Ұжымдық еңбек даулары еңбекшінің жұмыс жағдайы мен тұрмыс жағдайы, еңбек заңдарын дұрыс қолдану, ұжымдық шарттар мен келісімдер жасау, оларды орындау жұмысшылардың еңбек және тұрмыс жағдайларын дұрыстау, өзгерту, т.б. мәселелер туралы болуы мүмкін.
Дау қойылған талаптардың орындалмауынана немесе толық орындалмау себебінен тууы мүмкін. Қойылған талаптарды қарап шешу үшін қажетті екі орган: келісім комиссиясы және еңбек арбитражы құрылады.
Еңбек заңдарын және басқа нормативтік құқықтық актілерді орындамау немесе дұрыс орындамау жағдайларынана туған дауларды сот қарап шешеді.
Үйлесімдік комиссия дау туғаннан бастап үш күн мерзім ішінде тараптардың өкілдерінен құралады, еңбек ұжымдары қойған талаптарды 7 күн мерзім ішінде қарап шешуге тиіс. Келісім комиссия мәселені еңбек ұжымы, жұмыс беруші, жергіллікті атқару органдарымен келісе отырып шешім қабылдайды. Жүргізілген келіссөздер протокол бойынша қатталды, оған тараптардың өкілдері қол қойып бекітеді. Осылайша қабылданған комиссия шешімінің тараптар үшін міндетті күші бар.
Келісім комиссия дұрыс келісімге келе алмаған жағдайда комиссияның жұмысы осымен аяқталады, келесі сөз еңбек арбитражының қарауынан өтеді.
Еңбек арбитражы 5 күн мерзім ішінде ұжымдық еңбек дауларына қатысушылардан құрайды, оған республикалық және жергілікті үш жақтама әлеуметтік еңбек қатынастарын реттейтін комиссия мүшелері қатысуға тиіс. Бұл аталған органды былайша әлеуметтік серіктестік жүйесі деп те атайды.
Еңбек арбитражының мүшелер саны үш адамнана кем болмауға тиіс, оның нақты құрамы жақтардың келісімі бойынша белгіленеді және оның құрамына кәсіподақ ұйымының, еңбек органынан арнайы сарапшы эксперттер және тағы басқа мамандар енгізілуі мүмкін.
Дау қаралып, қабылданған шешім тараптарға тапсырылады. Шешім арбитраж құрылғаннан соң 7 күн мерзім ішінде көпшілік дауыспен қабылданады. Дауыс бөлінген жағдайда төраға даусының шешуші күші бар.
Арбитраждың қабылдаған шешімінің тараптар үшін міндетті күші бар.
Ұжымдық еңбек дауларын шешу барысында еңбек дауларына қатысушы тараптар қалыс кісілердің немесе органдардың жәрдеміне жүгінуге болады. Олар өз алдына бөлек келісім комиссиясы, еңбек арбитражымен дау тараптарымен келісім бойынша жұмыс жүргізуіне болады.
Қалыстық жүргізуге тараптар ұйымдардан, органдардан беделді кісілер тартады, олар дау тараптары үшін қалыс адамдар болуы керек. Бұған рсеупбликалық немесе жергілікті үш жақты әлеуметтік еңбек қатынатсарын реттейтін арнайы комиссияныңараласауымен атқөару үкімет органдарының, кәсіподақ ұйымдарының өкілдері, жұмыс берішу, кәсіпкерлер, тәуелсіз сарапкерлер тартылуы мүкін.
Алайда, келісім органдары, дау тараптары еңбек дауының пайда болып, шығу себептері мен жағдайларын болдырмауға тырысып, ат салысуға тиіс. Келісім жұмысын жүргізуден бастартуға ешкімге жол берілмейді. Жұмыс беруші кәсіпкер, кәсіпорын басшысы келісім коомиссиясы жұмысын дұрыс атқару үшін қажетті жағдай жасауға міндетті.
Келісім комиссиясы, еңбек арбитражы, қалыстар жұмысы нәтижесіз аяқталған бұл жөнінде еңбек ұжымына жазбаша түрде хабар беріледі. Ендігі жерде еңбек ұжымының еркі өз қолында, өздерінің мүдделерін қалай да қорғап қалуға, соның ішініде ереуіл жасауға да құқылы.
Келісім комиссиясы, еңбек арбитражына қатысушылар, қалыс адамдар тексеру – іздену қызметтерін атқару тұсында өздерінің негізгі жұмыстарынан босатылады. Бұл кезде олардың орташа жалақысы үш ай мердзім көлемінде сақталатын болады. Сонымен қатар осы кезде олар әкімшілік тарапынан әкімшілік қиянат шараларына тартылмауға тиіс.
Заң бойынша ереуіл жасау жағдайы да реттелген.
Ереуіл жасау туралы шешім келісім жүргізу арқылы еңбек даулары реттелінбеген жағдайда қабылдануы ықтимал. Мұндай шешім пеңбек ұжымының жалпы жиналысында немесе конференциясында ұжымның кемі үштен екідей мүшелері дауыс беру арқылы қабылданады.
Ереуілді басқару үшін еңбек ұжымы өкілетті ереуіл комитетін құрады. Ереуіл жасауға бірнеше еңбек ұжымдары бейімделген жағдайда солардың өкілдерінен біріккен ереуіл комитеті құралады.
Ереуілге қатысу әркімнің өз еркі бойынша мүмкін, оған қатысуға одан бас тартуға зорлауға ешкімнің қақы жоқ.
Ереуіл басталмай тұрып, ереуілдің басталу, созылу мерзімі туралы кәсіпорын әкімшілігін 15 күн бұрын ескерту керек.