені дұрыс әділетті жолмен шешіп отырған сияқты. Бізде осындай тәртіпті қабылдасақ дұрыс болар деген пікір айтқымыз келеді. Өйткені жұмысшының жұмыссыз, жалақысыз қалып, сарсаңға түскеннен басқа ешқандай кінәсі жоқ. Оның лажсыз жоғалтқан жалақысымен оның рухани – моральдық шеккен залалын қоса өндірсе де жөн болар еді. Бұл мәселені біздің келешек шешілетін мәселеміз деп қараймыз.
Еңбек дауларының бір тобы әкімшілік жолмен, бағыну жағынана жоғары тұрған органнның немесе лауазымды кісінің нұсқауымен шешіледі. Бұл мемлекеттік жоғары басқару органдарында істейтін, сайланатын, бекітлетін немесе тағайындалатын лауазымды кісілерді қызметке қабылдау, қызметтен босату, ауыстыру, тәртіптік шараларын қолдану, жалақыларын уақтылы төлеу жөнінде еңбек даулары әкімшілік – бағыну жолымен қаралып шешіледі.
Лауазымды мемлекет қызметкерлері шағым – арызын жоғары өкімет басқару орнына 3 ай мерзім ішінде, жұмыстан дұрыс босатылмағаны үшін 1 ай ішінде беруге қақысы бар. Бұл мерзім қызметтен босату немесе тәртіптік шара қолдану туралы жарлық шыққан күннен бастап есептеледі. Ал, бұл көрсетілген мерзім дәлелді себептермен ескірсе, оны ұзартуға болады.
Еңбек дауын жоғары мемлекеттік орган шағым – арыз түскеннен кейін 1 ай мерзім ішінде қаруға тиіс. Арыз талап қоюшы қызметкердің қатысуымен және керек жағдайда мемлекеттік басқаур орнының, кәсіподақ ұйымының өкілдерінің қатысуымен қаралады, шешім заң негіздері бойынша қабылданады.
Қызметкер қызметінен заңсыз босатылған болса, оны қызметіне қайтару, жоғалтқан айлық табысын 1 жыл мерзім көлемінде төлеу туралы қаулы қабылдайды және бұл қаулы тоқтаусыз жедел орындалуға тиіс. Айлық көлемі себепсіз тоқтатылған жағдайда, аталған жоғары органның шешімі бойынша төлем тез өтелуге тиіс.
Ұжымдық еңбек даулары және ереуілдері туралы заң біздің Республикада 1996 жылы 8 шілдеде қабылданды. Бұған дейін бұл мәселелер бойынша одақтық заң 1989 жылы қазан айының 9-ы күні қабылданған болатын. Біздің аталмыш республикалық заңымыз көлемі жағынана да, мән – мәнісі жағынан да өзгеше заң. 3 – тарау, 19 – баптан құрылады. 1 – тарауы жалпы бөлім туралы, 2 – тарауы үйлесімдік істер жүргізу, 3 – тарауы ереуілдер туралы. Заңның жобасы алдын – ала Парламент комиссиялары мен комитеттерде қаралп, баспасөз бетінде, Жоғарғы кеңес сессиясында талқыланды.